7 pułk artylerii ciężkiej (7 pac)
7 pułk artylerii ciężkiej (7 pac) to jednostka artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w czasach II Rzeczypospolitej, która miała znaczącą rolę podczas wojny polsko-bolszewickiej.
Na wiosnę 1919 roku rozpoczęto proces formowania brygad artylerii dla dywizji piechoty. Każda brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej oraz pułku artylerii ciężkiej (dywizjon trzybateryjny). Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej był przeznaczony do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa. Dekretem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego z 1 września 1919 roku powołano dowódców dla wszystkich ośmiu istniejących wówczas pułków artylerii ciężkiej. Dowództwo 7 pułku artylerii ciężkiej objął płk Antoni Aleksandrowicz. W grudniu 1919 roku Generalny Inspektorat Artylerii zdecydował o zaprzestaniu dalszej organizacji II dywizjonu oraz rozwiązaniu sztabu pułku, podczas gdy I dywizjon stał się oddziałem samodzielnym. Latem 1920 roku jego bateria zapasowa miała swoją siedzibę w Częstochowie.
Powstanie i działania I/7 pac
22 marca 1919 roku w Częstochowie powołano do życia 8 ćwiczebny dywizjon artylerii, którym dowodził mjr Witold Konczakowski. 26 maja dywizjon został rozwiązany, a jego 2 bateria stała się podstawą 7 pułku artylerii ciężkiej pod dowództwem płk. Antoniego Aleksandrowicza. Rozpoczęto organizację I/7 pac. 25 czerwca do I dywizjonu dołączono sformowaną we Lwowie 2 baterię wałową, która stała się 1/7 pac. Od momentu swojego utworzenia jednostka brała udział w walkach na froncie polsko-ukraińskim. 9 sierpnia I/7 pac (bez 1 baterii) przeniesiono do Częstochowy, gdzie otrzymał lekkie francuskie działa oraz brakujący sprzęt. Gotowość bojową osiągnął już w październiku, jednak z powodu niedoboru koni stacjonował w Częstochowie aż do lata 1920 roku. W grudniu rozwiązano dowództwo pułku oraz zrezygnowano z formowania II dywizjonu.
W tym czasie 1 bateria (na początku jako 2 bateria wałowa), dowodzona przez por. Kazimierza Schirmera, walczyła we Lwowie w grudniu 1919 roku. W dniach 28 i 29 grudnia, w rejonie Rogatki Łyczakowskiej, przez cały dzień odpierała ataki wroga. Następnie obsługi tej baterii wzięły udział w kontrataku, który pozwolił na odbicie Krzywczyc Wielkich. 16 lutego 1919 roku w rejonie Krzywczyc Małych wsparła skutecznie kontratak własnej piechoty. W połowie kwietnia 2 bateria wałowa została przekształcona w 2 baterię 4 pułku artylerii ciężkiej i wysłana na Śląsk. Tam jednak nie doszło do walki, a w grudniu lwowscy artylerzyści zmienili nazwę na 1 baterię 7 pułku artylerii ciężkiej, otrzymując 4 armaty francuskie kal. 105 mm. Na początku stycznia 1920 roku bateria została skierowana do Ostroga, a następnie w rejon Miropola, gdzie broniła Starego Miropola i Romanowa. Następnie przewieziono ją koleją do rejonu Zwiahla, gdzie uczestniczyła w wypadzie na Kropiwno. 9 kwietnia 1920 roku pluton baterii zniszczył sowiecki samochód pancerny.
W trakcie ofensywy kijowskiej 1 bateria wspierała oddziały 7 Dywizji Piechoty w walkach pod Żytomierzem i Chwastowem. 27 maja, pod Białocerkwią, zneutralizowała dwie baterie artylerii nieprzyjaciela, a następnie stoczyła pojedynek ogniowy z dwoma sowieckimi pociągami pancernymi. W związku z ofensywą konarmii Budionnego, 13 czerwca bateria wycofała się z Białocerkwi w kierunku na Wasylków i Radomyśl. 15 czerwca, w pobliżu wsi Horbulew, miała miejsce 6-godzinna bitwa, w trakcie której bateria skutecznie zwalczała wrogą artylerię oraz likwidowała nieprzyjacielską piechotę. Podczas dalszego odwrotu bateria walczyła pod Korosteniem i Chełmem. W okresie polskiej ofensywy brała udział w walkach pod Dorohuskiem, a 3 września zniszczyła pociąg pancerny. W pościgu wspierała ogniem piechotę 7 DP i dotarła do Sarn, gdzie zastało ją zawieszenie broni.
W czerwcu 1920 roku na front wyruszyła 2 bateria kapitana Jana Geniusza. W rejonie Zwiahla zniszczyła samochód ciężarowy, uszkodziła pojazd pancerny oraz obezwładniła nieprzyjacielską baterię artylerii. 23 czerwca wspierała natarcie piechoty na Zadkówkę. 27 czerwca bateria przeszła w rejon Równego. 4 lipca, w rejonie Ponebla, I pluton został zniszczony, a jego żołnierze w większości dostali się do niewoli sowieckiej. Od 28 lipca 2-działowa 2 bateria brała udział w walkach na linii Styru. W trakcie dalszego odwrotu pododdział, dowodzony przez por. Włodzimierza Klewszczyńskiego, dotarł do Dubienek. Tam bateria wpadła w zasadzkę, ale dzięki determinacji obsług udało się odparcie ataku. Dalsze marsze odwrotne zaprowadziły ją do Chełma Lubelskiego.
3 bateria por. Feliksa Strockiego, od 5 do 13 sierpnia, broniła Chełma Lubelskiego, a następnie, w sposób zdecentralizowany, walczyła na linii Bugu. 17 sierpnia, pod Dubienką, jeden z plutonów został otoczony. Mimo przewagi nieprzyjaciela, pluton przebił się przez pierścień okrążenia. W dniach 19–21 sierpnia bateria walczyła pod Udarem, rozbijając kartaczami sowieckie ataki. Uczestniczyła również w artyleryjskim przygotowaniu forsowania Bugu przez pododdziały 11 pułku piechoty. W nocy z 30 na 31 sierpnia brała udział w walkach o Józefów, a w kolejnych dniach walczyła pod Jarosławiem, Tarytynem oraz Kurnatowem. W pościgu za nieprzyjacielem dotarła do Olewska.
7 dywizjon artylerii ciężkiej
Na koniec listopada I/7 pac (bez 2 bac) połączył się w rejonie Kowla, gdzie spędził zimę. 24 kwietnia 1921 roku dywizjon został przetransportowany do Kielc, gdzie został usamodzielniony i przemianowany na 7 dywizjon artylerii ciężkiej.
W związku z przejściem artylerii na stopę pokojową, 22 sierpnia 1921 roku utworzono nowy „pokojowy” 4 pułk artylerii ciężkiej. W jego skład miały wejść 10 Kaniowski dywizjon artylerii ciężkiej (I dywizjon) oraz 7 dywizjon artylerii ciężkiej (II dywizjon). 17 września funkcję dowódcy nowego pułku objął dotychczasowy dowódca 7 dac ppłk Witold Konczakowski. 16 października 7 dac oficjalnie przemianowano na II/4 pac, a wkrótce przetransportowano do Częstochowy, gdzie stał się oddziałem detaszowanym.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
Witold Jarno: Okręg Generalny Nr III Kielce w latach 1918–1921. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2003. ISBN 83-88679-31-7.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Mieczysław Wiliński: Zarys historji wojennej 4-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Piotr Zarzycki: 4 Pułk Artylerii Ciężkiej, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 72. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-67-5.