7 Dywizja Piechoty (7 DP) – to znacząca jednostka piechoty Wojska Polskiego z okresu II Rzeczypospolitej.
Dywizja została utworzona na podstawie rozkazu Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego nr 8078/I z 9 maja 1919 roku. W czasach międzywojennych jej dowództwo miało siedzibę w Częstochowie. W 1923 roku w skład dywizji wchodziły: 25 pułk piechoty, 27 pułk piechoty oraz 74 pułk piechoty.
Podczas kampanii wrześniowej dywizja działała w ramach Armii „Kraków”. Od 1 września broniła obszaru Częstochowy; 3 września została okrążona i zniszczona w rejonie Złotego Potoku oraz Janowa. Fragmenty 25. i 27. pułku piechoty stoczyły walki pod Rudą Maleniecką i Szydłowcem, natomiast batalion 74 pułku piechoty został rozbity pod Ciepielowem.
7 Dywizja Piechoty w latach 1919-1921
14 maja 1919 roku w rejonie Częstochowy rozpoczęto proces formowania 7 Dywizji Piechoty, która składała się z:
dowództwo 7 Dywizji Piechoty
dowództwo XIII Brygady Piechoty z plutonem łączności
25 pułk piechoty
26 pułk piechoty
dowództwo XIV Brygady Piechoty z plutonem łączności
dowódca brygady – płk Edward Pogorzelski
11 pułk piechoty
27 pułk piechoty
dowództwo VII Brygady Artylerii z oddziałem telefonicznym
7 pułk artylerii polowej
7 pułk artylerii ciężkiej (przeformowany na 7 dywizjon artylerii ciężkiej)
7 kompania telegraficzna
tabory
zakłady
7 Dywizja Piechoty w latach 1921-1939
Po zakończeniu wojny z bolszewikami dywizja przeszła na „stopę pokojową”. Rozformowano brygady piechoty oraz artylerii, jak również dywizyjne pododdziały broni i służb. 11 pułk piechoty został wyłączony ze składu dywizji i podporządkowany dowódcy 23 Dywizji Piechoty.
W sierpniu 1921 roku kompania telegraficzna została włączona do 5 pułku łączności jako 3 kompania. 16 października tego samego roku 7 dywizjon artylerii ciężkiej, wraz z baterią zapasową, został włączony do 4 pułku artylerii ciężkiej.
7 DP była rozmieszczona na terenie Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi. Dowództwo oraz jednostki stacjonowały w garnizonach:
dowództwo 7 DP w Częstochowie
Komenda Rejonu Przysposobienia Wojskowego Konnego w Częstochowie
25 pułk piechoty w Piotrkowie Trybunalskim
27 pułk piechoty w Częstochowie
74 Górnośląski pułk piechoty w Lublińcu
7 pułk artylerii lekkiej w Częstochowie
Ośrodek Sapersko-Pionierski 7 DP w Częstochowie
kadra batalionu zapasowego 74 pułku piechoty w Piotrkowie Trybunalskim
kompania łączności 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie
Dywizja w kampanii wrześniowej 1939
Zgodnie z planem operacyjnym „Zachód”, 7 DP pod dowództwem gen. bryg. Janusza Gąsiorowskiego weszła w skład Armii „Kraków”. Przeznaczona była do obrony odcinka granicy o długości 40 km, Lubliniec–Krzepice, na styku z Armią „Łódź”.
Skład
Ordre de Bataille oraz obsada personalna 7 DP w dniu 1 września 1939 roku przedstawiała się następująco (w nawiasie podano nazwę jednostki mobilizującej):
Kwatera Główna 7 DP
dowództwo
dowódca dywizji – gen. bryg. Janusz Gąsiorowski
dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Kazimierz Janicki
dowódca artylerii dywizyjnej – ppłk dypl. Stanisław Wojtowicz
oficer sztabu – mjr Józef Chrzanowski
oficer sztabu – kpt. Andrzej Borkowski
Sztab
szef sztabu – ppłk dypl. Leopold Ombach
oficer operacyjny – kpt. dypl. Zygmunt Jarzęcki (poległ 18.IX)
pomocnik oficera operacyjnego – kpt. Edward Petkowicz
oficer informacyjny – kpt. Jerzy Marynowski
pomocnik oficera informacyjnego – kpt. Stanisław Wołowiec
dowódca łączności – kpt. Michał Banasiak
kwatermistrz – kpt. dypl. Aleksander Ratuszny
szef sanitarny – mjr dr med. Wiśniewski
25 pułk piechoty
27 pułk piechoty
74 Górnośląski pułk piechoty
7 pułk artylerii lekkiej
7 dywizjon artylerii ciężkiej typ II z plutonem taborowym nr 7
7 batalion saperów (Ośrodek Sapersko-Pionierski 7 DP)
bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A nr 7 (5 daplot.)
kompania kolarzy nr 41 (27 pp)
dowódca kompanii – por. Zygmunt Szewczyk
szwadron kawalerii dywizyjnej (Komenda Rejonu PWK)
dowódca szwadronu – mjr Kazimierz Mikołajewski
samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 41 (25 pp)
kompania telefoniczna 7 DP
pluton radio 7 DP
pluton łączności Kwatery Głównej 7 DP
drużyna parkowa łączności 7 DP
samodzielny patrol meteorologiczny nr 7 (7 pal)
pluton pieszy żandarmerii nr 7 (pluton żandarmerii Częstochowa)
dowódca plutonu – por. Karski
kompania sztabowa
kompania asystencyjna nr 141 (27 pp)
poczta polowa nr 108 (Urząd Poczt i Telegrafu Łódź)
pluton parkowy uzbrojenia nr 401 (7 pal)
park intendentury typu I nr 401 (składnica materiału intendenckiego nr 17 w Częstochowie)
kompania sanitarna nr 401 (27 pp)
dowódca kompanii – mjr dr med. Roman Rettinger
szpital polowy nr 401
polowa pracownia dentystyczna nr 401
polowa Kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 401
polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna nr 401
zespół przeciwgazowy nr 401
kolumna taborowa parokonna nr 401
kolumna taborowa parokonna nr 402
kolumna taborowa parokonna nr 403
kolumna taborowa parokonna nr 404
warsztat taborowy nr 401
sąd polowy 7 DP (dowództwo 7 DP)
ośrodek zapasowy 7 DP
batalion ON „Kłobuck” – kpt. Stanisław Ostaszewski
Mobilizacja
Kadra 4 dywizjonu taborów w Łęczycy miała za zadanie zmobilizować dla 7 DP w I rzucie mobilizacji powszechnej dowództwa grup marszowych służb typ II nr 401 i 402, kolumny taborowe parokonne nr 405, 406, 407 oraz 408, a także pluton taborowy nr 431. Mobilizacja została przerwana z powodu postępów Wehrmachtu. Nie ma danych na temat tego, czy, a jeśli tak, to które z wymienionych pododdziałów zostały wystawione. Inne pododdziały taborów zostały zmobilizowane w mobilizacji alarmowej przez kadrę batalionu zapasowego 74 pułku piechoty w Piotrkowie Trybunalskim. Bataliony marszowe pułków piechoty miały zostać zmobilizowane dopiero w II rzucie mobilizacji powszechnej. Pododdziały sanitarne dywizji, z wyjątkiem kompanii sanitarnej, mobilizował 4 Szpital Okręgowy w Łodzi. Kompania łączności 7 Dywizji Piechoty zmobilizowała wszystkie pododdziały łączności dywizji.
Działania wojenne
W wyniku niekorzystnego rozwoju wydarzeń wojennych, dywizja w nocy z 1 na 2 września 1939 roku wycofała się przed niemiecką 1 DPanc. z zajmowanych pozycji w rejonie Truskolasów i Kłobucka, obsadzając główny pas obrony wokół Częstochowy. W Wilkowiecku rozbity został szwadron dywizyjnej kawalerii, który próbował zatrzymać niemieckie czołgi i osłonić styczność dywizji z Wołyńską Brygadą Kawalerii.
Walki o Częstochowę prowadzone były z sukcesem, zadano przeciwnikowi znaczne straty, jednak w obliczu niekorzystnej sytuacji na froncie 7 DP zmuszona była wycofać się z Częstochowy, aby uniknąć okrążenia.
2 września gen. Gąsiorowski otrzymał rozkaz od dowódcy Armii „Kraków” gen. Antoniego Szyllinga, aby wycofać się w rejon Janowa. Wieczorem, po odparciu kilku ataków, dywizja rozpoczęła odwrót. Po kilku godzinach marszu, rano 3 września dotarła do miejsca koncentracji. W tym czasie przybył łącznik z dowództwa Armii „Kraków”, dostarczając dowódcy 7 DP rozkaz o dalszym wycofaniu się w rejon Pradeł oraz współdziałaniu z Krakowską Brygadą Kawalerii, która wycofywała się spod Woźnik za Pilicę.
Jednakże rozkaz ten nie został zrealizowany, gdyż z rejonu Żarek i Lelowa na pozycje 74 pp uderzyła niemiecka 2 Dywizja Lekka. Wykorzystując sprzyjającą sytuację, rozbiła 2/74 pp, pełniący rolę południowego skrzydła straży bocznej, i wdarła się w ugrupowanie obronne 7 DP.
Wkrótce Niemcy zwiększyli swoje natarcie, wspierani przez czołgi oraz samochody pancerne. Pomimo skutecznego ognia 7 pal, straty poniesione przez polskie pododdziały były bardzo poważne. Niemcy również okupili swoje zwycięstwo stratą blisko 50 wozów bojowych.
Po południu, okrążone w lasach w rejonie Złotego Potoku, polskie oddziały podjęły próbę przebicia się przez pierścień okrążenia. Natarcie, wspierane przez artylerię, w początkowej fazie było skuteczne; dywizyjna kawaleria, atakując z Janowa w kierunku Bystrzanowic, wywołała nawet panikę w niemieckim sztabie 2 Dywizji Lekkiej. Jednak ogień z broni maszynowej, wspierany przez czołgi, okazał się decydujący. Zdziesiątkowany 74 pp był zmuszony pozostać w okrążeniu. Wieczorem oddziały 7 DP podjęły jeszcze jedną próbę wydostania się z okrążenia dwoma zgrupowaniami. Pierwsze, złożone z części 74 pp, resztek dywizyjnej kawalerii oraz batalionu saperów pod ogólnym dowództwem płk Wacława Wilniewczyca, zdołało wydostać się z okrążenia. Dnia 5 września dotarło ono do Kielc. Kompania piechoty oraz pluton saperów, dowodzone przez płk Wilniewczyca, stoczyły walkę na przedpolach Kielc z jednostkami 2 DLek. W tej bitwie zginęło 40 żołnierzy, a 60 odniosło rany. Następnie zgrupowanie to włączono do III batalionu 154 pp Grupy płk Glabisza. Po ciężkich walkach w rejonie Wiśniówki 6 września, ze 154 pp sformowano w nocy z 6 na 7 września w okolicy Skarżyska-Kamiennej batalion zbiorczy, który podporządkowano 3 DP. Natomiast drugie zgrupowanie, prowadzone przez zastępcę dowódcy 74 pp, ppłk dypl. Stanisława Wilimowskiego, wraz z dowództwem 7 DP poniosło ogromne straty i nie było już zdolne do dalszej walki. Przed południem 4 września resztki okrążonych jednostek w rejonie na północny zachód od Janowa złożyły broń. Zgrupowanie 27 pp, pod dowództwem ppłk. B. Panka oraz 25 pp – ppłk. A. Świtalskiego, zostały rozbite w nocnych walkach, podczas starcia pod Ligotą Gawronną i Drochlinem.
Rozbite oddziały próbowały jeszcze na własną rękę przedostać się przez okrążenie.
Nielicznym pododdziałom 7 Dywizji Piechoty udało się uciec z okrążenia, były to:
I bateria 7 pułku artylerii lekkiej, część I batalionu 25 pułku piechoty, luźne grupy z 27 pułku piechoty oraz żołnierze batalionu ON „Kłobuck”. Te pododdziały dotarły 5 września do pozycji obronnych 36 Dywizji Piechoty nad rzeką Czarną, gdzie sformowano z nich w lesie koło miejscowości Niebo batalion zbiorczy, który walczył w pasie obrony 165 pułku piechoty.
Resztki 74 pułku piechoty oraz dywizyjna kawaleria dotarły do Kielc 5 września.
Część III batalionu 27 pułku piechoty przedostała się w rejon Gór Świętokrzyskich.
Część III batalionu 25 pułku piechoty, licząca ok. 150 żołnierzy, dołączyła w Solcu do Armii „Kraków”.
I batalion 74 pułku piechoty, liczący ok. 300 żołnierzy, dotarł w rejon Ciepielowa, gdzie stoczył walkę z niemieckimi jednostkami zmotoryzowanymi. Oddział polski został tam okrążony i po śmierci dowódcy, majora Józefa Pelca, złożył broń. Po tej bitwie oddziały podpułkownika Wessela dokonały mordu na około 150 polskich żołnierzach w lesie Dąbrowa.
W dniu 4 września do Jędrzejowa wycofały się pododdziały z 7 Dywizji Piechoty:
dywizyjna kompania kolarzy
7 bateria artylerii przeciwlotniczej
kilka kolumn taborowych
Straty 7 Dywizji, według Jerzego Pelca-Piastowskiego, szacowane są na co najmniej 800 zabitych i 1000 rannych. Z kolei lista sporządzona na podstawie inwentaryzacji pochówków obejmuje około 400 żołnierzy znanych z nazwiska oraz około 150 bezimiennych, pochowanych w rejonie walk. Niemiecka 10. Armia w czasie walk z 7. Dywizją Piechoty oraz w opuszczonej Częstochowie poniosła straty w wysokości około 170 zabitych oraz szacunkowo 250–550 rannych (co odpowiada przeciętnemu stosunkowi strat niemieckich do polskich podczas kampanii).
Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej
Na podstawie rozkazu Komendy Głównej AK z VII 1944 roku, dotyczącego reorganizacji struktur terenowych konspiracji zbrojnej na obszarze Okręgu Radom-Kielce AK, powstała 7 Dywizja Piechoty AK „Orzeł”, w skład której weszły 27 i 74 pułk piechoty.
Obsada personalna Dowództwa 7 DP
Dowódcy dywizji
gen. ppor. Adam Mokrzecki (9 – 29 V 1919)
gen. ppor. Leonard Skierski (15 V – VII 1919)
gen. ppor. Bronisław Teofil Babiański (VII – X 1919)
gen. ppor. Franciszek Latinik (XI 1919 – III 1920)
gen. ppor. Karol Schubert (III 1920 – VI 1921)
gen. ppor. Eugeniusz Pogorzelski (VII 1921 – II 1923)
gen. bryg. Emil Prochaska (III 1923 – VII 1925)
gen. dyw. Stanisław Wróblewski (X 1925 – V 1926)
gen. bryg. Mieczysław Dąbkowski (VI 1926 – XII 1933)
gen. bryg. Wacław Stachiewicz (XII 1933 – 5 VI 1935)
gen. bryg. Janusz Gąsiorowski (5 VI 1935 – IX 1939)
Dowódcy piechoty dywizyjnej
płk piech. Emanuel Robert Herman (do 12 VIII 1923 → dowódca piechoty dywizyjnej 23 DP)
płk SG Adam Nałęcz Nieniewski (12 VIII 1923 – III 1927)
płk Czesław Fijałkowski (8 II 1928 – 28 I 1929)
płk dypl. Emil Krukowicz-Przedrzymirski (29 X 1929 – 13 X 1931)
płk dypl. Aleksander Zygmunt Myszkowski (13 X 1931 – 16 II 1935)
płk dypl. Stanisław Maczek (16 II 1935 – 1938)
płk dypl. Kazimierz Janicki (1938 – 1939)
Szefowie sztabu
mjr p.d. SG Stanisław Borowiec (1920 – 7 X 1921)
mjr SG (art.) Zenon Wiesław Antoni Adamowicz (7 X 1921 – I 1924 → Oddział IV SG)
mjr SG (piech.) Józef Papeć (I 1924 – 13 IX 1925 → 57 pp)
ppłk SG (piech.) Leopold Endel-Ragis (13 IX 1925 – 31 III 1927 → dowódca 8 pp Leg.)
kpt. / mjr dypl. piech. Tadeusz Władysław Daniec (31 III 1927 – 24 VII 1929 → szef Oddziału Ogólnego Sztabu DOK VIII)
mjr dypl. piech. Lucjan Stanek (24 VII 1929 – 23 X 1931 → DOK X)
mjr dypl. art. Edward Bagieński (1 IX 1931 – 19 X 1933 → dowódca dywizjonu w 7 pal)
mjr dypl. piech. Hipolit Słabicki (X 1933 – 4 X 1937)
mjr / ppłk dypl. piech. Leopold Ombach (25 X 1937 – IX 1939)
Obsada personalna w marcu 1939 roku
Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji:
Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Zobacz też
Szlak Walk 7 Dywizji Piechoty
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
Stanisław Borowiec: Nad Bugiem: walki osłonowe 7 Dywizji Piechoty (5 sierpnia – 11 września 1920). Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy, 1925, seria: Studja Taktyczne z Historji Wojen Polskich 1918 – 21, Tom VII.
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
Adam Kurus: 7 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-599-7.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.
Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.