7 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (7 dac) to pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego.
Nie był on częścią pokojowej struktury wojska. Sformowano go w sierpniu 1939 roku w Łodzi, przy udziale 4 Pułku Artylerii Ciężkiej, z przeznaczeniem dla 7 Dywizji Piechoty. W skład dywizjonu wchodziły dwie baterie, każda z trzema działami: armatami 105 mm oraz haubicami 155 mm.
7 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
7 dywizjon artylerii ciężkiej został zmobilizowany wraz z plutonem taborowym nr 7 w ramach mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, w dniach 24–26 sierpnia 1939 roku. Mobilizację przeprowadził 4 pułk artylerii ciężkiej w Łodzi, a kadry do sformowania dywizjonu pochodziły z 2 baterii 4 pac. Miejscem formowania dywizjonu były budynki fabryczne przy ul. Żwirki w Łodzi. Proces mobilizacji przebiegł sprawnie, a stawiennictwo rezerwistów było bardzo dobre. Mobilizowane konie charakteryzowały się wysoką jakością, jednak wystąpiły braki w pistoletach i karabinach, które nie były dostępne dla jezdnych oraz telefonistów. Dodatkowo, zabrakło radiostacji na pełny stan, a wozy były w złym stanie. W momencie zakończenia mobilizacji dywizjon składał się z: 4 oficerów zawodowych, 12 oficerów rezerwy, 6 podchorążych rezerwy, 4 podoficerów zawodowych oraz 486 podoficerów i szeregowych. Posiadał 87 koni wierzchowych oraz 256 koni „AC” i „T”. O godzinie 16:30 26 sierpnia dywizjon wymaszerował do miejscowości Stoki, położonej na północny wschód od Łodzi. Po przybyciu do rejonu, 27 sierpnia podkuwano konie. W dniach 28–29 sierpnia, z stacji w Koluszkach, 7 dac odjechał w czterech transportach kolejowych do stacji Olsztyn, przejeżdżając przez Tomaszów Mazowiecki, Skarżysko Kamienną, Kielce i Koniecpol. Po wyładowaniu, 30 sierpnia dywizjon przemaszerował do Zawodzia koło Częstochowy, gdzie tego samego dnia oraz nocą 30/31 sierpnia zajął wyznaczone stanowiska ogniowe.
Działania bojowe
31 sierpnia, na swoich stanowiskach, 7 dac osiągnął pełną gotowość bojową, dzięki wcześniejszym działaniom 7 plutonu topograficzno-ogniowego. Pobrano dodatkową amunicję, gromadząc w dyspozycji dywizjonu 6 jednostek ognia. 7 dac oraz dywizjon II/7 Pułku Artylerii Lekkiej (bez 5/7 pal) stanowiły artylerię ogólnego wsparcia 7 Dywizji Piechoty, dowodzonej przez kapitana Kamińskiego. 1 września dywizjon zajmował stanowiska ogniowe w zachodniej części Częstochowy. O godzinie 23:00, na rozkaz dowódcy artylerii 7 DP, pułkownika dypl. Stanisława Wójtowicza, 1 bateria armat ostrzelała cele według mapy na odległość 12 km. Nocą 1/2 września oddziały osłonowe, wraz z artylerią, wycofały się na główne pozycje obronne. 1 bateria zajęła stanowiska ogniowe w pobliżu stacji kolejowej Stradom, a 2 bateria na północnych przedmieściach Częstochowy, mając wysunięte punkty obserwacyjne: 1 bateria na wzgórzu w pobliżu wsi Sabinów, wzg. 299 koło wsi Podbucze oraz na wzg. 282 w okolicach wsi Parkitka, a 2 bateria na Kawiej Górze oraz na wzgórzu obok wsi Żabiniec. Dywizjonowy punkt obserwacyjny umieszczono w Domu Rekolekcyjnym. Od 2 września 7 dac działał pod dowództwem pułkownika M. Huberta, dowódcy 7 pal. Około godziny 7:00, po zaobserwowaniu kolumny niemieckich czołgów poruszających się szosą z Kłobucka, 2 bateria haubic ostrzelała wrogie jednostki. Około godziny 8:00 1 bateria armat ostrzelała stanowiska niemieckiej broni maszynowej, znajdujące się na północ od Blachowni i w rejonie Wręczycy. O godzinie 9:30 bateria ostrzelała nacierającą niemiecką piechotę oraz czołgi na wieś Szarlejka. Dom Rekolekcyjny oraz jego okolice były atakowane przez niemieckie bombowce, co doprowadziło do uszkodzenia linii telefonicznych. O godzinie 10:00 haubice 2 baterii ostrzelały w wiejskiej Białej zgrupowanie niemieckich czołgów, unieruchamiając 3 z nich. Armaty 1 baterii wspierały obronę wsi Szarlejka, gdzie zniszczyły 2 z 12 ostrzelanych niemieckich czołgów.
W południe punkt obserwacyjny dywizjonu przeniesiono na wieżę kościoła jasnogórskiego, a amunicję uzupełniono ze składów na Zawodziu. Pomimo bombardowania, około godz. 14:00, stanowiska 2 baterii kontynuowały ostrzał niemieckich pododdziałów 1 Dywizji Pancernej. Na żądanie piechoty, haubica 2 baterii ostrzelała grupę czołgów w rejonie wsi Wierzchowiska. Punkt obserwacyjny 1 baterii został ostrzelany przez niemiecką artylerię, jednak ostrzał 1 baterii, kierowany z tego punktu, skutecznie osłonił odwrót piechoty z wzgórza 299. O godzinie 17:00, 7 dac, ogniem ześrodkowanym, ostrzelał zgrupowanie niemieckich czołgów w rejonie Ligoty, wystrzeliwując około 180 pocisków. Następnie, ogień 7 dac skoncentrowano na zgrupowaniu czołgów oraz piechoty 1. DPanc. we wsi Szarlejka, a dalszy ostrzał nękający prowadziła 1 bateria. Według ocen, tego dnia strona niemiecka straciła około 40 czołgów, z czego część przypadła 7 dac.
2 września 1 bateria wystrzeliła około 200 pocisków, a 2 bateria około 160. Nocą 2/3 września 7 dywizjon przeszedł 30-kilometrowy marsz do lasów w pobliżu Janowa, przekraczając most na Warcie. Rano 3 września, po dotarciu do rejonu Janowa, stwierdzono zbliżające się oddziały niemieckie. Baterie zajęły stanowiska; 2 w lesie, a 1 na skraju lasu, jako artyleria przeciwpancerna. Od godziny 14:00 7 dac ostrzeliwał nacierające oddziały niemieckiej 2 Dywizji Lekkiej, wzdłuż drogi z Janowa na stanowiska 74 pułku piechoty oraz innych jednostek. Zniszczono kilka czołgów i stanowisk broni maszynowej oraz uciszono niemiecką baterię artylerii. Jednocześnie, w godzinach przedwieczornych, 1 bateria wspierała natarcie 74 pp na Janów. Około godziny 19:00 stanowiska 2 baterii haubic zostały ostrzelane przez niemiecką artylerię. W związku z wystrzelaniem większości amunicji, około godziny 22:00 7 dac zajął miejsce w kolumnie marszowej, która podjęła próbę przebicia się przez pierścień okrążenia. Próba ta nie powiodła się, ponieważ szosa Częstochowa – Janów została zablokowana przez niemieckie czołgi, a 7 dywizjon, maszerując po zatłoczonych drogach, rozdzielił się i utknął w dużym zatorze. W lasach na południe od Złotego Potoku, w wyniku przeszukania terenu przez jednostki niemieckie z 2. DLek. i 4 Dywizji Piechoty, 4 września 7 dac zakończył swoją działalność. Przed wzięciem do niewoli zakopano część broni, cały sprzęt optyczno-mierniczy, celowniki oraz zamki dział. Rano, żołnierze 7 dac, wraz ze sztabem 7 DP i innymi oddziałami, zostali wzięci do niewoli przez Niemców.
Organizacja i obsada personalna
Obsada personalna:
dowódca dywizjonu – kpt. Józef Kamiński
adiutant dywizjonu – ppor. rez. inż. Lech Dzieniakowski
oficer zwiadowczy – ppor. Marian Buchacz
oficer łączności – por. rez. Zdzisław Karczewski
oficer płatnik – ppor. rez. Józef Ruda
oficer żywnościowy – ppor. rez. Jan Grabowski
lekarz dywizjonu – ppor. lek. rez. Czesław Szymaniak
lekarz weterynarii – por. lek. wet. rez. Kazimierz Boguszewski
dowódca kolumny amunicyjnej – ppor. rez. Jerzy Altman †1940 Charków
dowódca plutonu taborowego nr 7 – ppor. rez. Wróblewski
dowódca 1 baterii armat – ppor. Mieczysław Sadowski
oficer zwiadowczy – ppor. rez. Roman Mulczyński
oficer ogniowy – ppor. rez. Wieńczysław Wacławski
dowódca 2 baterii haubic – ppor. Bolesław Czyrek
oficer zwiadowczy – ppor. rez. Michał Grabianka
oficer ogniowy – ppor. rez. Stanisław Lubczyński
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914–1939. Londyn: 1975.
Witold Jarno, Artur Kuprianis: 4 Pułk Artylerii Ciężkiej w latach 1921-1939. Łódź-Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2023. ISBN 978-83-8229-866-6.
Roman Łoś: Artyleria polska 1914–1939. Warszawa: Bellona, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
Piotr Zarzycki: 4 Pułk Artylerii Ciężkiej, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 72. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-67-5.
Lech Mastalski: 7 Dywizja Piechoty w latach 1918–1939. Częstochowa: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego i Muzeum Instytutu, 2012. ISBN 978-83-87470-47-0.