70. rocznica rzezi wołyńskiej

Uroczystości z okazji 70. rocznicy rzezi wołyńskiej miały na celu upamiętnienie masowych morderstw, które miały miejsce wśród ludności polskiej, czeskiej, ormiańskiej, rosyjskiej, żydowskiej oraz ukraińskiej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. Były to pierwsze tak szerokie obchody upamiętniające ofiary tych tragicznych wydarzeń.

W 2013 roku rzeź wołyńska była mało znanym fragmentem polskiej historii, często mylonym z innymi wydarzeniami z czasów II wojny światowej lub wzbudzającym jedynie powierzchowne skojarzenia. Obchody te miały na celu przywrócenie pamięci o masowych ofiarach z Wołynia w świadomości Polaków oraz Ukraińców.

Główne organizacje odpowiedzialne za przygotowanie wystaw, wykładów oraz działań edukacyjnych to Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Instytut Pamięci Narodowej, który stworzył portal zbrodniawolynska.pl. Powstał również Społeczny Komitet Organizacyjny Obchodów Rocznicy 11 Lipca, w którego skład weszły różne organizacje pozarządowe, stowarzyszenia oraz ruchy, takie jak Stowarzyszenie Upamiętniania Polaków Pomordowanych na Wołyniu w Zamościu, Stowarzyszenie „Huta Pieniacka” we Wschowie, czy Federacja Organizacji Kresowych.

„Trudna Pamięć: Wołyń 1943”

W czerwcu 2013 roku, według raportu Centrum Badania Opinii Społecznej, 47% Polaków nie miało pojęcia, kto był sprawcą a kto ofiarą wydarzeń na Kresach w 1943 roku. 32% respondentów przyznało się do tego otwarcie, a 15% mimo że miało pewne informacje o zbrodniach wołyńskich, nie wiedziało, kto był ich ofiarą. W porównaniu do badania z 2008 roku, liczba osób, które deklarowały brak wiedzy na temat zbrodni wołyńskiej, zmniejszyła się o 10 punktów procentowych, do poziomu 31%. Wśród osób, które miały przynajmniej minimalną wiedzę na ten temat, 51% wskazało, że ofiarami byli Polacy. Tylko 1% wymienił inne narodowości, a 9% wskazało zarówno Polaków, jak i Ukraińców. 30% respondentów było w stanie stwierdzić, że zbrodnia wołyńska została popełniona przez Ukraińców na Polakach.

Międzynarodowa konferencja naukowa IPN

W dniach 27-28 czerwca Instytut Pamięci Narodowej, wspólnie z Komisją Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zorganizował międzynarodową konferencję naukową pt. „Zbrodnia wołyńska – historia, pamięć, edukacja. W przededniu 70. rocznicy”. Patronem konferencji był prezydent Bronisław Komorowski. Pierwszy dzień odbył się w Pałacu Prezydenckim, a drugi w Centrum Edukacyjnym IPN w Warszawie. Uczestniczyli w niej polscy i ukraińscy historycy, dyplomaci, dziennikarze, rodziny ofiar oraz ocaleni z rzezi, łącznie około 140 osób. Dyskutowano o wydarzeniach sprzed 70 lat oraz o sposobach upowszechniania wiedzy na ten temat.

Konferencję otworzył panel dyskusyjny, w którym uczestniczyli m.in. Łukasz Kamiński, Władyka Benedykt, dr hab. Andrzej Kunert, abp Józef Michalik oraz prof. Tomasz Nałęcz. Zgodzili się, że prawda o wydarzeniach nie musi być identyczna dla obu narodów, jednak nie powinno się kwestionować faktów. Wiele razy podkreślano rolę Kościołów w procesie zrozumienia zbrodni i procesu pojednania. Andrzej Kunert wyraził sceptycyzm co do wzajemnego zrozumienia, zauważając różnice w określeniach używanych przez strony ukraińskie i polskie.

Deklaracja katolickich biskupów z Polski i z Ukrainy

28 czerwca 2013 roku, z okazji rocznicy, katoliccy biskupi obrządków rzymskiego i bizantyjsko-ukraińskiego z Polski i Ukrainy wydali wspólną deklarację przepraszającą za zbrodnie oraz wzywającą do pojednania. Sygnatariuszami z Polski byli abp Józef Michalik oraz abp Jan Martyniak, natomiast ze strony ukraińskiej abp Mieczysław Mokrzycki i abp Światosław Szewczuk. Deklaracja przypominała wcześniejsze inicjatywy mające na celu budowę obopólnego pojednania, jak rzymskie rozmowy z 1987 roku czy wizytę Jana Pawła II we Lwowie w 2001 roku.

Obie strony wyraziły przekonanie, że współpraca między wolną Polską a wolną Ukrainą jest kluczowa dla pokoju w tej części Europy oraz dla wspólnego wkładu w jedność i przyszłość Europy.

Uchwała Senatu

20 czerwca Senat Rzeczypospolitej Polskiej przyjął uchwałę w 70. rocznicę Zbrodni Wołyńskiej, określając zbrodnię jako „czystkę etniczną noszącą znamiona ludobójstwa”. W uchwale senatorowie oddali hołd Polakom, którzy padli ofiarą tych masowych mordów oraz zaznaczyli, że pamięć o nich powinna być częścią polskiej świadomości historycznej. W tej samej uchwale wskazano na wydarzenia w historii polsko-ukraińskich relacji, które nie przynoszą Polsce chwały, jednak podkreślono, że nie może to umniejszać tragedii ofiar zbrodni wołyńskiej.

Uchwała Sejmu

W Sejmie rozpatrywano różne projekty uchwał w 70. rocznicę zbrodni wołyńskiej. Ostatecznie powstał jeden projekt komisyjny, w którym zbrodnia została określona jako „czystka etniczna o znamionach ludobójstwa”. W debacie na temat uchwały pojawiły się różnice zdań, szczególnie dotyczące nazewnictwa i ustanowienia dnia pamięci ofiar. Uczestnicy debaty podkreślali, że zbrodnia wołyńska wymaga uznania, ale nie za cenę pogorszenia relacji z Ukrainą.

Wystawa „Wołyń 1943. Wołają z grobów, których nie ma”

W ramach obchodów zorganizowano wystawę plenerową, która prezentowała osobiste zdjęcia zamordowanych, historyczne fotografie z 1943 roku oraz współczesne symbole pamięci. Wystawa była podzielona na kilka tematycznych bloków, takich jak „Krwawa Wielkanoc”, „Wojna – dziejowa katastrofa” czy „To było ludobójstwo”. Można ją było zobaczyć w Warszawie oraz w innych miastach, takich jak Szczecin i Rzeszów.

Mural „1943 Zbrodnia Wołyńska. Prawda i pamięć”

10 lipca w Warszawie odsłonięto mural upamiętniający zbrodnię wołyńską. Jego głównym przesłaniem było oddanie hołdu ofiarom. Mural przedstawia rozmazane sylwetki ludzi, a na jego dolnej części umieszczono datę „1943” oraz hasło „Zbrodnia wołyńska. Prawda i pamięć”. Projekt stworzył Mikołaj Ostaszewski, a wykonawcy to grupa Good Looking Studio.

Wyprawa Wołyńska

11 lipca 2013 roku z Krakowa wyruszyła Wyprawa Edukacyjna na Wołyń, zorganizowana przez Oddział IPN w Krakowie. Uczestnicy odwiedzili kilka miejscowości, a 14 lipca uczestniczyli w uroczystościach w Łucku.

Uroczystości na Żoliborzu

11 lipca na Skwerze Wołyńskim w Warszawie odbyły się uroczystości upamiętniające ofiary rzezi. Uczestniczyli w nich przedstawiciele najwyższych władz państwowych oraz duchowni. Kulminacyjnym punktem było odsłonięcie pomnika poświęconego ofiarom, który ma formę krzyża. Prezydent RP Bronisław Komorowski podkreślił potrzebę pojednania polsko-ukraińskiego i przypomniał o ofiarach zarówno polskich, jak i ukraińskich.

Zgromadzenie publiczne w Warszawie

W Warszawie zorganizowano zgromadzenie publiczne, które rozpoczęło się mszą w kościele św. Aleksandra. Po mszy odbył się Marsz Pamięci, w którym uczestniczyli parlamentarzyści, duchowni oraz krewni ofiar UPA. Marsz zakończył się koncertem oraz pokazem filmów dokumentalnych o ludobójstwie na Polakach.

Rekonstrukcja historyczna w Radymnie

20 lipca w miejscowości Radymno zorganizowano inscenizację historyczną pod tytułem „Wołyń 1943 – nie o zemstę, lecz o pamięć wołają ofiary”. W wydarzeniu uczestniczyło ponad 200 rekonstruktorów, a widowisko transmitowały telewizje.

Obchody na Ukrainie

Prezydent Bronisław Komorowski odwiedził Łuck 14 lipca, gdzie podczas mszy żałobnej apelował o pojednanie polsko-ukraińskie. W trakcie wizyty został zaatakowany jajkiem przez młodego Ukraińca.

Modlitwa papieża Franciszka

14 lipca, podczas modlitwy Anioł Pański, papież Franciszek wspomniał o obchodach 70. rocznicy masakry wołyńskiej.

Oddźwięk w mediach

Obchody rzezi wołyńskiej znalazły swoje odbicie w wielu programach telewizyjnych i dokumentalnych, które emitowano w dniach poprzedzających główne uroczystości.