71 Dywizjon Pancerny (71 dpanc) – pododdział rozpoznawczy Wojska Polskiego II RP, który uczestniczył w wojnie obronnej 1939.
== 71 dpanc w kampanii wrześniowej ==
=== Mobilizacja ===
Dywizjon nie był częścią pokojowej organizacji wojska. Został sformowany w dniach 24–25 sierpnia 1939 roku przez 1 batalion pancerny z Poznania na potrzeby Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w czasie mobilizacji alarmowej w grupie żółtej w systemie A+24.
27 sierpnia 1939, po zakończeniu mobilizacji, dywizjon zajął pozycje w lasach pod Śremem jako odwód dowódcy brygady. Generał Roman Abraham rozdzielił dywizjon, kierując szwadron samochodów pancernych do OW „Rawicz”, a szwadron czołgów rozpoznawczych do OW „Leszno”. Dywizjon składał się z dwóch szwadronów: samochodów pancernych oraz czołgów rozpoznawczych, a także plutonu techniczno-gospodarczego. Pierwszy szwadron dysponował siedmioma samochodami pancernymi wzór 1934-II, natomiast drugi posiadał dziewięć czołgów rozpoznawczych TK oraz cztery czołgi TKS, uzbrojone w 20 mm najcięższe karabiny maszynowe wzór 1938 FK-A.
=== Działania bojowe ===
==== Bitwa graniczna ====
1 września w rejonie Rawicza przekroczyły granicę grupy niemieckich dywersantów, które zaatakowały placówki Straży Granicznej oraz ludność cywilną. Skierowany tam I pluton samochodów pancernych przybył rano do Rawicza, który był już opanowany przez żołnierzy 108 pułku Grenzwachtu. Samochody pancerne wsparły kontruderzenie żołnierzy z III batalionu 55 pułku piechoty, co pozwoliło na wypchnięcie Niemców z miasta. II pluton działał w tym czasie między Rawiczem a Lesznem.
Szwadron czołgów rozpoznawczych został wysłany do Leszna, gdzie wspierał 1/55 pułku piechoty w walce z niemieckimi dywersantami w mieście. Po południu I pluton czołgów, w towarzystwie kompanii piechoty na samochodach ciężarowych, został wysłany na rozpoznanie w kierunku granicy. Powracający wieczorem oddział zlikwidował kolejne ognisko niemieckiej dywersji w Święciechowie.
2 września pododdziały dywizjonu wzięły udział w kilku wypadach na terytorium Niemiec, które przeprowadziła Wielkopolska Brygada Kawalerii. II pluton samochodów pancernych, wespół z żołnierzami 3/55 pp, przekroczył granicę niemiecką i w miejscowości Załęcze zniszczył kilka niemieckich pojazdów wojskowych.
Szwadron czołgów, razem z szwadronem kolarzy, zabezpieczał atak na Wschowę. I pluton wziął we wsi Dębowa Łęka (Geyersdorf) jeńców ze 118 pułku Grenzwachtu. Po południu czołgi rozpoznawcze ponownie uczestniczyły w walkach z niemieckimi dywersantami w Lesznie.
3 września dywizjon przeszedł w Śremie na prawy brzeg Warty i dołączył do grupy odwodowej Kórnik, mającej wspierać obsadzającą Wartę Wielkopolską Brygadę Kawalerii.
6 września szwadron samochodów pancernych oraz szwadron kolarzy brygady pełniły rolę straży przedniej kolumny wycofującej się brygady. Pozostałe jednostki dywizjonu znajdowały się w kolumnie głównej, która przez Konin, Tuliszów i Turek dotarła do Uniejowa. Szwadron samochodów pancernych osłaniał przeprawę brygady przez Wartę oraz jej dalszy marsz w rejon wschodni od Dąbia.
7 września I pluton czołgów został skierowany w kierunku Ozorkowa, a II pluton samochodów pancernych ku Poddębicom. Samochody pancerne, współdziałając z kolarzami brygady, natknęły się na szosie Łęczyca – Stary Gostków na oddziały rozpoznawcze 102 pp z niemieckiej 24 DP.
Wieczorem dywizjon wycofał się przez Łęczycę do Topoli Królewskiej.
8 września dywizjon dotarł przez Kutno w okolice Soboty i pozostał w odwodzie brygady. I pluton samochodów pancernych, wspólnie z szwadronem kolarzy 15 pułku ułanów, prowadził rozpoznanie w kierunku Łowicza.
==== Nad Bzurą ====
Od 9 września dywizjon wspierał natarcie pododdziałów brygady na Chruślin, Helenów i Głowno. 9 września dywizjon został wzmocniony czołgiem TKS z działkiem 20 mm, który znaleziono na stacji w Jackowicach.
Następnego dnia rano, szwadron czołgów ostrzelał kolumnę taborową 26 pp z niemieckiej 30 DP, zadając jej straty, a następnie zabezpieczał węzeł dróg w Bielawach. Szwadron samochodów pancernych, wraz z ułanami z 15 pułku, stoczył walkę z pododdziałami 20 pp niemieckiej 10 DP w rejonie Chruślina. Wieczorem cały dywizjon obsadził wieś Zgoda.
11 września dywizjon znajdował się w odwodzie brygady i prowadził rozpoznanie. Szwadron czołgów osłaniał wycofanie 3/7 dak. Następnego dnia dywizjon wspierał 1/57 pp w kierunku na Głowno. Wieczorem dywizjon wycofał się za Bzurę i skoncentrował się w pobliżu wsi Zduny.
13 września I pluton samochodów pancernych prowadził rozpoznanie w kierunku Bielaw. W nocy z 13 na 14 września dywizjon przeszedł do rejonu Młodzieszyna. Szwadron samochodów pancernych zabezpieczał kierunek na Wyszogród.
Aby utworzyć przedmoście, dowódca Wielkopolskiej BK postanowił zająć Brochów. Wysłał tam szwadron czołgów, a szwadron samochodów pancernych, wspierany przez kolarzy i pluton zaporowy, miał zamknąć przeprawy w Wyszogrodzie. Szwadron czołgów wspierał w Brochowie w dniach 14-16 września 15 pułk ułanów, a następnie 7 pułk strzelców konnych. Tankietki zniszczyły 3 niemieckie czołgi PzKpfw II. Przeciwnikiem były pododdziały zmotoryzowanego pułku SS „Leibstandarte Adolf Hitler” oraz 4 DPanc.
16 września szwadron czołgów przeprawił się przez Bzurę i przeszedł do Puszczy Kampinoskiej. Szwadron samochodów pancernych i pluton techniczno-gospodarczy, nie mogąc doczekać się naprawy mostu, zniszczyli ciężki sprzęt, a żołnierze udali się pieszo w rejon koncentracji.
18 września I pluton czołgów wspierał natarcie 17 pułku ułanów na Kaliszki i Palmiry. Po południu II pluton oraz 15 pułk ułanów natknęły się w puszczy na oddział rozpoznawczy niemieckiej 1 DLek. W wyniku walki zniszczono trzy niemieckie czołgi – 2 PzKpfw 35(t) oraz 1 PzKpfw IV. Około północy w czołgach II plutonu zabrakło paliwa, więc załoga zniszczyła je.
19 września wozy I plutonu, w towarzystwie 7 dak oraz armat ppanc, odparły natarcie niemieckich czołgów pod Sierakowem.
==== Ku Warszawie ====
Po bitwie pod Sierakowem pozostały jedynie dwa sprawne czołgi. One to, w towarzystwie baterii 6 dak oraz 3 szwadronu pionierów, 20 września dotarły do Młocin. Tego dnia, podczas nalotu, poległ dowódca 71 dywizjonu mjr Kazimierz Żółkiewicz. Zniszczono tam tankietkę z ckm-em z powodu braku paliwa. Ostatnie dwa czołgi wspierały oddziały przedzierające się do Warszawy.
Dwie tankietki 71 dywizjonu pancernego, które dotarły do Warszawy (jedna lub obie z nkm-em), były jedynymi polskimi wozami bojowymi, które przedostały się do stolicy z rejonu walk nad Bzurą. Tankietki zostały włączone do szwadronu czołgów rozpoznawczych Dowództwa Obrony Warszawy, a pozostali żołnierze weszli w skład batalionu ochrony mostów pod dowództwem kpt. A. Krzyżanowskiego.
== Struktura i obsada personalna batalionu ==
Obsada personalna we wrześniu 1939 roku:
Dowództwo (poczet dowódcy)
dowódca – mjr Kazimierz Żółkiewicz († 20 IX 1939 w Młocinach podczas nalotu,)
adiutant – kpt. Kazimierz Rosé (ranny 20 IX 1939,)
dowódca szwadronu samochodów pancernych – por. Adam Staszków
dowódca I plutonu – por. Władysław Mikłaszewski
dowódca II plutonu – ppor. rez. Jerzy Gerżabek († 7 IX 1939,)
dowódca szwadronu czołgów – por. Wacław Chłopik (ranny 11 IX 1939,)
dowódca I plutonu – por. Bronisław Kalinowski (ranny 18 IX 1939,)
dowódca II plutonu – ppor. rez. Jan Dąbrowski
dowódca plutonu techniczno–gospodarczego – kpt. Leon Dębski
Organizacja wojenna dywizjonu pancernego:
== Uwagi ==
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
Jędrzej J. Korbal: Wojsko Polskie 1918-1939. Enkaem 20 mm – śladami legendy, „Technika Wojskowa Historia. Wydanie Specjalne” (4/2023), Warszawa: Magnum X, 2023, ISSN 2080-9743.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5. OCLC 674626774.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: Bellona Spółka Akcyjna, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles: 1918–1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
Jacek Skalski: 1 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 5. Warszawa: Redakcja Historyczno-Wojskowa P.W.Egross-Mikromax, 1991. ISBN 83-85253-20-3.