7 Regiment Pieszy Potockiego

7 Regiment Pieszy Potockiego to jednostka piechoty w armii koronnej I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Regiment został utworzony w 1776 roku (możliwe, że w 1779) w wyniku przekształcenia regimentu dragonii. Jego status był przez długi czas niejasny, co do tego, czy miał być jednostką pieszą, czy konną. Początkowo nosił nazwę „Regiment Spieszony Dragonów”, a później „Regiment Pieszy szefostwa Potockiego starosty szczerzeckiego”.

W 1775 roku dokonano ujednolicenia uzbrojenia podoficerów i szeregowych, odbierając broń krótką podoficerom, a oficerom pozostawiono jedynie szpady.

Sejm w 1776 roku wprowadził nowy etat wojska, który znacząco zmienił strukturę armii. Regiment miał składać się z 6 kompanii, łącznie licząc 353 żołnierzy, a w praktyce w 1778 roku liczył 350 głów. W 1786 roku również miał 353 żołnierzy i wchodził w skład Dywizji Wielkopolskiej.

W 1778 roku regiment został przekazany pod dowództwo starosty szczerzeckiego Franciszka Piotra Potockiego, aż do 1793 roku, kiedy to przejęła go Targowica.

W 1786 roku wprowadzono numerację regimentów piechoty od 1 do 14, z wyjątkiem regimentu gwardii, który nie otrzymał numeru. Regiment Potockiego zyskał numer 7.

Reformy Sejmu Wielkiego doprowadziły do zwiększenia liczebności polskiej piechoty. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku przewidywały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii podzielonych na trzy bataliony, w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce jednak nigdy nie osiągnięto takiej organizacji. Tylko w 1790 roku zwiększono regiment o dwie kompanie. Tuż przed wojną w obronie Konstytucji 3 Maja 7 regiment piechoty pod dowództwem Piotra Potockiego liczył 1158 żołnierzy.

Liczba żołnierzy regimentu wynosiła w 1792 roku 957, w maju 1794 roku 1045, a we wrześniu spadła do 705.

Regiment w powstaniu kościuszkowskim

W marcu 1794 roku regiment liczył około 650 żołnierzy. W czerwcu jednostka otrzymała 616 kantonistów, a 6 lipca dołączyło kolejnych 661 kantonistów, dzięki czemu regiment osiągnął etatowy stan 1440 żołnierzy.

Po uwzględnieniu strat, które poniosły dwie kompanie pod Racławicami oraz bataliony walczące pod Chełmem i Szczekocinami, pod koniec czerwca regiment dysponował jedynie 450 żołnierzami. Na uzbrojeniu znajdowało się 450 karabinów.

Ponad siedemdziesięcioletni dowódca regimentu, pułkownik Zawisza, nie brał udziału w powstaniu. Dowodzenie przejął awansowany na pułkownika drugi major Stefan Dziembowski, a po jego odejściu pułkownik Grabowski.

W powstaniu nie uczestniczył także ppłk Forsyth, którego zastąpił awansowany 29 czerwca na podpułkownika Feliks Sobecki. Majorami byli Florian Zaremba, następnie Józef Lewański i Piotr Krajewski, a od 29 czerwca – Białobrzeski i Adam Nielepiec.

Kilku niższych oficerów, przebywających na urlopie, nie wróciło do jednostki, w tym kpt. z kompanią Krummes oraz ppor. Koczanowski. W regimencie służyli także kpt. z kompanią Sterzbecker, chor. Ożarowski oraz mjr Hebdowski.

Barwy regimentu

Po 1776 roku regiment nosił jasnogranatowe wyłogi i srebrne guziki.

W 1789 roku znacząco zmieniono krój i kolor mundurów piechoty, które składały się z granatowej kurtki zimowej z niebieskimi wyłogami, złotymi naramiennikami, białego lejbika ze stojącym kołnierzem, letniego koletu sukiennego w kolorze białym zapinanego na żółte guziki, długich białych spodni oraz okrągłego filcowego kołpaka. Żołnierze nosili także halsztuki i naramienniki z czarnej blachy, a w stroju koszarowym – kitle i furażerki. Nowe mundury były bardziej komfortowe i umożliwiały większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się czarnym barankowym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura wynosił 111 zł.

Podczas insurekcji kościuszkowskiej regiment miał niebieskie wyłogi i złote guziki.

Żołnierze regimentu

Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Pozycja szefa regimentu, związana z dużymi poborami, często była traktowana jako synekura. Szefowie mieli prawo do fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów. Do 1789 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major (do marca 1778 roku były dwóch majorów), regimentskwatermistrz, adiutant, audytor oraz regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników oraz sześciu chorążych, co dawało w sumie 24 oficerów, nie licząc kapelana.

W 1790 roku pojawił się drugi major, trzeci kapitan z kompanią, trzeci kapitan sztabowy, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży oraz ośmiu podporuczników i drugi adiutant, zwiększając liczbę oficerów do 40.

Pierwszym szefem regimentu był książę Antoni Sułkowski. Od 1778 roku stanowisko to zajmował starosta szczerzecki Franciszek Piotr Potocki, a w 1793 roku został zastąpiony przez gen. Kajetana Miączyńskiego z nadania konfederacji targowickiej.

Szefowie

Jan Potocki (starosta szczyrzycki) (1776)
Franciszek Piotr Potocki (starosta szczyrzycki) (28 października 1778)
Kajetan Adam Miączyński (pisarz pol. koronny) (1793)

Pułkownicy

Robert de Tayler (1780-1787)
Michał Zawisza (1789-1794)

Walki regimentu

7 Regiment Pieszy Koronny brał udział w VII wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 roku, tocząc walki w obronie Konstytucji 3 Maja. Szefem był starosta szczyrzycki Franciszek Piotr Potocki, a stan osobowy wynosił 1350 żołnierzy.

Bitwy i potyczki

bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca 1792)
bitwa pod Szczekocinami (6 czerwca 1794)
bitwa pod Chełmem (8 czerwca 1794)
bitwa pod Raszynem (czerwiec)
bitwa pod Gołkowem (9 lipca)

Hierarchia regimentu

Przez większość swojej historii regiment nosił numer 7, który nadano mu w 1789 roku. W latach 1790-1794 numer ten kilkakrotnie zmieniano: w latach 1790–1792 na 8., a na początku 1792 roku na 9., by podczas insurekcji kościuszkowskiej wrócić do numeru 7.

Schemat zmian:

konny regiment dragonii (-1776) → regiment spieszony dragonów (1776-1789) → regiment 7 pieszy szefostwa Potockiego starosty szczerzeckiego (1789-1790) → regiment 8 pieszy Potockiego (1790-1792) → regiment 9 pieszy Potockiego (1792-1794) → od 1794 roku regiment 7 pieszy Potockiego → rozformowany w 1795 roku.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.