7 Dywizja Piechoty (PSZ)

7 Dywizja Piechoty (7 DP) – znacząca jednostka piechoty Polskich Sił Zbrojnych w latach 1941–1947.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR

6 września 1941 roku, polsko-radziecka komisja wojskowa uzgodniła zwiększenie liczby żołnierzy Armii Polskiej w ZSRR do 44 tysięcy. W Ośrodku Zapasowym Armii, a następnie Ośrodku Organizacyjnym Armii w Tockoje, 29 września 1941 roku, dowódca postanowił utworzyć 19 pułk piechoty i 7 pułk artylerii lekkiej, które stały się podstawą 7 Dywizji Piechoty. Dowódca Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, w rozkazie nr Ldz. 140 z 20 października 1941 r., zlecił dowódcy OOA organizację 7 Dywizji Piechoty. Dowództwo Ośrodka oraz dywizji objął płk dypl. Bronisław Rakowski. Dywizja miała być sformowana według etatów radzieckiej dywizji piechoty, w składzie:

  • Dowództwo i sztab,
  • 19 pułk piechoty – płk dypl. Leon Koc,
  • 20 pułk piechoty – ppłk Aleksander Idzik,
  • 21 pułk piechoty – płk Alfred Schmidt,
  • 7 pułk artylerii lekkiej – ppłk Zygmunt Kaznowski,
  • 7 dywizjon artylerii przeciwlotniczej – kpt. Teodor Dobrowolski,
  • 7 dywizjon kawalerii – rtm. Edward Capałła,
  • 7 batalion łączności – kpt. Zawitkowski,
  • 7 batalion saperów – mjr Włodzimierz Kupryk,
  • 7 batalion sanitarny – kpt. dr Gajek.

W związku z brakiem możliwości zakwaterowania i dalszego rozwoju armii w dotychczasowym miejscu stacjonowania, podjęto decyzję o zaniechaniu formowania 7 DP pod koniec grudnia. W tym celu 19 i 21 pułki piechoty oraz 7 pal pozostały w OOA jako jednostki etatowe, a 20 pp został przeniesiony do formowanej od stycznia 1942 roku 8 Dywizji Piechoty. 5 stycznia 1942 roku, dowódca armii wydał rozkaz organizacyjny, na podstawie którego 7 Dywizja Piechoty miała być ponownie formowana według etatów brytyjskich, w składzie:

  • Dowództwo 7 Dywizji Piechoty,
  • 22 pułk piechoty – ppłk Stanisław Krajewski,
  • 23 pułk piechoty – ppłk Józef Kramczyński,
  • 7 pułk artylerii lekkiej – ppłk Jan Świerczyński,
  • 7 pułk artylerii ciężkiej – mjr Adam Machnowski,
  • 7 dywizjon artylerii przeciwlotniczej – kpt. Zieliński,
  • 7 dywizjon rozpoznawczy – ppłk Eugeniusz Święcicki,
  • 7 batalion saperów – kpt. inż. Konstanty Modzelewski,
  • 7 kompania przeciwpancerna,
  • 7 kompania łączności,
  • 7 kompania żandarmerii,
  • pluton miotaczy ognia,
  • 7 kompania sanitarna,
  • szpital,
  • 7 pluton samochodowy,
  • 7 park intendentury,
  • 7 sąd polowy,
  • 7 kompania zaopatrzenia i transportu,
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty 7 DP,
  • 7 kompania Pomocniczej Służby Kobiet,
  • komenda uzupełnień nr 3 ze stacją zborną,
  • referat opieki społecznej.

Łączny stan wynosił 663 oficerów oraz 13 386 podoficerów i szeregowych. Miejscem formowania dywizji wyznaczono Kermine w Uzbeckiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej (150 km na północny zachód od Samarkandy). Dowództwo dywizji objął gen. bryg. Zygmunt Bohusz-Szyszko, a 16 marca, w wyniku nacisków ze strony władz radzieckich, doszło do zmiany szefa sztabu armii. Nowym szefem sztabu został gen. bryg. Bohusz-Szyszko, a jego miejsce w 7 Dywizji Piechoty zajął płk dypl. Leopold Okulicki, który zaczął pełnić obowiązki dowódcy dywizji od 21 kwietnia. 7 Dywizja Piechoty była formowana w niesprzyjających warunkach zdrowotnych, borykając się z epidemiami tyfusu plamistego, czerwonki, malarii i duru brzusznego. Zmarło 973 żołnierzy, w tym junaków, poborowych oraz ochotniczek PSK. Mimo trudności, proces formowania dywizji postępował. Na 1 marca 1942 roku stan wynosił 7 199 żołnierzy. W ramach ewakuacji armii do Iranu i na Bliski Wschód, od 24 marca do 4 kwietnia ewakuowano 3 611 żołnierzy z 7 Dywizji Piechoty. W okresie od kwietnia do sierpnia 1942 roku prowadzono dalszy nabór ochotników i poborowych, jednak z uwagi na trudne warunki zdrowotne i żywnościowe nie przeprowadzano systematycznego szkolenia. Stan dywizji do momentu ewakuacji z ZSRR nie osiągnął pełnej gotowości organizacyjnej ani uzbrojenia. W dniach 5-9 sierpnia oddziały dywizji zostały przetransportowane z Kermine do Krasnowodska. Do 11 sierpnia wszystkie jednostki dywizji zebrały się w Polskiej Bazie Ewakuacyjnej w Krasnowodzku. Dzień później żołnierze oraz cywile zaokrętowani zostali na radzieckie statki „Kaganowicz” i „Żdanow”. Późnym wieczorem 13 sierpnia oba statki dotarły do irańskiego portu Pahlevi. Po wyokrętowaniu, pododdziały skierowane zostały do obozu położonego kilka kilometrów od Pahlevi, gdzie przeszły kwarantannę i otrzymały mundury tropikalne. W dniach 16 sierpnia – 8 września dywizja przeszła z obozu w rejonie Pahlevi do obozu Khanaqin w Iraku.

W Armii Polskiej na Wschodzie

Od 12 września 1942 roku, 7 Dywizja Piechoty weszła w skład Armii Polskiej na Wschodzie. W nowym miejscu postoju, pomiędzy 8 a 12 grudnia 1942 roku, miała miejsce reorganizacja dywizji, w ramach której z 22 i 23 pułków piechoty powstały 7 i 8 Brygady Strzelców, a 7 dywizjon rozpoznawczy przekształcono w 7 pułk kawalerii pancernej. Z dywizji wyłączono 7 pal i 7 pac. 7 kompanię ppanc. również wyłączono z dywizji, przekształcając ją w 7 pułk artylerii przeciwpancernej, a 7 dywizjon plot. przekształcono w 8 pułk artylerii plot. ciężkiej. Przeprowadzono przegląd stanu osobowego żołnierzy dywizji, zwalniając tych, którzy byli niezdolni do służby, a starszych wiekiem przeniesiono do jednostek tyłowych. W okresie marzec-maj 1943 roku, z powodu braków w szeregach, skadrowano 8 Brygadę Strzelców oraz jej bataliony. Wysłano dalszych ochotników do lotnictwa oraz 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. W czerwcu i lipcu 1943 roku zredukowano stan 7 Brygady Strzelców i innych jednostek dywizji, wydzielając żołnierzy jako uzupełnienie dla pozostałych dywizji i jednostek pozadywizyjnych, co spowodowało, że dywizja stała się jednostką zapasowo-szkolną. Jej zadaniem było zachowanie zdolności do przekształcenia w bojowy związek taktyczny, przeprowadzanie scentralizowanego szkolenia oficerów, podchorążych i specjalistów różnych broni oraz zbieranie i szkolenie uzupełnień dla jednostek armii. W skład dywizji weszły:

  • 7 Brygada Strzelców – dowódca ppłk Józef Kramczyński,
  • Kadra 8 Brygady Strzelców – dowódca ppłk Stanisław Krajewski,
  • 7 pułk kawalerii pancernej (w stanach zmniejszonych) – dowódca – ppłk Eugeniusz Święcicki,
  • 7 batalion ckm (w stanach zmniejszonych) – dowódca ppłk dypl. Bolesław Krzyżewski,
  • 7 batalion saperów (w stanach zmniejszonych) – dowódca kpt. Jan Krajewski,
  • 7 batalion łączności (w stanach zmniejszonych) – kpt. Stefan Czapliński,
  • Centrum Wyszkolenia Armii – komendant ppłk Wincenty Kurek,
  • Ośrodek Zapasowy Armii – dowódca płk dypl. Wacław Leon Koc.

W maju 1943 roku, w ramach kolejnej reorganizacji, dywizja została podporządkowana dowódcy Bazy i Etapów Armii, gen. bryg. Józefowi Wiatrowi. 12 czerwca dywizję wizytował gen. broni Władysław Sikorski. W sierpniu i wrześniu jednostki Armii Polskiej na Wschodzie zostały przeniesione do południowej Palestyny, a 7 Dywizja została rozmieszczona w obozie Yibna. 7 września miało miejsce uroczyste przekazanie dowództwa dywizji przez płk dypl. Leopolda Okulickiego płk. Alfredowi Schmidtowi. 25 listopada gen. broni Kazimierz Sosnkowski, naczelny wódz, wydał wytyczne organizacyjne, według których Armia Polska na Wschodzie została podzielona na trzy rzuty. W pierwszym rzucie znalazł się 2 Korpus, wzmocniony przez wysuniętą bazę armii. Cały rzut stanowił samodzielny związek taktyczno-operacyjny dowodzony przez gen. dyw. Władysława Andersa, podporządkowany operacyjnie dowódcy brytyjskiej 8 Armii. W skład wysuniętej bazy armii weszły: 7 Zapasowa Dywizja, Centrum Wyszkolenia Armii, szpitale, domy ozdrowieńców, kasyna polowe i inne. W wyniku tych decyzji organizacja dywizji uległa zmianie. Kadra 8 Brygady Strzelców została przekształcona w Ośrodek Zapasowy Armii, który pozostał w drugim rzucie armii. Jego zadaniem było zbieranie, szkolenie i wysyłanie do 7 Dywizji żołnierzy powracających ze szpitali oraz przeprowadzanie zwolnień ze służby czynnej dla oficerów i żołnierzy. Podczas stacjonowania w Palestynie, 15 stycznia 1944 roku, 7 Brygada Zapasowa została przekształcona w Ośrodek Uzupełnień Piechoty, a po przetransportowaniu do obozu wojskowego w Quassasin w Egipcie, 19 lutego 1944 roku, znów przemianowano ją na 7 Brygadę Zapasową w składzie 7 Zapasowej Dywizji.

W składzie Bazy 2 KP we Włoszech

Organizacja dywizji w maju 1944 roku wyglądała następująco:

  • Dowództwo 7 Dywizji Zapasowej,
  • 7 Zapasowa Brygada Piechoty,
  • 7 zapasowy pułk artylerii mieszanej,
  • 7 zapasowy szwadron rozpoznawczy (do końca maja),
  • batalion zapasowy czołgów (do początków maja),
  • Rezerwa Oficerów,
  • Stacja Zborna (szeregowych),
  • 7 zapasowa kompania saperów,
  • 7 zapasowa kompania łączności,
  • 17 zapasowa kompania zaopatrywania,
  • 17 pluton transportowy,
  • 7 pluton żandarmerii,
  • 7 zapasowa kompania warsztatowa,
  • czołówka naprawcza typu „C”,
  • 7 zapasowa kompania sanitarna,
  • 7 zapasowa kompania PWSK (od 21 czerwca 1944),
  • Centrum Wyszkolenia Armii (od 1 maja do 4 października 1944),
  • 24 batalion piechoty (dawniej wartowniczy 7 DP).

Od 15 marca do 20 kwietnia 1944 roku, 7 Dywizja została przewieziona drogą morską do Taranto i Neapolu we Włoszech oraz skierowana do rejonu Mottoli, gdzie zakwaterowano ją w miejscowościach San Basilio i San Domenico. W momencie transportu do Włoch, stan dywizji wynosił 483 oficerów i 2954 szeregowych, co stanowiło tzw. II uzupełnienie 2 Korpusu Polskiego. Weszła w skład Bazy 2 KP. 5 maja 1944 roku, dowództwo dywizji objął płk Józef Giza, który (29 września awansowany na generała brygady) pełnił obowiązki dowódcy dywizji do sierpnia 1945 roku, z przerwami na leczenie. Jak podaje Piotr Żaroń, w czerwcu 1944 roku, na bazie zapasowego batalionu czołgów oraz zapasowego szwadronu rozpoznawczego, sformowano 7 Pułk Pancerny. W okresie przed i w trakcie bitwy o Monte Cassino, w składzie 11 batalionu łączności Korpusu, wspierała patrolowanie linii telefonicznych oraz prowadziła działania przeciw dywersyjne, a wydzielona kompania ze składu 7 Zapasowej DP w sile 12 oficerów i 62 szeregowych pełniła służbę ochronną. Na przełomie maja i czerwca 1944 roku z dywizji odchodzi zapasowy batalion czołgów i kwatermistrzostwo dywizji, a w rejonie miejscowości Matera utworzono Centrum Wyszkolenia Armii, podległe pod dowództwo 7 Zapasowej DP oraz sformowano 7 zapasową kompanię PSK (Pomocniczej Służby Kobiet). Zorganizowano 21 batalion piechoty, który włączono do składu 7 Zapasowej Brygady Piechoty. 6 sierpnia 1944 roku, 24 batalion piechoty przemianowano na 22 batalion piechoty. 23 sierpnia 1944 roku dywizji przywrócono nazwę – 7 Dywizja Piechoty. 18 października ze składu dywizji wydzielono Centrum Wyszkolenia Armii, które podporządkowano bezpośrednio dowództwu Bazy 2 KP. 25 października 1944 roku, wszystkie jednostki dywizji noszące numer „7” otrzymały numer „17”. Realizując „I Fazę Rozbudowy Sił Zbrojnych”, w garnizonach 7 dywizji oraz na bazie części jej kadry i szeregowych, po wstępnym przeszkoleniu, w okresie październik-grudzień rozpoczęto tworzenie nowych jednostek: 3 BSK dla 3 DSK, 4 WBP dla 5 KDP oraz dodatkowych jednostek służb (kompanie transportowe, warsztatowe, sanitarne itp.), 12 i 13 pac dla 2 G Art., 2 batalion komandosów dla 2 BPanc. Od grudnia 1944 do marca 1945 roku, powstały: 16 Pomorskiej Brygady Piechoty, 8 pal, 2 pappanc, 16 daplot (niezbędne kompanie służb) dla 2 Warszawskiej Dywizji Pancernej oraz 7 i 25 pułków ułanów. Dodatkowo przekazano szeregowych na potrzeby tworzenia 3 Samodzielnej Wielkopolskiej Brygady Pancernej. Proces tworzenia wspomnianych jednostek odbywał się z udziałem wybranych oficerów i żołnierzy z frontowych jednostek 2 KP. W tym samym czasie, regularnie wysyłano uzupełnienia do walczących jednostek korpusu na froncie. 20 listopada 1944 roku, w ramach dywizji utworzono batalion wartowniczy 7 DP z żołnierzy powyżej 42 roku życia lub kategorii zdrowia „D”. Z tego batalionu utworzono także kompanie dla 3 i 5 dywizji, a 30 grudnia ten batalion przekształcono w 24 batalion piechoty. Przed ofensywą w kierunku Bolonii, wybrano 800 żołnierzy z tworzonej w ramach 7 Dywizji 16 Pomorskiej Brygady Piechoty i wysłano ich jako uzupełnienie piechoty w dywizjach „frontowych”. 21 batalion w kwietniu 1945 roku skierowano w rejon Forli i Bolonii, gdzie przekazał cały stan szeregowych dla walczących batalionów. W chwili zakończenia wojny, 7 Dywizja Piechoty w etatowych oddziałach liczyła 690 oficerów oraz 5836 szeregowych, a także 19 oficerów i 552 szeregowych ochotniczek PSK. Dalszy napływ Polaków, w tym jeńców z armii niemieckiej oraz jeńców polskich z terenu Niemiec i Austrii, przyczynił się do dalszego rozwoju dywizji. 20 czerwca 1945 roku, powstał z wydzielonych kompanii istniejących batalionów 20 batalion piechoty, a także na bazie 24 batalionu piechoty i kadry innych jednostek, utworzono bataliony wartownicze „A”, „B”, „C” i „D”. Bataliony te pełniły służbę na terenie prawie całych Włoch, w składach, szpitalach, magazynach, bazach, portach itp. Jednak z uwagi na sytuację polityczną, w tym cofnięcie uznania Rządowi Polskiemu na uchodźstwie w Londynie, jesienią 1945 roku rozpoczęto redukcję 2 Korpusu Polskiego. W wyniku tej redukcji, 16 września rozwiązano 20 batalion piechoty, 30 października 24 batalion piechoty, a na przełomie roku 1945 i 1946 rozformowano cztery bataliony wartownicze 7 DP. Ogółem w dywizji od marca 1944 roku do czerwca 1945 przeszkolono około 26 000 żołnierzy, natomiast w szeregach dywizji w latach 1942–1947 służyło ponad 40 000 żołnierzy. Zmarło głównie z powodów zdrowotnych, a szacunkowo nie mniej niż 1200 żołnierzy zginęło w nieszczęśliwych wypadkach lub w wypadkach komunikacyjnych. Ostatnim dowódcą dywizji był gen. bryg. Zygmunt Łakiński, który pełnił tę funkcję od sierpnia 1945 do kwietnia 1947 roku. W okresie od lipca do grudnia 1946 roku, 7 DP, wraz z 2 Korpusem Polskim, została przewieziona do Wielkiej Brytanii i zakwaterowana w obozach Wharles Camp, Inship k. Preston oraz Lancashire. Prowadzono demobilizację żołnierzy i ich repatriację, część z nich wstąpiła do PKPR. W kwietniu 1947 roku, 7 Dywizja Piechoty została rozwiązana.

Symbole dywizji

Odznaka pamiątkowa

Wykonana w metalu, srebrzona i oksydowana, czteroczęściowa o wymiarach 46 x 32 mm. Na tarczy w kolorze starego srebra nałożony herb: na białej tarczy herbowej stylizowany czerwony gryf, pod herbem dwa skrzyżowane miecze. Dolna część tarczy oraz boki otoczone wieńcem z liści wawrzynu i dębu. W zwieńczeniu inicjały „D 7P” oraz dwa biało-czerwone proporczyki. Tarcza herbowa obramowana wąskim granatowym paskiem emalii.

Oznaka rozpoznawcza

Oznaka wykonana z sukna o wymiarach 52 x 40 mm. Na białej tarczy znajduje się czerwony gryf ze złoconymi szponami, gryf obramowany jest wąskim niebieskim paskiem. Oznaka noszona była na lewym rękawie, 5 cm poniżej naszywki „Poland”.

Żołnierze dywizji

Dowódcy dywizji:

  • płk dypl./gen. bryg. Bronisław Rakowski (X – XII 1941),
  • gen. bryg. Zygmunt Bohusz-Szyszko (I – III 1942),
  • płk dypl. Leopold Okulicki (21 IV 1942 – 7 IX 1943),
  • płk piech. Alfred Jan Schmidt (7 IX 1943 – 12 IV 1944),
  • gen. bryg. Józef Giza (12 IV 1944 – VIII 1945),
  • płk piech. Walenty Peszek (p.o. VI – X 1944),
  • ppłk Józef Kramczyński (p.o. 4 XII 1944 – 28 III 1945) i (3-26 VII 1945),
  • gen. bryg. Zygmunt Łakiński (VIII 1945 – 1947).

Zastępcy dowódcy dywizji:

  • ppłk Eugeniusz Jasiewicz (I – III 1942),
  • płk Nikodem Sulik (IV – XII 1942),
  • płk Alfred Jan Schmidt (I-III 1943),
  • płk Józef Frączek (III 1943 – V 1944),
  • płk Walenty Peszek (VI – X 1944),
  • ppłk Józef Kramczyński (X 1944 – 1947).

Szefowie sztabu:

  • ppłk dypl. Jan Giełgud (I – III 1942),
  • ppłk dypl. Stanisław Koziejowski (od III 1942),
  • ppłk dypl. Bolesław Maciej Krzyżewski,
  • ppłk dypl. Andrzej Hytroś (od 21 IV 1944).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Witold Biegański: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990. ISBN 83-03-02923-1.

Witold Biegański: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.

Grzegorz Gera: Ze znakiem Czerwonego Gryfa. Skrót dziejów 7. Dywizji Piechoty, „Militaria Wydanie Specjalne” (5(63) 2018), Lublin: Kagero Publishing, 2019, ISSN 2450-7334.

Janusz Magnuski: Samochód pancerny „Staghound”, Seria Typy Broni i Uzbrojenia, zeszyt 154, Warszawa 1993.

Jan Partyka: Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939–1946. Rzeszów: Wydawnictwo Libri Ressovienses, 1997. ISBN 83-902021-9-0.

Zbigniew Wawer: Znowu w polskim mundurze. Armia Polska w ZSRR sierpień 1941 – marzec 1942. Warszawa: Zbigniew Wawer Prod. Film. i Międzynarodowa Szkoła Menedżerów sp.z.o.o., 2001. ISBN 83-86891-71-8.

Tadeusz Kryska-Karski, Henryk Barański: Piechota Polska 1939-1945 Zeszyt nr 17. Londyn: 1974.

11 Batalion Łączności. Londyn: Koło byłych żołnierzy 11 batalionu łączności, 1947.

Wojciech Materski (red.): Z archiwów sowieckich tom 2. Armia Polska w ZSRR 1941–1942. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 1992. ISBN 83-85479-28-7.

Piotr Żaroń: Armia Polska w ZSRR, na Bliskim Wschodzie i Środkowym Wschodzie. Warszawa: KAW RSW „Prasa- Książka – Ruch”, 1981.

Michał Polak: Grot – Zeszyty Historyczne nr 18/19 2004. „Obsada dowództw Armii Polskiej na Wschodzie według stanu na 1 stycznia 1943 r.”, Leszno: Wydawnictwo Instytutu im. gen. Stefana „Grota” Roweckiego w Lesznie, 2004, ISSN 1509-9792.