72 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych

To jednostka rozpoznawcza Wojska Polskiego z okresu II Rzeczypospolitej, która nie była częścią pokojowej struktury armii. Kompania została utworzona w sierpniu 1939 roku w Poznaniu w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, przeznaczonych dla Armii „Poznań” – 17 Dywizji Piechoty, a 1 września została przeniesiona do 26 Dywizji Piechoty. Mobilizującą jednostką był 1 batalion pancerny, a w jej wyposażeniu znajdowało się 13 czołgów rozpoznawczych TK-3.

72 skczr w kampanii wrześniowej

Po mobilizacji 72 kompania została skierowana do rejonu Miłosławia, gdzie razem z samodzielną kompanią cekaemów oraz batalionem piechoty tworzyła oddział wydzielony 14 Dywizji Piechoty. Oddział ten miał za zadanie utrzymywanie przepraw na Warcie w okolicach Nowego Miasta.

Rankiem 1 września kompania została załadowana na wagony w Miłosławiu i przewieziona do rejonu Szubina, gdzie pozostawała pod dowództwem 26 DP. W trakcie załadunku, dwóch żołnierzy zginęło w wyniku ataku lotniczego. 2 września 72 kompania znajdowała się w odwodzie dywizji w rejonie Żarczyna koło Wapna.

3 września, podczas rozpoznania kierunku Nakła, kompania weszła w kontakt bojowy z niemieckimi jednostkami rozpoznawczymi 208 Dywizji Piechoty. Następnego dnia osłaniała przeprawy na Noteci, zabezpieczając odwrót 18 pułku piechoty, a wieczorem wycofała się do Szubina. 5 września kompania stacjonowała w lasach łabiszyńskich koło Arnoldowa, działając jako odwód 26 DP i odbudowując swoje zdolności bojowe.

W kolejnych dniach kompania wycofywała się razem z 18 pułkiem piechoty przez Szubin, Łabiszyn i Barcin do Inowrocławia. Podczas przejścia przez Inowrocław, polskie kolumny zostały ostrzelane przez niemieckich dywersantów, w wyniku czego pluton techniczno-gospodarczy stracił 2 zabitych i 2 rannych.

7 września 26 Dywizja Piechoty, a wraz z nią 72 skczr, została podporządkowana Armii „Pomorze”. Kompania, razem z kolarzami dywizyjnymi, pełniła rolę straży przedniej dywizji w marszu do rejonu Lubrańca, a następnie (9 września) w kierunku Izbicy.

10 września kompania, wspólnie z 81 samodzielną kompanią czołgów rozpoznawczych, weszła w skład zgrupowania zmotoryzowanego dywizji i przemieszczały się trasą Sułkowo-Rogoźno-Łanięta. 13 września kompania została bezpośrednio podporządkowana dowództwu Armii „Pomorze”. 15 września zarówno 72, jak i 81 kompania ponownie znalazły się pod dowództwem 26 Dywizji Piechoty.

Następnego dnia czołgi obu kompanii oraz 82 kompanii czołgów rozpoznawczych wzięły udział w walce o las w majątku Broki, atakując pozycje niemieckiego 74 pułku piechoty. Brak wsparcia ze strony artylerii i piechoty zmusił tankietki do wycofania się, a 72 kompania straciła 2 czołgi.

17 września oddziały dywizji zostały zaatakowane przez czołgi 1 pułku pancernego niemieckiej 1 DPanc. W starciu brały udział obie kompanie czołgów wspierające 10 i 37 pułk piechoty, ponosząc ogromne straty. 82 kompania praktycznie przestała istnieć, a 72 kompania straciła kilka czołgów wraz z załogami.

18 września reszta kompanii dotarła do lasu w pobliżu wsi Budy Stare, gdzie w wyniku nalotu niemieckiego straciła kolejny czołg. Próby dalszego marszu ku Bzurze zakończyły się niepowodzeniem. Podjęto decyzję o zniszczeniu ciężkiego sprzętu i kontynuowaniu marszu pieszo. W trakcie przeprawy przez Bzurę poległ ppor. K. Sadowski oraz kilku żołnierzy.

Po przeprawieniu się przez Bzurę, reszta żołnierzy w zwartej grupie dołączyła do oddziałów przebijających się przez Puszczę Kampinoską, docierając z nimi do Warszawy, gdzie zostali wcieleni do batalionu obrony mostów pod dowództwem kpt. A. Krzyżanowskiego.

Obsada personalna

Skład osobowy na dzień 1 września 1939 roku:

dowódca kompanii – kpt. Lucjan Szczepankowski

dowódca I plutonu – por. Jan Sikorski

dowódca II plutonu – ppor. rez. Konstanty Sadowski (poległ 18.09.1939)

dowódca plutonu techniczno-gospodarczego – por. Władysław Niemirski

Skład kompanii

Poczet dowódcy

gońcy motocyklowi

drużyna łączności

patrole:

radiotelegraficzny
łączności z lotnictwem

sekcja pionierów

Razem w dowództwie:

1 oficer, 7 podoficerów, 21 szeregowców;

1 czołg, 1 samochód osobowo-terenowy, 2 samochody z radiostacjami N.2, furgonetka, 4 motocykle.

Dwa plutony czołgów, w każdym:

1 oficer, 7 podoficerów, 7 szeregowców

6 czołgów, 1 motocykl, przyczepa towarzysząca.

Pluton techniczno-gospodarczy

drużyna techniczna

drużyna gospodarcza

załogi zapasowe

tabor

Razem w plutonie:

1 oficer, 13 podoficerów, 18 szeregowców

5 samochodów ciężarowych, samochód-warsztat, cysterna, 1 motocykl, transporter czołgów, 2 przyczepy na paliwo, kuchnia polowa.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.

Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.

Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.

Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.

Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.

Jacek Skalski: 1 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 5. Warszawa: Redakcja Historyczno-Wojskowa P.W.Egross-Mikromax, 1991. ISBN 83-85253-20-3.