74 Górnośląski Pułk Piechoty

74 Górnośląski Pułk Piechoty (74 pp)

74 Górnośląski Pułk Piechoty (74 pp) to jednostka piechoty, która była częścią Armii Wielkopolskiej oraz Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.

Pułk został utworzony w 1919 roku w ramach Wojsk Wielkopolskich. W czasach pokoju jego siedzibą był Lubliniec, a w czasie kampanii wrześniowej brał udział w walkach jako część 7 Dywizji Piechoty.

Formowanie i zmiany organizacyjne

2 października 1919 roku, w wyniku połączenia II, III i IV batalionów Obrony Krajowej, powstał 1 pułk Obrony Krajowej. Dowódcą pułku mianowano porucznika Antoniego Nieboraka, a siedzibę dowództwa ulokowano w Pniewach. IV batalion OK został przekształcony w I batalion, podczas gdy pozostałe bataliony zachowały dotychczasową numerację. W celu uzupełnienia stanów osobowych, do pułku włączono także VI i VIII batalion Obrony Krajowej. Dalsze reorganizacje obejmowały dołączenie V batalionu 1 pułku rezerwowego, który został utworzony w Rakoniewicach przez porucznika Jana Wagnera i przekształcony w IV batalion 1 pułku Obrony Krajowej.

Na podstawie rozkazu dziennego nr 86 Dowództwa Grupy Zachodniej Frontu Wielkopolskiego z 1 stycznia 1920 roku, pułk został przemianowany na 2 pułk rezerwowy. Z kolei rozkaz nr 111 z 26 stycznia 1920 roku zmienił nazwę jednostki na 159 pułk piechoty wielkopolskiej. W lutym 1920 roku Grupa Zachodnia Frontu Wielkopolskiego, w skład której wchodził pułk, została przekształcona w VII Brygadę Rezerwową.

5 marca 1921 roku 159 pułk piechoty wielkopolskiej otrzymał nową nazwę – 74 pułk piechoty.

Pułk w walce o granice

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

74 pułk piechoty miał swoją siedzibę w Okręgu Korpusu Nr IV w garnizonie Lubliniec (z batalionem zapasowym w Piotrkowie) i wchodził w skład 7 Dywizji Piechoty.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, ustalił 2 października jako datę święta pułkowego, upamiętniającego połączenie II, III i IV batalionów Obrony Krajowej w 1 pułk Obrony Krajowej w 1919 roku.

29 października 1929 roku Minister Spraw Wojskowych nadał pułkowi nazwę „74 Górnośląski Pułk Piechoty” oraz przyznał jego żołnierzom prawo noszenia na łapkach kurtek i płaszczy oznak orła śląskiego. Nowa nazwa nie była stosowana w korespondencji służbowej ani w dokumentach mobilizacyjnych.

Na mocy rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty z 1930 roku, wprowadzono w Wojsku Polskim trzy typy pułków piechoty. 74 pułk piechoty został zaliczony do typu II, czyli pułków wzmocnionych. Co roku przyjmował około 845 rekrutów, a jego stan osobowy wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i żołnierzy. W czasie mobilizacji był przewidziany do pierwszego rzutu. W zimie dysponował dwoma batalionami starszego rocznika i batalionem szkolnym, a latem trzema batalionami strzeleckimi, co dawało mu wyższą liczebność o około 400-700 żołnierzy w porównaniu do pułków normalnych (typ I).

74 pp w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

W związku z rosnącym zagrożeniem ze strony III Rzeszy Niemieckiej, 15 marca 1939 roku w jednostkach nadgranicznych Okręgów Korpusów nr IV zarządzono ich wzmocnienie poprzez powołanie rezerwistów na dodatkowe ćwiczenia, co miało na celu zwiększenie stanów osobowych jednostek piechoty w rejonach granicznych. Rozkaz dowódcy OK IV obejmował także 74 pułk piechoty oraz całą 7 Dywizję Piechoty. Wzmocnienie osiągnięto przez rotacyjne powołanie rezerwistów na kilkutygodniowe ćwiczenia, co zaowocowało osiągnięciem stanu osobowego bliskiego 75%. Pluton kolarzy 74 pp został zmobilizowany 20 lipca, powołując żołnierzy do ćwiczeń i kierując ich do Lubiecka w celu prowadzenia robót fortyfikacyjnych oraz wsparcia Straży Granicznej w patrolowaniu strefy przygranicznej.

Mobilizacja alarmowa pułku rozpoczęła się 24 sierpnia o godz. 5.00 w garnizonie Lubliniec. Mobilizowano wyłącznie 74 pp w organizacji i etatach wojennych. Proces mobilizacji przebiegł sprawnie, a od 26 sierpnia pododdziały pułku opuściły koszary, udając się na wyznaczone stanowiska. Przeprowadzono zgrywanie pododdziałów oraz prace wykończeniowe przy obiektach fortyfikacyjnych. Po zmobilizowaniu pułku utworzono Oddział Zbierania Nadwyżek 74 pp, który odjechał do Kadry Zapasowej Piechoty w Piotrkowie, która również mobilizowała Ośrodek Zapasowy 7 Dywizji Piechoty. Po jego wzmocnieniu, 74 pp utworzył Oddział Wydzielony „Lubliniec”, mający prowadzić działania opóźniające w kierunku Częstochowy.

Działania bojowe

W kampanii wrześniowej 1939 roku 74 pp walczył w składzie swojej macierzystej dywizji, będącej częścią Armii „Kraków”.

Bój o Lubliniec

O świcie 1 września 1939 roku 74 pp był już rozlokowany na stanowiskach bojowych. I batalion, wspierany przez kompanię zwiadu oraz pluton artylerii piechoty, wzmocniony 7 baterią haubic 7 pułku artylerii lekkiej, zajął obronę na przedpolu Lublińca. 1 kompania strzelecka zajęła pozycje na zachód od Lublińca, 2 kompania strzelecka broniła wzgórza 282 oraz wsi Kochcice, a 3 kompania strzelecka była rozlokowana na południowych przedmieściach Lublińca, z wysuniętymi placówkami w Kokotku i Pawonkowie. II batalion znajdował się w rejonie Boronowa, a III batalion został rozmieszczony wzdłuż rzeki Liswarty. Dowództwo pułku miało swoją siedzibę przy drodze Lubliniec-Częstochowa, 2-3 kilometry na zachód od Lisewa. Pluton pionierów 74 pp przeprowadzał działania mające na celu zniszczenie drogi prowadzącej do Lublińca. O godz. 4:10-4:15 Wojska III Rzeszy przekroczyły granicę II RP. Na Lubliniec prowadziła natarcie niemiecka 4 Dywizja Piechoty, podczas gdy na północ i południe od Lublińca atakowały odpowiednio 46 DP oraz 2 Dywizja Lekka. Oddziały 2 DLek. rozbiły placówki 3 kompanii strzeleckiej w Kokotku i Pawonkowie, a natarcie z północy oddziałów 46 DP powstrzymywały 2 kompania strzelecka oraz 1 kompania ckm. 3 kompania strzelecka była zmuszona wycofać się pod naporem oddziałów 2 DLek. W rejonie Steblowa natarcie oddziałów 4 DP było powstrzymywane przez 1 kompanię strzelecką oraz kompanię zwiadu 74 pp.

O godzinie 9:30 do Lublińca wdarły się oddziały niemieckiej 46 DP, przełamując obronę 2 kompanii strzeleckiej pod Kochlicami. O godzinie 11:00 3 kompania strzelecka rozpoczęła wycofywanie się w stronę miasta pod naporem oddziału niemieckiej 2 DLek. W północnej i zachodniej części miasta trwały zacięte walki. W obliczu zagrożenia okrążenia I batalionu, na rozkaz mjr. Józefa Pelca, o godzinie 11:30 rozpoczęto wycofywanie w kierunku Lisowa i Herb. Dowódca pułku zatwierdził ten rozkaz, nakazując odwrót na pozycje III batalionu za rzeką Liswartą w Lisowie. Pod osłoną 1 kompanii strzeleckiej, pozostałe kompanie wycofywały się stopniowo. Pluton pionierów zniszczył mosty i przepusty oraz ustawił miny przeciwpancerne. Po przejściu przez most na Liswarcie w Lisowie, pluton pionierów wysadził go. I/74 pp skupił się w rejonie Herb, gdzie po uporządkowaniu pododdziałów stwierdzono, że straty wyniosły 35%. I batalion zajął pozycje obronne na zachodnim skraju Herb, wieczorem odparł natarcie niemieckie, a następnie przeszedł przez Blachownię do Częstochowy.

1 września rano pluton ckm II batalionu wsparł odwrót 1 kompanii ON „Koszęcin” z batalionu ON „Lubliniec”. Po zdobyciu Koszęcina, oddział niemiecki zaatakował pozycje obronne 4 kompanii strzeleckiej, jednak natarcie zostało odparte, a trzy niemieckie samochody pancerne zostały wyeliminowane ogniem karabinów przeciwpancernych. W ciągu dnia II batalion odparł kolejne natarcia niemieckie z rejonu Cieszowej i Mochali. W obliczu zagrożenia okrążeniem dowódca 74 pp wydał rozkaz wycofania się na pozycje w rejonie Częstochowy. O zmroku II batalion oderwał się od nieprzyjaciela i wycofał się do Częstochowy.

Stanowiska III batalionu były atakowane w rejonie Trzebizur i Ławiny. Natarcia niemieckie zostały powstrzymane, a w rejonie Ławiny 7 kompania strzelecka kontratakiem wyrzuciła niemiecką piechotę za Liswartę. Po południu III batalion, na rozkaz dowódcy 74 pp, wycofał się do Częstochowy pod osłoną 9 kompanii strzeleckiej. W nocy z 1 na 2 września 74 pp wszedł do Częstochowy, przechodząc w większości do odwodu 7 DP w rejonie Kucelin-las Odrzykoń. Pułk przegrupował się zgodnie z rozkazem gen. bryg. Janusza Gąsiorowskiego, przydzielając III batalion do Prędziszowa i wschodniego Kucelina, II batalion do rejonu Błeszno z wysuniętą czatą na ul. Wrzosowej, a I batalion stacjonował w Parku Naruszewicza na Zawodziu. Dowództwo pułku mieściło się w Prędziszowie. Tabory pułkowe znajdowały się na zachodnim skraju wsi Kucięta.

W obronie Częstochowy

II/74 pp obsadził południowy odcinek reduty częstochowskiej, podczas gdy pozostała część pułku pozostawała w odwodzie 7 DP, zabezpieczając kierunek wschodni. W godzinach popołudniowych, obawiając się okrążenia i odcięcia dróg odwrotu, dowódca dywizji wydał rozkaz III/74 pp, aby utworzył obronę na pozycji ryglowej na północnym i północno-wschodnim skraju lasu Odrzykoń w rejonie kolonii Mirów, Siedlec i Srocka. II/74 pp organizował obronę na rzece Warcie, od Brzezin Małych przez Błeszno, Bugaj do wsi Słowik. Większość II/74 pp była rozlokowana na lewym brzegu Warty, a 5 kompania strzelecka została wysunięta w rejon ul. Wrzosowej na prawym brzegu. Późnym popołudniem na stanowiska 5 kompanii strzeleckiej uderzyły oddziały niemieckiej 4 DP, które odrzuciły kompanię na lewy brzeg Warty. 5/74 pp wycofała się do lasu, za pozycje 6 kompanii strzeleckiej. Po przejściu przez most na Warcie w Słowiku, saperzy most wysadzili. Natarcie niemieckich oddziałów sforsowało Wartę w bród, ale na brzegu ich ostrzał zatrzymał pluton 6/74 pp. 5/74 pp zebrała się w rejonie leśniczówki Kręciwilk, gdzie przybyły odwodowe pododdziały II batalionu. Przeprowadzono kontratak siłami 5/74 pp oraz odwodów II/74 pp pod dowództwem mjr. Kazimierza Rybickiego, który wyparł niemieckie pododdziały za Wartę w rejon ul. Wrzosowej.

W obliczu zagrożenia okrążeniem 7 DP, dowódca Armii „Kraków” wydał rozkaz odwrotu dywizji w kierunku Janowa. O zmroku oddziały 7 DP rozpoczęły odwrót w kierunku Janowa. 74 pp, z wyjątkiem II/74 pp, miał maszerować jako straż tylna kolumny głównej dywizji po szosie Olsztyn-Janów. II/74 pp, bez 4 kompanii strzeleckiej, jako osłona południowa kolumny dywizji, miała maszerować drogami bocznymi. 4/74 pp miała dołączyć do sił głównych pułku. Jako ostatni Częstochowę opuścił II/74 pp.

W lasach janowskich

3 września około godz. 8:00 większość 7 DP dotarła do lasów janowskich, a 74 pp, bez II batalionu, zajął obronę w odwodzie dywizji na skraju lasu na zachód od Janowa. Od strony południowej 7 DP została zaatakowana przez oddziały niemieckiej 3 DLek. z kierunku Żarów, Janów, Koniecpol. 2 DLek. oskrzydliła 7 DP przez Niegów na Lelów. 4 DP odcięła 7 DP w rejonie Choronia, maszerujący II/74 pp. 74 pp zajął obronę na skraju lasu na zachód od Złotego Potoku, frontem na wschód. Około godz. 10:00 został zaatakowany przez oddziały 2 DLek. Obronę pułku skutecznie wspierały II dywizjon 7 pal oraz 7 dywizjon artylerii ciężkiej. Pierwsze niemieckie natarcie zostało odparte. W ciągu przedpołudnia 3 września stanowiska 74 pp były intensywnie ostrzeliwane przez niemiecką artylerię i broń maszynową. Gen. bryg. Janusz Gąsiorowski wydał rozkaz dla dowódcy 74 pp, aby przedostał się przez niemieckie okrążenie lasem w kierunku Pradła i Szczekocin. O godz. 14:00 natarcie 74 pp, w składzie I i III batalionów oraz kompanii zwiadu 74 pp i 141 kompanii asystencyjnej (sztabowej) 7 DP, wspartej ogniem haubic II/7 pal i 7 dac, wyruszyło. Początkowo natarcie odnosiło sukcesy, zaskakując oddziały niemieckie. Po przejściu 2-3 kilometrów natarcie załamało się na otwartym terenie pod silnym ogniem niemieckich oddziałów pancernych oraz zmotoryzowanej artylerii. Około godz. 16:00 pułk wycofał się na skraj lasu Złoty Potok. Na skraju lasów Złoty Potok I batalion, bez 2 kompanii strzeleckiej, III batalion oraz 141 kompania asystencyjna (sztabowa), II/7 pal i 7 dac, zorganizowały obronę okrężną. 2 kompania strzelecka zabezpieczała miejsce postoju dowództwa 7 DP. W trakcie natarcia 74 pp poniósł duże straty osobowe, wśród poległych znalazł się dowódca III/74 pp mjr Jan Wrzosek oraz dowódca kompanii zwiadu por. Zygmunt Choroba.

Około godz. 19:00 oddziały niemieckie przeprowadziły silne natarcie na pozycje pułku, które zostało odparte. Na rozkaz dowódcy 7 DP przygotowano się do kolejnego natarcia. Po spaleniu akt oraz zakopaniu sztandaru pułkowego, 74 pp wyruszył około godz. 23:00 do natarcia w dwóch kolumnach. I kolumna, pod dowództwem dowódcy pułku płk. Wacława Wilniewczyca, przy ogromnych stratach, zdołała przerwać niemieckie okrążenie pod Janowem. II kolumna, dowodzona przez zastępcę dowódcy pułku ppłk. dypl. Stanisława Wilimowskiego, wyruszyła z opóźnieniem i została w trakcie walk rozbita oraz rozproszona w nocy 3/4 września. Ciężko ranny ppłk dypl. Stanisław Wilimowski zmarł w szpitalu.

II/74 pp, po nocnym marszu 2/3 września, opuścił lasy i wkroczył do wsi Dębowiec, gdzie został zatrzymany ogniem broni maszynowej piechoty. 6 kompania strzelecka podjęła natarcie czołowe na wieś, a I/5 kompanii strzeleckiej dokonał obejścia wsi. Wsparcie udzieliła 2 kompania ckm i bateria 7 pal. W ogniu niemieckim natarcie załamało się, a II batalion przeszedł do obrony. Po kilku godzinach walki, wobec przewagi nieprzyjaciela, rozproszone kompanie wycofały się do lasu. W walkach pod Dębowcem 3 września II/74 pp poniósł ciężkie straty osobowe, wśród poległych znalazł się dowódca 2 kompanii ckm kpt. Bogumił Grodzicki. Część żołnierzy II batalionu, pod dowództwem ppor. Pawła Śmiłowskiego, przedarła się do lasów w rejonie Złotego Potoku i po południu 3 września dołączyła do 4/74 pp oraz sił głównych pułku. Pozostałą część II/74 pp w lesie w okolicach Dębowca zebrał dowódca batalionu i wyruszył w kierunku Złotego Potoku. Podczas marszu, wieczorem, II/74 pp stoczył zwycięską potyczkę ze szwadronem niemieckiej kawalerii.

Dalsze walki 74 pp i jego pododdziałów

Pozostałość z I kolumny płk. Wacława Wilniewczyca, po przebiciu się z okrążenia pod Janowem, liczyła 5 oficerów oraz ponad 200 żołnierzy, głównie z I batalionu 74 pp. Po przejściu szosy Janów-Julianka oraz rzeki Wiercicy, oddział dotarł o świcie 4 września do okolic Sierakowa i Podlesia. Po odpoczynku, w godzinach popołudniowych, płk Wilniewczyc przekazał dowodzenie oddziałem mjr. Józefowi Pelcowi i odjechał zarekwirowanym samochodem cywilnym wraz z kilkoma oficerami do Kielc w poszukiwaniu kontaktu z wyższym dowództwem. W Kielcach płk Wilniewczyc sformował z rozbitków 7 DP kompanię zbiorczą i nawiązał kontakt z dowódcą Grupy „Kielce”, płk. dypl. Kazimierzem Glabiszem. Na jego rozkaz, 5 września, wraz z zorganizowaną kompanią bronił Kielc. W trakcie walk poległ por. Stanisław Nowiński z 74 pp. Po zdobyciu Kielc przez oddziały niemieckie, płk Wilniewczyc ukrył się w mieście, później w Tomaszowie Mazowieckim, a następnie udał się do Warszawy, gdzie zaangażował się w działalność konspiracyjną. Oddział mjr. Pelca przekroczył szosę między Starym Koniecpolem a Koniecpolem, kierując się w stronę Borzykowej. Po dotarciu do cmentarza w Borzykowej, szpica oddziału stoczyła walkę z niemieckim pododdziałem, do której włączył się cały oddział mjr. Pelca. W wyniku starcia zmieniono kierunek marszu. Wśród poległych był kpt. Włodzimierz Hryńko. Dalszy marsz prowadził w kierunku Włoszczowej i Łopuszna. 6 września oddział osiągnął lasy koło Suchedniowa. Do oddziału mjr. Pelca dołączali rozbitkowie z 74 pp oraz innych jednostek 7 DP, osiągając stan około 1000 żołnierzy. W lasach pod Suchedniowem mjr Józef Pelc odtworzył 74 pp, tworząc dwie bataliony piechoty (I i III) po trzy kompanie strzeleckie oraz pułkową kompanię ckm. Z Suchedniowa 74 pp, 8 września rano, dotarł do lasu Dąbrowa, Struga, Anusin, około 5 kilometrów od Ciepielowa. W tym rejonie 74 pp został zaatakowany przez oddział niemieckiej 2 DLek. Natarcie niemieckiego oddziału o godz. 11:00 zostało odparte. O godz. 13:00 na 74 pp ponownie uderzyły oddziały niemieckiej 29 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej. Do godz. 16:00 trwały zacięte walki, zmuszając 74 pp do zakończenia starcia z uwagi na brak amunicji. W tych walkach zginęło około 40 żołnierzy, w tym mjr Józef Pelc, por. Tadeusz Betleja, a kpt. Marian Cyruliński popełnił samobójstwo, nie chcąc dostać się do niemieckiej niewoli. Po zakończonej walce dowódca niemieckiego III batalionu 15 ppzmot. ppłk Walter Wessel nakazał zdjąć jeńcom polskim mundury, a następnie wydał rozkaz ich rozstrzelania jako partyzantów. Wśród zamordowanych tego dnia znajdował się mjr lek. Józef Cesarz. Podczas przeszukiwania lasu dobijano rannych i mordowano innych ukrywających się żołnierzy. W wyniku niemieckiej zbrodni wojennej zginęło od 250 do około 360 polskich żołnierzy. Grupa około 150 żołnierzy, dowodzona przez kpt. Juliana Załęskiego, dowódcę 9 kompanii strzeleckiej, oderwała się od wroga i podjęła szybki marsz ku Wiśle, przez którą przeprawiła się.

II batalion 74 pp dotarł przed południem 4 września na pobojowisko w lesie pod Złotym Potokiem. Nocą z 4 na 5 września przebił się przez okrążenie i podjął marsz w kierunku Kielc. Następnie dotarł do Wisły i przeprawił się, a potem maszerował w okolice Stalowej Woli. Po odpoczynku mjr Kazimierz Rybicki wyruszył z resztą batalionu, w sile 308 żołnierzy, w kierunku Warszawy. Po dalszym marszu dotarli w okolice Łaskarzewa koło Garwolina, gdzie na wieść o kapitulacji stolicy mjr Rybicki rozwiązał resztę swojego II batalionu.

Część III batalionu, po wyrwaniu się z kotła w lasach janowskich, w sile około 250 żołnierzy, pod dowództwem dowódcy 3 kompanii ckm kpt. Józefa Leguta, dotarła do okolic Świętej Anny i Dąbrowy Zielonej. Następnie wykonano marsz przez Szydłowiec do Radomia do koszar 72 pułku piechoty, skąd podjęli dalszy marsz do Kozienic i Lublina. Z grupą pod dowództwem kpt. Józefa Leguta i ppor. rez. Jana Fedorkiewicza dotarli do Kowla. Na wieść o agresji sowieckiej, kompania kpt. Leguta weszła w skład Grupy „Kowel” płk. dypl. Leona Koca. Kompania kpt. Leguta przeszła cały szlak bojowy grupy. W rejonie Janowa Lubelskiego, pod wsią Polichno, 1 października 1939 roku, około godz. 13:00, podczas walki z oddziałem niemieckim kpt. Józef Legut został ranny, a 2 października trafił wraz z rannymi do niewoli sowieckiej, z której udało mu się uciec.

Inna część III batalionu, pod dowództwem kpt. Wacława Szyćko, wyszła z okrążenia w kierunku Koniecpola. W trakcie marszu połączyła się z oddziałem mjr. Józefa Pelca. Maszerując na czele oddziału jako zbiorcza kompania III batalionu, stoczyła zaciętą walkę przy cmentarzu w Borzykowej, w której poległo 22 żołnierzy, w tym kpt. Włodzimierz Hryńko. Po tej walce kompania kpt. Szyćki pomaszerowała oddzielnie w kierunku Końskich, Radomia i Puław, tracąc kontakt z oddziałem mjr. Pelca.

Dowódca 2 kompanii strzeleckiej, ppor. Zbigniew Pniak, wyrwał się z grupą kilku strzelców i oficerów z okrążenia w nocy 3/4 września. Rano 5 września grupa dołączyła do taboru dywizyjnego już za Koniecpolem, jako jego osłona. Ppor. Pniak zbierał rozbitków z 7 DP i wraz z nimi dotarł do Okołowic. Tam nawiązał kontakt z mjr. Pelcem. Dalszy odwrót odbył się do Końskich, gdzie we wsiach Niebo i Piekło organizowały się pododdziały batalionu zbiorczego 7 DP. Ppor. Pniak zebrał z żołnierzy 74 pp kompanię w sile 200 żołnierzy, a 9 września dotarł z nimi do Radomia, skąd poprzez Kozienice i Dęblin przybył 15 września do Kraśnika w sile 300 żołnierzy. Tam został wcielony w skład XXIX Brygady Piechoty płk. Jana Bratro, wchodząc z oddziałem w skład I batalionu 3 pułku piechoty rezerwowej. W jego szeregach stoczył ciężki bój o Krasnystaw 18 września, walcząc w zachodniej i wschodniej części miasta, a następnie wycofał się wieczorem do Krupego.

Pluton kolarzy, pod dowództwem ppor. rez. Mieczysława Skiby, wyrwał się z okrążenia i dotarł lasami do Gidel, a następnie przejechał przez Włoszczową, Kielce, Opatów, Ożarów do Annopola, gdzie podporządkował się dowódcy improwizowanego oddziału wydzielonego mjr. Jerzemu Majewskiemu-Starży. Pluton kolarzy patrolował wschodni brzeg Wisły, na odcinku 10 kilometrów od Annopola do Zawichostu. Po sforsowaniu przez oddział rozpoznawczy niemieckiej 4 DP Wisły, pod Annopolem, oddział mjr. Majewskiego-Starży wycofał się w kierunku Kraśnika. Pluton kolarzy 74 pp bronił wsi Oblęcin, gdzie zniszczył niemiecki pluton cyklistów, biorąc dwóch jeńców. Wobec groźby okrążenia, wycofał się do Kraśnika i Lublina, a następnie do lasu pod Chełmem. W Chełmie został wcielony do pułku piechoty „Garwolin”, z którym wyruszył do Tyszowca. W trakcie walk pluton kolarzy ppor. Skiby na ogół stanowił straż przednią pułku „Garwolin”. Wraz z pułkiem został rozbity pod Tomaszowem Lubelskim. Część żołnierzy dołączyła do Grupy „Hrubieszów”, a w dalszej walce z wojskami sowieckimi podzieliła jej los.

Oddziały II rzutu mobilizacyjnego 74 pp

Po zakończeniu mobilizacji alarmowej sformowano Oddział Zbierania Nadwyżek 74 pułku piechoty, który 26 lub 27 sierpnia 1939 roku odjechał transportem kolejowym z Lublińca do Piotrkowa Trybunalskiego. OZN 74 pp został zakwaterowany w rejonie miejscowości Przygłów-Barkowice. Tam dołączył do Kadry Zapasowej Piechoty Piotrków, dowodzonej przez ppłk. Juliana Królikowskiego. W KZP Piotrków istniały kadry i pozostałości mobilizacyjne, stanowiące zalążki do formowania dalszych oddziałów przewidzianych w planie mobilizacyjnym. Po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej, w KZP Piotrków z zasobów i OZN 74 pp miał zostać zmobilizowany w II rzucie batalion marszowy 74 pp w czasie X+5. Ponadto z nadwyżek 74 pp i innych pułków 7 DP miały powstać bataliony piechoty 146 pułku piechoty, inne pododdziały oraz Ośrodek Zapasowy 7 Dywizji Piechoty. Z OZN 74 pp, prawdopodobnie na bazie batalionu marszowego 74 pp, sformowano improwizowany batalion piechoty kpt. Eustachiusza Marszałka, oficera 74 pp, w składzie trzech kompanii strzeleckich oraz kompanii ckm. Batalion kpt. Marszałka 4 września włączono w skład zgrupowania dowódcy 2 pułku piechoty Legionów płk. Ludwika Czyżewskiego. Improwizowany batalion piechoty kpt. Eustachiusza Marszałka obsadził stanowiska bojowe na linii Jeżów-Rozprza. W trakcie walk z oddziałami 1 Dywizji Pancernej batalion poniósł znaczne straty, a jego resztki włączono w skład 2 pp Leg. OZN 74 pp oraz kadry zgromadzone w ramach KZP Piotrków zmobilizowały III batalion 146 pp pod dowództwem mjr. Mariana Soleckiego. Pozostałość zmobilizowanych żołnierzy 74 pp oraz część kadry włączono w skład mobilizowanego w Piotrkowie i okolicach OZN 7 DP w czasie X+7.

Nadwyżki rezerwistów w ramach OZN 7 DP w nocy z 1 na 2 września opuściły Piotrków i przeszły do Uszczyna koło Piotrkowa. 4 lub 5 września skład ośrodka rozpoczął odwrót na wschód, maszerując przez Ujazd, Nowe Miasto, Maciejowice. W trakcie przeprawy przez Wisłę pod Maciejowicami OZN 7 DP poniósł znaczne straty. 14 września część OZN 7 DP dotarła do Równego, gdzie sformowano z nich batalion piechoty z trzema kompaniami strzeleckimi i dwoma plutonami ckm. Na wieść o agresji sowieckiej, pozostałość OZN 7 DP wyjechała samochodami do Łucka, skąd szosą Lwów-Sambor dotarli do granicy węgierskiej.

Symbole pułku

Sztandar

14 maja 1922 roku, w Biedrusku, marszałek Polski Józef Piłsudski wręczył pułkowi chorągiew, która została ufundowana przez społeczeństwo miasta Lubliniec.

Odznaka pamiątkowa

6 września 1929 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 74 Pułku Piechoty. Odznaka o wymiarach 41×41 mm ma kształt przypominający Krzyż Walecznych, którego ramiona emaliowane są na biało, a obramowanie jest mosiężne. Na środku krzyża, na okrągłej złotej tarczy, znajduje się czarny orzeł dolnośląski z złotym półksiężycem na piersi oraz koniczynkami na końcach. Na ramionach krzyża umieszczono inicjały pułku „74 P.P.” oraz daty najważniejszych bitew „3.VI.1920” i „6.VIII.1920”. Odznaka oficerska, wykonana jednoczęściowo w srebrze, została zaprojektowana przez Jana Małetę, a wykonana przez Adama Nagaiskiego z Warszawy.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

por. / kpt. Antoni Nieborak (2 X 1919 – 21 VII 1920)

por. Walenty Peszek (p.o. 21 VII – 4 VIII 1920)

mjr / płk piech. Maksymilian Marszałek (21 X 1920 – 1 VI 1932)

ppłk / płk piech. Wacław Wilniewczyc (18 VI 1932 – 4 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

mjr piech. Adolf Jeż (od 18 II 1922)

mjr / ppłk piech. Julian Janowski (VIII 1922 – 21 I 1930 → dowódca 5 pspodh)

ppłk dypl. piech. Józef Gruszka (od 21 I 1930 – XII 1934 → dowódca 39 pp)

ppłk piech. Mieczysław Feliks Janowski (od X 1936)

ppłk piech. Stanisław Wilimowski (do 4 IX 1939)

II zastępcy dowódcy pułku – kwatermistrzowie

mjr piech. Józef Adolf Pelc (do VIII 1939 → dowódca I baonu)

Żołnierze 74 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Upamiętnienie

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Antoni Paweł Bożejko: Zarys historji wojennej 74-go górnośląskiego pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.

Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.

Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich. Tom I Piechota. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2013. ISBN 978-83-7889-002-7.

Przemysław Dymek: 74 Górnośląski pułk piechoty. Zarys historii pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 186. Pruszków: Wydawnictwo „Ajaks”, 2014. ISBN 978-83-62046-57-7.

Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.

Lech Mastalski: 7 Dywizja Piechoty w latach 1918–1939. Częstochowa: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego i Muzeum Instytutu, 2012. ISBN 978-83-87470-47-0.

Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.

Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.

Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.

Adam Kurus: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. 7 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978