7 Pułk Artylerii Przeciwpancernej (7 pappanc) to oddział artylerii przeciwpancernej w składzie Polskich Sił Zbrojnych.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk był podporządkowany armii. Został utworzony w obozie wojskowym w rejonie Khanaqin na rozkaz Dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie z dnia 6 listopada 1942 roku, z 7 kompanii przeciwpancernej oraz 7 kompanii ochrony sztabu, które pochodziły z 7 Dywizji Piechoty, a także z części kadry dawnych jednostek, takich jak karpacki dywizjon ppanc. SBSK oraz rozwiązana 4 Dywizja Strzelców. 7 Pułk Artylerii Przeciwpancernej był bezpośrednio podporządkowany dowódcy artylerii Armii Polskiej na Wschodzie, a później dowódcy artylerii 2 Korpusu gen. Andersa. Jego głównym zadaniem było zwalczanie wszelkich pojazdów pancernych przy użyciu pocisków o dużej prędkości i płaskim torze. W kwietniu 1943 roku jednostka została przeniesiona do rejonu Kirkuku, gdzie prowadziła intensywne szkolenie oraz specjalistyczne kursy związane z nowym uzbrojeniem i wyposażeniem. Od września 1943 roku pułk, razem z 2 Korpusem Polskim, został przeniesiony do Palestyny, do miejscowości Isdud. Pod koniec października uczestniczył w manewrach korpusu o kryptonimie „Virile”. W listopadzie żołnierze dowództwa pułku oraz II i III dywizjonów zostali skierowani do brytyjskich Centrów Wyszkolenia: Artylerii w Almaza oraz Broni Pancernej w Abbasia w Egipcie, aby przeszkolili się na niszczycielach czołgów „Sherman 3.M.10”. Na dzień 31 grudnia 1943 roku liczebność pułku wynosiła 39 oficerów i 644 szeregowców. Jego uzbrojenie obejmowało 24 samobieżne niszczyciele czołgów 3.M.10, 8 armat 17-funtowych, 16 armat 6-funtowych oraz 32 pojazdy gąsienicowe, 114 pojazdów kołowych i 19 motocykli. 8 stycznia 1944 roku pułk został zakwaterowany w obozie wojskowym w Quassasin, a w okresie od 27 stycznia do 25 lutego cała jednostka, wraz z uzbrojeniem, została przetransportowana różnymi statkami z portu w Aleksandrii do portu w Tarent we Włoszech. Do połowy kwietnia 7 pappanc przebywał w obozie wojskowym w San Basilio. Z uwagi na swoje specyficzne przeznaczenie oraz zróżnicowane uzbrojenie, pułk działał nie jako całość, lecz w formie poszczególnych dywizjonów i baterii.
Działania bojowe pułku
Bitwa o Monte Cassino i bój o Piedimonte
26 kwietnia 1944 roku pułk zaangażował się w bitwę o Monte Cassino i Piedimonte, gdzie dwa pierwsze działony przejęły stanowiska ogniowe od kanadyjskiego 7 Pułku Artylerii Przeciwpancernej, od razu znalazły się pod ostrzałem wroga. Dywizjony samobieżne udzielały wsparcia artyleryjskiego podczas ataku 2 Korpusu Polskiego w bitwie o Monte Cassino. Dywizjony kołowe armat ciągnionych pełniły różne funkcje, w tym łączności, ewakuacji, zadymiania i zaopatrzenia. W dniach 12-19 maja 8 i 9 bateria dywizjonu III wspierały czołgi 4 Pułku Pancernego oraz piechotę na „Drodze Polskich Saperów”, „Gardzieli” i Massa Albanetta. Z kolei w dniach 20-25 maja 6 bateria samobieżna wspierała 6 Pułk Pancerny oraz pododdziały piechoty i kawalerii w walkach o Piedimonte. W tym czasie poległ 1 oficer oraz 2 podoficerów, a 11 żołnierzy pułku zostało rannych. Straty sprzętowe obejmowały spalone jedno działo samobieżne oraz 2 uszkodzone.
Walki od rzeki Chienti do rzeki Musone
Od 30 maja do 17 czerwca pułk dostarczał uzupełnienia do jednostek piechoty, wypoczywając równocześnie. Od 18 czerwca do 1 lipca dywizjony samobieżne II i III wspierały Oddział Wydzielony 5 Kresowej Dywizji Piechoty nad rzeką Chienti. 30 czerwca 5 bateria artylerii samobieżnej brała udział w pościgu, wspierając 1 szwadron pancerny Pułku 4 Pancernego oraz część 13 wileńskiego batalionu strzelców „Rysie”, a następnie współdziałała z 1 Pułkiem Ułanów Krechowieckich i 4 Pułkiem Pancernym podczas forsowania rzeki Potenzy. Pułk brał także udział w walkach w rejonie M. Fano i o S. Biagio, ponosząc straty w postaci 1 zabitego i 3 rannych żołnierzy.
Walki o Loreto i bitwa o Anconę
7 Pułk Artylerii Przeciwpancernej, w składzie III dywizjonu, walczył nad rzeką Musone, wspierając 3 i 4 lipca 2 Brygadę Pancerną oraz brytyjski 7 Pułk Huzarów w rejonie Castelfidardo-Badia. Wraz z wymienionymi jednostkami zdobyli Montoro i Osimo. W rejonie Recanati-Loreto rzut gospodarczy III dywizjonu został zbombardowany i ostrzelany przez wrogie lotnictwo. II i III dywizjon samobieżny, między 7 a 14 lipca, walczyły w rejonie miejscowości Casa Nuova, Madonna della Crescia, Montopa razem z 2 Brygadą Pancerną. Od 17 lipca I i IV dywizjony wspierały oddziały piechoty oraz kawalerii pancernej, niszcząc wrogie gniazda ogniowe w rejonach Casa Nuova, Casa Fontaneli, Casa Piccini, Casa Galla oraz Villa. Dywizjony samobieżne II i III współdziałały z 6 Pułkiem Pancernym, prowadząc walki w rejonie Croce, San Vincenzo oraz Monte Torte. 18 lipca 7 pappanc brał udział w natarciu w kierunku Madonna della Grazie, Galignano, Paterno di Ancona oraz Cassero, niszcząc wrogie środki ogniowe i pojazdy pancerne. Baterie pułku wsparły oddziały włoskiej 2 Brygady oraz 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, a także 15 Pułku Ułanów Poznańskich przy próbie okrążenia niemieckiej 278 Dywizji Piechoty, forsując rzekę Esino i tocząc walki o przyczółek w Chiaravalle. W trakcie tych walk poległ 1 oficer oraz 9 szeregowych, a 1 oficer oraz 25 szeregowych zostało rannych. Zniszczono jedno działo samobieżne, uszkodzono 4 działa samobieżne i jedno 6-funtowe. W walkach pułk zdołał zniszczyć 17 wrogich dział (samobieżnych, przeciwpancernych oraz przeciwlotniczych), ciągnik, wiele punktów ogniowych oraz wziąć do niewoli 72 jeńców.
Walki od rzeki Cesano do Metauro
Od 19 lipca 1944 roku dywizjony i baterie 7 PAPpanc wspierały pościg za wrogiem, prowadzony przez oddziały 2 KP. 19 lipca 1 Pułk Ułanów Krechowieckich atakował lotnisko w Anconie, 6 Pułk Pancerny uderzał na Chiaravalle, a 15 Pułk Ułanów Poznańskich na Monte Marciano. W dniach 21 i 22 lipca Oddział Wydzielony „A” oraz Oddział Wydzielony „B” atakowały Cassa Tellaro, San Silvestro oraz Belvedere, a od 23 do 25 lipca na miejscowość Ostra. 26 i 27 lipca dywizjon I wspierał włoską Grupę „Utili”, a dywizjon II (samobieżny) w składzie OW „A” opanował wzgórze San Angelo, osłaniając przeprawę przez rzekę Misa. IV dywizjon zabezpieczał obronę przeciwpancerną 2 Grupy Artylerii w Monte Marciano. W okresie od 28 do 30 lipca pododdziały pułku konsolidowały obronę na zajętym terenie. W dniach 31 lipca – 3 sierpnia IV dywizjon wspierał Pułk Ułanów Karpackich w walkach w rejonie Urbania-Urbino. W dniach 4-5 sierpnia III dywizjon (samobieżny) wspierał 4 Pułk Pancerny w boju o Ponticelli, Ronticelli oraz Scapezzano. 6-7 sierpnia pułk większością sił walczył w rejonie Capuccini, La Villa oraz Scapezzano. 8 sierpnia II dywizjon (samobieżny) wspierał brytyjskich huzarów z 7 pułku w rejonie Santa Lucia, natomiast III dywizjon (samobieżny) walczył z 1 Pułkiem Ułanów Krechowieckich oraz oddziałami 3 DSK. 9 sierpnia, w natarciu na wzgórze 208 oraz La Croce, II dywizjon (samobieżny) zniszczył 7 wrogich dział samobieżnych oraz 1 przeciwpancerną. III dywizjon (samobieżny) na wzgórzu 162 zlikwidował 1 działo samobieżne, ciągnik artyleryjski oraz kilka gniazd karabinów maszynowych. Do 15 sierpnia 1944 roku pułk przeszedł na wypoczynek w rejonie Monte Bettolle. Od 17 sierpnia pułk prowadził marsz za czołowymi oddziałami korpusu, przekraczając 18 sierpnia rzekę Metauro. W dniach 19-22 sierpnia dywizjony: II (samobieżny) walczył m.in. o San Costanzo, III (samobieżny) o wzgórza 124, 164, Monte San Giovanni, Il Vicinato, a IV wspierał Pułk Ułanów Karpackich. W tym okresie zniszczono 17 wrogich dział samobieżnych i czołgów, 3 armaty przeciwpancerne, 2 pojazdy oraz szereg stanowisk ogniowych, wzięto 7 jeńców. Poległo 2 oficerów i 8 szeregowych, a rannych zostało 2 oficerów i 21 szeregowych. Zniszczono 2 działa samobieżne, 1 transporter, a 7 dział samobieżnych oraz czołg OP oraz 1 armata 17-funtowa zostały uszkodzone.
Bitwa o „Linię Gotów”
W dniach 23-31 sierpnia 1944 roku baterie I dywizjonu wspierały 14 wileński oraz 17 lwowski bataliony strzelców oraz pancerniaków z 6 pułku w walkach o Monte della Forche, Carignano, Belilla, Rondello oraz wzgórza 194. 1 i 2 września III dywizjon (samobieżny) wspólnie z Ułanami Krechowieckimi forsował rzekę Foglia i zdobył wzgórza 131 oraz 187, niszcząc wiele schronów i pilboxów. W tych walkach poległ jeden żołnierz, a ranny został także 1 artylerzysta, uszkodzeniu uległ czołg Sherman OP. Od 3 do 29 września pułk przebywał na wypoczynku i uzupełniał straty w Casa San Paulo. Od 30 września dywizjony samobieżne II i III przebywały w rejonie Rimini, a następnie Riccione, gdzie odłamki artyleryjskie spowodowały śmierć 1 żołnierza pułku.
Walki w Apeninach Emiliańskich
Od 16 października III dywizjon (samobieżny) współdziałał z pancerniakami 4 pułku w rejonie Safone oraz San Pietro in Bagno. W listopadzie 4 Pułk Pancerny był wspierany przez III dywizjon (samobieżny) w dniach 21 i 22 podczas walk o Monte Fortino i Casa Colina, a 22-23 listopada o Monte Mamante. Ogniem dział z dolin wspierał działania piechoty na okoliczne wzgórza i wioski górskie. Baterie przekroczyły rzekę Sintria i wkroczyły z piechotą do Mamante, Limisano oraz Villa di S. Giorgio. Ogniem prowadzonym przez dywizjony samobieżne wspierały walki piechoty o wzgórze 155. Teren działań baterii i dywizjonów był zaminowany i trudny do manewru z uwagi na zimowe warunki górskie. W czasie walk baterie pułku zniszczyły wrogie działo samobieżne, samochód pancerny oraz wiele punktów oporu. Poległ 1 żołnierz pułku, a 3 zostało rannych, uszkodzeniu uległo działo samobieżne oraz samochód pancerny.
Walki obronne nad rzeką Senio
W styczniu 1945 roku 7 Pułk Artylerii Przeciwpancernej został przeniesiony do rejonu Arezzo-Staggiano. II dywizjon, wydzielony z pułku, wspierał oddziały 5 KDP w obronie. W grudniu oraz styczniu do pułku przydzielono dodatkowe działa samobieżne SP 17 pdr. Archer, co pozwoliło na wyposażenie trzech dywizjonów w pojazdy obu typów. Od 4 lutego w miejsce II dywizjonu został wydzielony I dywizjon, który wysłano na linię frontu, by wspierał obronę 3 DSK. Na początku marca III dywizjon pułku zajął odcinek obrony 5 KDP. Wspierając oddziały piechoty, dywizjony prowadziły walkę ogniową, niszcząc punkty oporu, dowodzenia oraz obserwacyjne, pełniły także rolę ruchomych odwodów przeciwpancernych, likwidując 2 armaty przeciwpancerne oraz 1 samochód pancerny. Prowadzono także ogień pośredni na cele wykryte przez obserwację lotniczą w głębi obrony nieprzyjaciela. W trakcie tych działań 3 żołnierzy pułku odniosło rany.
Bitwa o Bolonię
Od 9 kwietnia I dywizjon pułku wspierał walkę 3 Dywizji Strzelców Karpackich w kierunku Solarolo-San Mauro, a w dniach 12-13 kwietnia bronił przyczółka na rzece Santerno w rejonie miejscowości Casa Aralda. II dywizjon 14 kwietnia wspierał natarcie 6 Pułku Pancernego oraz części Pułku Ułanów Karpackich na Sasso Morelli, a 15 i 16 kwietnia walczył o sforsowanie rzeki Sillaro, wspierając własne wojska w walkach o zdobycie Medicina. III dywizjon od 15 kwietnia wspierał 6 Pułk Pancerny w kierunku Castel Guelfo, a od 18 kwietnia w kierunku La Chiesina. Dalsze działania prowadzono na korzyść Pułku Ułanów Karpackich w walkach o Pogio, Piccolo oraz San Lorenzo. Od 18 kwietnia I dywizjon wspierał 3 Brygadę Strzelców Karpackich w walkach o Castel San Pietro, a II dywizjon w rejonie Capo Stradome. 19 kwietnia II dywizjon, wraz z 4 Pułkiem Pancernym oraz Pułkiem Ułanów Karpackich, sforsował rzekę Gaiano. 20 kwietnia I dywizjon kontynuował działania na drodze nr 9 w kierunku Bolonii, wspierając 3 BSK, a III dywizjon osiągnął rzekę Quaterno. 21 kwietnia I dywizjon wspierał 1 BSK w natarciu, zaś III dywizjon wspierał Zgrupowanie „Rak” w przejściu rzeki Idice, a 9 bateria z tego dywizjonu wspólnie z Pułkiem Ułanów Karpackich wkroczyła do Bolonii. 22 kwietnia 1945 roku I dywizjon, przydzielony do 3 DSK, prowadził walkę ogniową z artylerią nieprzyjaciela, co były ostatnie strzały oddane przez 7 Pułk Artylerii Przeciwpancernej w czasie wojny. W trakcie walk dywizjony pułku zniszczyły 5 dział, w tym 2 samobieżne, punkt obserwacyjny na wieży kościoła w La Chiesiona, a także wiele schronów i stanowisk ogniowych, wzięto 60 jeńców. Poległ 1 oficer oraz 7 szeregowych, a rany odniosło 4 oficerów oraz 11 szeregowych, uszkodzono 8 dział samobieżnych.
Po zakończeniu walk o Bolonię, pułk został przeniesiony na południe do San Severino di Marche, gdzie pozostawał do lipca 1946 roku, kiedy to zarządzono jego transport do Wielkiej Brytanii.
Struktura organizacyjna
Dowództwo
2 x dywizjon artylerii przeciwpancernej
2 x bateria artylerii przeciwpancernej
4 armaty 6-funtowe
1 x bateria artylerii przeciwpancernej
4 armaty 17-funtowe
2 x dywizjon artylerii przeciwpancernej
3 x bateria artylerii przeciwpancernej
4 działa 3-calowe M-10
Żołnierze pułku
Dowódca pułku
ppłk Antoni Dołęga Cieszkowski (7 XI 1942 – 1947)
Zastępca dowódcy pułku
mjr Kazimierz Rybicki (7 XI 1942 – VII 1943)
mjr Roman Antoni Nowosadowski (VII 1943 – V 1945)
Dowódcy dywizjonów
I – kpt./mjr Jan Wołyniak
II – kpt./mjr Antoni Nowosadowski,
– mjr Tadeusz Nieżychowski (od VII 1943)
III – kpt./mjr Czesław Śleziak
IV – kpt./mjr Ksawery Masiak
Odznaka pułkowa (kombatancka)
Odznaka jednoczęściowa, bita w białym metalu, złocona, emaliowana o wymiarach 33×18 mm.
Odznakę kombatancką wykonał warszawski grawer Andrzej Panasiuk po 1970 roku.
Wersja
Wykonana w 1972 roku w firmie JS Dudzik z Katowic – lakierowana.
Przypisy
Bibliografia
Maciej Szczurowski: Artyleria Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w II wojnie światowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-918-X.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Juliusz Tym: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 24. Użycie broni pancernej w masywie górskim Monte Cassino i bój o Piedimonte. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-123-8.
Juliusz Tym: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 25. Użycie wojsk pancernych w bitwie o Ankonę 1-19 lipca 1944 roku. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-124-5.
Marek Wroński: „Od śniegów Sybiru do pomarańcz gajów”. Dzieje 7 Pułku Artylerii Przeciwpancernej II Korpusu Polskiego 1942-1947. Londyn: 1986.
Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.