7 Eskadra Myśliwska

7 Eskadra Myśliwska im. Tadeusza Kościuszki

7 Eskadra Myśliwska im. Tadeusza Kościuszki, znana również jako Eskadra Kościuszkowska, była pododdziałem lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego działającym w latach 1918–1925. Eskadra brała udział w wojnie polsko-ukraińskiej oraz wojnie polsko-bolszewickiej, w której służyli także ochotnicy amerykańscy. W przeszłości jednostka nosiła nazwy III eskadry lotniczej oraz 7 eskadry lotniczej.

III Eskadra Lotnicza Bojowa

Eskadra została powołana do życia 7 listopada 1918 roku, jeszcze przed oficjalnym odzyskaniem przez Polskę niepodległości, na lotnisku Rakowickim w Krakowie, jako III eskadra lotnicza bojowa, korzystając z samolotów pozostawionych przez Austriaków. Następnie jednostka została przeniesiona z pomocą do Lwowa, a 21 grudnia weszła w skład Lwowskiej Grupy Lotniczej dowodzonej przez kapitana Bastyra (później III Grupy Lotniczej), stacjonując na lotnisku Lewandówka. Eskadra wykonywała głównie loty na samolotach rozpoznawczo-bombowych, wspierając polskie siły w walkach z ukraińskimi oddziałami otaczającymi Lwów. Pierwszym dowódcą był kapitan obs. Karol Stelmach (początkowo kpt. pil. Camillo Perini).

7 Eskadra Lotnicza

21 grudnia 1918 roku, w ramach unifikacji numerów eskadr w polskim lotnictwie, jednostka zmieniła nazwę na 7 eskadrę lotniczą.

Od stycznia 1919 roku eskadrą dowodził porucznik Jerzy Borejsza, a po jego wypadku od kwietnia 1919 roku – porucznik Stefan Stec. Eskadra była intensywnie wykorzystywana w czasie wojny polsko-ukraińskiej, działając z lotniska Lewandówka na froncie galicyjskim do czerwca 1919 roku. Wykonywała loty rozpoznawcze, bombowe oraz szturmowe, ostrzeliwując cele naziemne z broni maszynowej. Szczególnie często stosowano zespołowe naloty bombowe z udziałem kilku samolotów wspólnie z 6 eskadrą III Grupy. Od 19 kwietnia eskadra wspierała polską operację Jazda. Spotkania w powietrzu były rzadkie; 29 kwietnia porucznik Stec uszkodził ukraiński myśliwiec Nieuport 17. Od 14 maja 1919 roku eskadra wspierała polską ofensywę w Galicji Wschodniej, a podczas grupowego nalotu 14 maja zginęła załoga ppor. pil. Zygmunt Kostrzewski i ppor. obs. Mieczysław Motylewski (Oeffag C.II). Utracono także drugi samolot; mimo to, kilka razy maszyny eskadry były zestrzeliwane, ale udawało im się lądować po stronie polskiej.

Stan maszyn był zmienny z powodu ich zużycia, wypadków oraz ograniczonej liczby samolotów dostępnych dla Polaków. W lutym 1919 roku eskadra dysponowała tylko czterema samolotami rozpoznawczymi (Oeffag, Uffag oraz dwa BFW C.XVIII). W maju 1919 roku liczba samolotów wzrosła do siedmiu: trzech myśliwców Fokker D.VIII (E.V), trzech rozpoznawczych Hansa-Brandenburgi oraz jednego rozpoznawczego LVG C.V. W czerwcu 1919 roku, z inicjatywy Steca, eskadra przekształciła się w myśliwską, zmieniając całe uzbrojenie na samoloty myśliwskie i grupując w niej najlepszych pilotów, w tym Mieczysława Garsztkę, który zginął w wypadku. W sierpniu 1919 roku eskadra otrzymała dwanaście nowych myśliwców Albatros D.III (Oef) (Oeffag D.III).

W związku z zakończeniem działań przeciwko Ukrainie, 20 września 1919 roku eskadra została włączona do Rezerwy Naczelnego Dowództwa, mając na koncie 197 lotów bojowych.

W październiku 1919 roku dowództwo objął na krótko Ludomił Rayski, a do eskadry przybyli amerykańscy piloci-ochotnicy, zwerbowani przez Meriana C. Coopera i Cedrica Fauntleroya. Amerykańscy lotnicy przybyli z inicjatywy generała Tadeusza Rozwadowskiego, który podjął decyzję o ich zwerbowaniu. Generał Rozwadowski, będący szefem Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu, działał w tej sprawie we współpracy z generałem Johnem Pershingiem. Powstanie eskadry miało być częścią większej formacji planowanej przez Rozwadowskiego, znanej jako Legion Amerykański. Zgoda władz amerykańskich, reprezentowanych przez pułkownika Harry’ego Howlanda, na utworzenie eskadry została wydana 16 sierpnia 1919 roku i potwierdzona przez generała Rozwadowskiego. Od połowy października 1919 roku eskadra początkowo miała osiem amerykańskich pilotów, a później dołączyli kolejni ochotnicy. Łącznie w jednostce służyło 21 Amerykanów, w tym 20 pilotów i jeden obserwator, oraz kilku polskich pilotów (Ludwik Idzikowski, Ludomił Rayski, Władysław Konopka, Jerzy Weber, Aleksander Seńkowski). Jednak 22 listopada 1919 roku w wypadku na pokazie lotniczym zginął Edmund Graves. Cała obsługa naziemna składała się z Polaków (31 mechaników). Eskadra dysponowała dwanaście samolotami, przede wszystkim myśliwcami Albatros D.III (Oef) (Oeffag D.III) oraz trzema samochodami (znany ze zdjęć jedyny samolot Sopwith Camel przybył dopiero w październiku 1920 roku jako własność Kennetha Murraya).

Od listopada 1919 roku dowództwo eskadry przejął Cedric Fauntleroy, a Merian C. Cooper został jego zastępcą. W tym czasie powstało godło eskadry, zaprojektowane przez pilota Elliota Chess. Godło, malowane na wszystkich samolotach jednostki, przedstawia czerwoną krakowską rogatywkę (jaką nosił naczelnik Tadeusz Kościuszko podczas insurekcji w 1794 roku) oraz dwie skrzyżowane kosy, symbolizujące chłopów walczących u boku Kościuszki, na tle barw flagi Stanów Zjednoczonych. Godło to przetrwało w użyciu polskich jednostek lotniczych, w tym Dywizjonu 303, aż do współczesności.

7 Eskadra Myśliwska im. Tadeusza Kościuszki

31 grudnia 1919 roku jednostka przyjęła nazwę 7 Eskadra Myśliwska im. Tadeusza Kościuszki. Niestety, nie miała okazji wykazać się podczas działań wojennych jako jednostka myśliwska z powodu braku starć z lotnictwem radzieckim, lecz była intensywnie używana do rozpoznania i ataków na cele naziemne.

Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno-zimowym eskadra prowadziła szkolenia personelu lotniczego i uzupełniała stany. Na dzień 1 lutego 1920 roku eskadra wchodziła w skład III Grupy Lotniczej, posiadając 12 pilotów, 2 obserwatorów i 10 samolotów.

Piloci eskadry wykonywali również loty łącznikowe między Lwowem a Tarnopolem. Już 5 marca porucznik Harmon Rorison wykonał z Tarnopola lot rozpoznawczy, wykrywając i ostrzeliwując radzieckie pociągi pancerne i piechotę. Na prośbę dowódcy, 7 Eskadra została włączona do II dywizjonu 2 Armii gen. Listowskiego, a 3 kwietnia 1920 roku przeniesiono ją na lotnisko w Połonnem, skąd rozpoczęła loty operacyjne. Piloci przeprowadzali loty rozpoznawcze, a 10 kwietnia wykonali naloty szturmowe na wojska w Czudnowie, co przyczyniło się do zdobycia miasta. Mjr Fauntleroy z czterema pilotami został następnie wysłany do Warszawy po nowe samoloty.

Wyprawa na Kijów i Odwrót

Podczas wyprawy na Kijów, która rozpoczęła się 25 kwietnia 1920 roku, eskadra aktywnie uczestniczyła w lotach rozpoznawczych i szturmowych, jednak nie dochodziło do walk powietrznych. Piloci informowali o ruchach wojsk bolszewickich i skutecznie je zwalczali z broni maszynowej, przyczyniając się do zajęcia Berdyczowa. Podczas walk o to miasto 26 kwietnia ciężko ranny został porucznik Noble. Eskadra stacjonowała kolejno od 30 kwietnia w Berdyczowie, a od 8 maja na lotnisku w Białej Cerkwi pod Kijowem. 2 maja do eskadry powrócił mjr Fauntleroy z pozostałymi pilotami i trzema pierwszymi myśliwcami Ansaldo A-1 Balilla (dwa dalsze uległy rozbiciu). 10 maja kpt. Crawford zaatakował i zatopił bolszewicki statek na Dnieprze. Eskadra straciła kilka samolotów, ale nie było strat w ludziach. Od 17 maja do początku czerwca Cooper z trzema pilotami (Clark, Corsi, Weber) działał jako oddział wydzielony z Kijowa, osłaniając polskie bombowce w walce przeciw żegludze na Dnieprze. 25 maja kpt. Crawford jako pierwszy poinformował dowództwo o zbliżającej się Armii Konnej Budionnego, z którą eskadra walczyła do zakończenia działań wojennych.

Po ewakuacji z Białej Cerkwi, 28 maja 1920 roku eskadra przeniosła się do Fastowa, a 30 maja do Koziatynia. Tam wyróżnił się Fauntleroy, który podczas jednego z lotów rozpoznawczych 31 maja zauważył Rosjan minujących tory kolejowe na drodze polskiego pociągu pancernego. Dzięki jego akrobacjom, które skutecznie zatrzymały skład, udało się zapobiec zasadzce.

Po ewakuacji jednostki z Koziatynia, część eskadry dotarła do Berdyczowa, a część do Żytomierza. Tutaj ponownie wyróżnił się Fauntleroy, dostrzegając 7 czerwca pod Żytomierzem zagony konnicy Budionnego, co pozwoliło na sprawną ewakuację polskich wojsk z gen. Listowskim i jego sztabem. Na lotnisku w Berdyczowie Rosjanie zaskoczyli i uszkodzili samoloty Coopera i Crawforda, zmuszając ich do opuszczenia maszyn i ucieczki pieszo. Pozostałe siły eskadry ewakuowano do Zwiahla.

Operacja Warszawska – Bitwa pod Lwowem – Sierpień 1920

W związku ze stratami w sprzęcie, 23 czerwca 1920 roku eskadra została wycofana do Lwowa, gdzie jej dowództwo wkrótce przejął Cooper, ponieważ Fauntleroy, po awansie na ppłk, objął dowodzenie całym II dywizjonem lotniczym 2 Armii, do którego przynależała eskadra.

Po naprawie i uzupełnieniu sprzętu, eskadra pilotów przeniosła się na lotnisko w Hołobach. Po zestrzeleniu 13 lipca maszyny Coopera, uznano go za zaginionego (trafił do niewoli). 15 lipca podczas ataków na kawalerię zginął kpt. obs. Arthur H. Kelly, który latał jako obserwator w 21 eskadrze niszczycielskiej. W tym samym dniu został zestrzelony i wzięty do niewoli nowy dowódca eskadry, kpt. Stefan Ciecierski, wraz z jedynym myśliwcem RAF SE.5a. Dowództwo eskadry przejął kpt. pil. George M. Crawford.

Od 11 sierpnia, eskadra operowała z lotniska we Lwowie. Wtedy ponownie weszła w skład III dywizjonu lotniczego, którego dowództwo objął Fauntleroy. W tym czasie dysponowała samolotami Ansaldo A-1 Balilla oraz Albatros D.III (Oef).

Cały III dywizjon lotniczy, w tym 7 eskadra, został przypisany do 6 Armii na Froncie Południowym. Jego zadanie polegało na obronie Lwowa i osłonie działań Budionnego w Małopolsce Wschodniej.

16 sierpnia 1920 roku III dywizjon otrzymał rozkaz powstrzymania armii Budionnego. W tym czasie 7 eskadra miała jedynie pięciu zdolnych do służby pilotów: Fauntleroy (dowódca dywizjonu), Edward Corsi, Elliot Chess, Jerzy Weber i Aleksander Seńkowski (Crawford był chory). W ciągu dwóch dni eskadra wykonała 36 lotów szturmowych, ostrzeliwując kawalerię z karabinów maszynowych, co spowodowało demoralizację i straty w szeregach wroga. Wyróżnili się m.in. por. Weber, który wykonał 10 lotów w dwa dni oraz kpt. Corsi, który 17 sierpnia zrealizował cztery loty.

Dzień 18 sierpnia był dniem największego wysiłku bojowego lotników w czasie obrony Lwowa. Wówczas przeprowadzono 72 loty bojowe. W tych walkach na szczególne wyróżnienie zasłużyli kpt. Corsi i por. Weber.

W obawie przed zajęciem Lwowa, wieczorem 18 sierpnia III dywizjon, w tym 7 eskadra, odleciał do Przemyśla, a we Lwowie pozostało jedynie dowództwo lotnictwa frontowego i armii z mjr pil. Cedric Fauntleroyem na czele. Samoloty jednak nadal brały udział w walkach, operując z Przemyśla i używając lwowskiego lotniska jako wysuniętej bazy. 24 sierpnia eskadra powróciła do Lwowa, co oznaczało okres odpoczynku od intensywnych działań po odparciu wojsk radzieckich. Jako uzupełnienie do eskadry dołączył kpt. John McCallum, jednak 31 sierpnia zginął w wypadku. Ogółem w sierpniu 1920 roku lotnicy 7 eskadry wykonali 79 lotów bojowych.

Od początku września eskadra kontynuowała walki z sowiecką kawalerią w rejonie Hrubieszowa i Uściługa.

W tym czasie intensywność działań bojowych zmniejszyła się. Eskadra wykonała jeszcze 19 lotów rozpoznawczych. Ostatni raz lotnicy brali udział w walce 23 września. Łącznie w okresie działań wojennych eskadra wykonała 462 loty bojowe, spędzając w powietrzu 682 godziny. Zginęło pięciu lotników.

W tym czasie działania bojowe nie miały już takiego nasilenia. Zarówno 6, jak i 7 eskadra wykonały we wrześniu ponad 50 lotów, głównie wywiadowczych, bez strat własnych. Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 roku 7 eskadra stacjonowała we Lwowie. W maju 1921 roku 7 eskadra myśliwska weszła w skład III dywizjonu myśliwskiego 1 pułku lotniczego w Warszawie. W 1925 roku została przekształcona w 121, później 111 eskadrę myśliwską.

Żołnierze Eskadry

Odznaka Eskadry

Odznaka eskadry, wykonana w tombaku srebrzonym i częściowo złoconym, miała kształt pierścienia z trzynastoma złotymi gwiazdkami na obwodzie. Pole pierścienia wypełniało sześć pionowych belek. W centrum znajdowały się dwie skrzyżowane złote kosy, wychodzące poza obwód pierścienia, a na ich skrzyżowaniu umieszczona była rogatywka kościuszkowska. Na rewersie odznaki znajdował się grawerowany numer, nazwisko oraz napis KOŚCIUSZKO ESCADMA. Odznaka miała wymiary 33 mm, mocowana była na zapinkę, a na podkładce widniało nazwisko matki chrzestnej eskadry. Zaprojektował ją E.W. Chess, a wykonał Eugeniusz Marian Unger z Lwowa. Istniała również wersja z numerem na podkładce.

Wypadki Lotnicze

W okresie działalności eskadry miały miejsce następujące wypadki lotnicze, które zakończyły się obrażeniami lub śmiercią pilota:

14 maja 1919 roku podczas lotu bojowego zginęli ppor. pil. Zygmunt Kostrzewski i ppor. obs. Mieczysław Motylewski.
8 czerwca 1919 roku na samolocie Spad VII w wypadku lotniczym zginął ppor. pil. Mieczysław Garsztka.
22 listopada 1919 roku w wypadku lotniczym we Lwowie zginął por. pil. Edmund Graves.
15 lipca 1920 roku w locie bojowym na trasie Łuck-Klewań kpt. Arthur Kelly, lecąc jako obserwator w załodze 21 Eskadry, zginął z por. pil. Stanisławem Skarżyńskim.
31 sierpnia 1920 roku we Lwowie, podczas obrony miasta, zginął kpt. pil. T.V. MacCallum.
24 maja 1924 roku w locie służbowym zginął dowódca eskadry kpt. Bronisław Wąsowski.

Filmy o Lotnikach Amerykańskich

Gwiaździsta eskadra – polski niemy film batalistyczny w reżyserii Leonarda Buczkowskiego z 1930 roku, opowiadający o grupie amerykańskich pilotów, którzy walczyli po stronie polskiej w Eskadrze Kościuszkowskiej podczas wojny z Rosją Sowiecką w latach 1919–1921. Film nie zachował się do czasów współczesnych, prawdopodobnie został zniszczony lub wywieziony przez Sowieci po 1945 roku.

Siedemnastu wspaniałych – film dokumentalny w reżyserii Zbigniewa Kowalewskiego z 2005 roku, opowiadający o grupie amerykańskich pilotów, którzy walczyli po stronie polskiej w Eskadrze Kościuszkowskiej podczas wojny z bolszewicką Rosją w latach 1919–1921.

Pod koniec lat 80. Benjamin Fisz i Janusz Morgenstern pracowali nad filmem, który miał opowiadać historię amerykańskich lotników służących w Dywizji Kościuszkowskiej w wojnie z bolszewikami.

Samoloty Eskadry

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.

Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.

Tomasz J. Kopański, 7 Eskadra na froncie bolszewickim 1920, „Model Hobby”, 2005 r.

Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.

Mariusz Patelski, Ochotnicy amerykańscy w wojnie polsko-bolszewickiej. Z działalności dyplomatycznej gen. Tadeusza Jordan Rozwadowskiego, „Zeszyty Historyczne” nr 132, Paryż 2000 r.

Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. OCLC 69601095.

Richard Ulrych, General Tadeusz Rozwadowski and the Attempt to Establish a Volunteer American Legion within the Polish Army, 1919—1920, „The Polish Review”, XXXVII, (1), str. 102-104, 1992 r.

Ross S. Fenn, Robert F. Karolevitz, Dług honorowy, Wyd. AMF Plus Group, Warszawa 2005 r.

Zygmunt Kozak, Udział lotników amerykańskich w wojnie polsko-sowieckiej, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej”, 1995 r., nr 18. caw.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-24)].

M. Patelski, Gen. Rozwadowski i kpt. Cooper. Amerykańscy sojusznicy w wojnie polsko-bolszewickiej.

Mariusz Niestrawski. Szachownice nad Galicją i Wołyniem. Część 2. Lotnictwo Wojska Polskiego w wojnie z Ukraińcami. „Lotnictwo Aviation International”. Nr 9/2017. III (25), s. 90-98, wrzesień 2017. ISSN 2450-1298.

Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.

Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.

Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939; Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.

Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.

Tomasz Turbiak. Walki III dywizjonu lotniczego z konną armją Budiennego pod Lwowem. „Bellona”. 5 (2), s. 122-131, 1922. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy.

Adam Wojtyga. Eskadra Kościuszkowska. „Lot Polski”. Nr 11/1932. 119, listopad 1932. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. OCLC 611895679.