66 eskadra towarzysząca – jednostka lotnicza Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Eskadra została utworzona w 1934 roku w ramach 6 pułku lotniczego. W czasie kampanii wrześniowej, jako eskadra obserwacyjna, brała udział w działaniach w ramach lotnictwa Armii „Łódź”.
Emblemat eskadry: „Kameleon” w zielonym kolorze umieszczony na białym kole z czerwoną obwódką.
Formowanie i szkolenie 66 eskadry towarzyszącej
W związku z rozbudową lotnictwa bliskiego wsparcia, 22 października 1934 roku powstała 66 eskadra towarzysząca w 6 pułku lotniczym. Początkowo personel eskadry składał się z nadwyżek z innych jednostek, a w kolejnych miesiącach był wzmacniany przez absolwentów szkół i kursów specjalistycznych. Eskadra została wyposażona w samoloty Lublin R-XIIIC, które później stopniowo zastąpiono nowszymi R-XIIID.
W listopadzie 1934 roku trzy plutony eskadry osiągnęły pełną obsadę personelu latającego oraz etatowy stan samolotów.
W zimie 1935 roku załogi brały udział w ćwiczeniach międzydywizyjnych 6. i 13. Dywizji Piechoty, a latem udały się na lotnisko polowe w Smolarach, gdzie współpracowały z oddziałami DOK VI.
W 1936 roku plutony znajdowały się na poligonie Pohulanka, gdzie ćwiczono zadania bliskiego wsparcia wojsk.
Na początku 1937 roku eskadra prowadziła wspólne ćwiczenia z Podolską Brygadą Kawalerii, operując z węzłów lotnisk w Brodach i Stanisławowie. Latem tego roku przebywała na lotnisku Makowo Podhalańskie, gdzie współdziałała z pułkami strzelców podhalańskich.
Jesienią przeprowadzono reorganizację eskadr towarzyszących, w wyniku której liczba plutonów została zmniejszona do dwóch, a liczba samolotów bojowych do 7.
Latem 1938 roku eskadra uczestniczyła w dużych ćwiczeniach na Wołyniu, operując z lotnisk w Łucku. II/66 pluton współpracował z Podolską Brygadą Kawalerii.
Działania 66 eskadry w 1939 roku
W okresie zimowym oraz wiosenno-letnim załogi intensywnie szkoliły się, szczególnie w zakresie współpracy radiowej z artylerią oraz podchwytywania rozkazów i zrzucania meldunków „na płachtę”.
W sierpniu 1939 roku eskadra brała udział w letnich ćwiczeniach z 30 Dywizją Piechoty i Wołyńską Brygadą Kawalerii. Na rozkaz dowódcy 6 pułku lotniczego z 22 sierpnia, oba plutony w trybie alarmowym wróciły na macierzyste lotnisko Skniłów.
Mobilizacja eskadry
Mobilizację ogłoszono w nocy z 23 na 24 sierpnia, która została przeprowadzona zgodnie z planem na lotnisku Skniłów. Czynności mobilizacyjne zakończono 25 sierpnia, co umożliwiło uzupełnienie personelu w stosunku do etatów wojennych. W składzie personelu latającego było około 30% nadwyżki.
26 sierpnia na lotnisko Lublinek wyjechał rzut kołowy pod dowództwem por. pil. Alfreda Baumana, a 31 sierpnia odleciał personel latający.
31 sierpnia I/66 pluton został przydzielony do dyspozycji dowódcy 10 Dywizji Piechoty, a II/66 pluton do współpracy z dowódcą Wołyńskiej Brygady Kawalerii.
Walki 66 eskadry obserwacyjnej w kampanii wrześniowej
W kampanii wrześniowej eskadra działała w ramach lotnictwa Armii „Łódź”. Jej I pluton z dowódcą eskadry znajdował się w dyspozycji 10 Dywizji Piechoty, zaś II pluton w dyspozycji dowódcy Wołyńskiej Brygady Kawalerii.
Na uzbrojeniu eskadry znajdowało się siedem samolotów Lublin R.XIIID oraz dwa samoloty łącznikowe RWD-8.
1 września nie odbyły się loty bojowe. Dwie załogi eskadry poszukiwały lotnisk polowych dla obu plutonów. Dla I/66 plutonu znaleziono lotnisko Męcka Wola, a dla II/66 lądowisko Łemków-Łękawa koło Wielunia. Tego samego dnia z Lublinka odjechał rzut kołowy oraz odleciał rzut powietrzny.
2 września na rozpoznanie przedpola 10 Dywizji Piechoty wystartowali por. Włosiński z kpr. Przesławskim. Ich samolot był ostrzeliwany przez własne oddziały. Wyniki rozpoznania zostały przekazane osobiście do sztabu dywizji. Po południu do rejonu Kalisz–Grabów polecieli ppor. obs. Łotecki i por. Bauman, gdzie wykryto kolumnę czołgów, która otworzyła ostry ogień w kierunku samolotu, raniąc obserwatora w nogę. Wracając poza linię styczności z wojskami, samolot został ponownie ostrzelany, tym razem przez własne wojska. Pilot stracił panowanie nad maszyną i uległ wypadkowi podczas lądowania. Obaj lotnicy zostali przewiezieni do szpitala.
O świcie rzut kołowy II/66 plutonu wyruszył do Łemkowa-Łękawy, a po nim wystartował rzut powietrzny. W Lublinku pozostał kpt. obs. Leonin Rochowski. Z powodu postępów niemieckich wojsk lądowych, nie lądowano na lądowisku Łemków-Łękawa, lecz na lotnisku Łękińsko, gdzie już znajdowały się samoloty 1/63 plutonu. II/66 także nie wykonywał tego dnia zadań bojowych. Por. Tadeusz Sokoliński udał się motocyklem do sztabu Wołyńskiej Brygady Kawalerii, gdzie otrzymał zadanie na dzień następny oraz dyspozycję przeniesienia plutonu za Widawkę.
3 września załoga w składzie por. obs. Aleksander Jastrzębski i kpr. pil. Michał Omieliaszko wystartowała na rozpoznanie w rejonie miasta Warta. Ich samolot został zestrzelony, ale pilotowi udało się wylądować pomiędzy niemieckimi a polskimi liniami. Ppor. Jastrzębski, widząc biegnącą w jego stronę piechotę nieprzyjacielską, otworzył ogień z karabinu maszynowego, nakazując pilotowi podpalić samolot. W tym momencie sam został ranny. Kpr. pil. Omieliaszko, ostrzeliwując Niemców, umożliwił rannemu obserwatorowi wycofanie się do polskich oddziałów. Po nałożeniu opatrunku w szpitalu ppor. Jastrzębski na własną prośbę zwolnił się i po 3 godzinach wrócił do plutonu.
O świcie tego dnia II/66 pluton odleciał na lotnisko Dłutów, skąd por. Sokoliński z kpr. Guzewiczem polecieli rozpoznać przedpole Wołyńskiej BK. Meldunek z rozpoznania zrzucili na płachtę tożsamości brygady, jednak w tym momencie Polaków zaatakowały 3 Messerschmitty.
Porucznik Sokoliński relacjonował:
Porucznik Sokoliński wrócił do jednostki samochodem.
Po południu załoga por. obs. Tadeusza Dziadosza monitorowała ruchy kolumn niemieckiej 4 Dywizji Pancernej.
4 września eskadra prowadziła obserwację pola bitwy. Porucznik Wacław Włosiński z kpr. Stanisławem Przesławskim rozpoznawali rejon Sieradz–Smardzew. Z lotniska Dłutów ppor. obs. Tadeusz Siuzdak i ppor. pil. Józef Nogal prowadzili rozpoznanie w obszarze Łask–Szczerców. W trakcie lądowania uszkodzone zostało podwozie, ale załoga wyszła bez obrażeń. W plutonie pozostał tylko jeden sprawny Lublin R-XIII.
5 września kpt. obs. Jan Krzysztoforski z sierż. pil. Stanisławem Biesiadowskim rozpoznawali na rzecz dowódcy 10 Dywizji Piechoty w rejonie Sieradz–Zduńska Wola. Wyniki rozpoznania zostały przekazane do sztabu dywizji. Po południu pluton przemieścił się na lądowisko Szadek. Wieczorem, według wytycznych naczelnego dowódcy Lotnictwa, dowódca lotnictwa armii wyznaczył eskadrze nowe lądowisko, znajdujące się poza strefą operacyjną armii. Kapitan Albert Kubieniec otrzymał rozkaz przejścia na nowe lotnisko Biały Kamień i przejścia do odwodu Naczelnego Wodza.
6 września eskadra została wycofana z podporządkowania Armii Łódź. Samoloty eskadry odleciały do Białego Kamienia, w tym kierunku podążał także rzut kołowy. W rejonie Brzezin Luftwaffe zbombardowało transport, zadając mu poważne straty w ludziach i sprzęcie. Resztki rzutu kołowego dotarły do Białego Kamienia około 23.00. W nocy przybył dowódca lotnictwa armii płk Wacław Iwaszkiewicz i nakazał przesunięcie eskadry na lądowisko Polkowszczyzna.
Rano 7 września rzut kołowy odjechał do Polkowszczyzny. Samoloty wystartowały około 10.00. W tym dniu loty bojowe nie odbyły się.
W związku z brakiem łączności z dowództwem, lotów nie wykonywano także 8 września.
9 września dowódca eskadry samodzielnie podjął decyzję o przemieszczeniu jednostki do Stężycy. W nocy wyruszył tam rzut kołowy.
Rano 10 września płk Iwaszkiewicz przybył z rozkazem wycofania eskadry na lotnisko Górka Połonka. O decyzji tej powiadomiono rzut kołowy, który był już w drodze.
W dniach 11–14 września załogi eskadry wykonały szereg lotów rozpoznawczych z lotniska Połonka, a patrole „benzynowe” poszukiwały cystern na stacjach kolejowych.
14 września dowódca eskadry otrzymał rozkaz przesunięcia jednostki na lotnisko Stasin. Późnym wieczorem wyruszył rzut kołowy.
Samoloty przebazowały się rano 15 września, a następnie wykonano 2 loty rozpoznawcze.
16 września, na rozkaz naczelnego dowódcy Lotnictwa, wykonano trzy loty łącznikowe, a eskadra weszła w skład formującego się dywizjonu obserwacyjnego. Nadwyżka personelu latającego odjechała do punktu zbornego w Kutach.
17 września przeprowadzano kolejne loty łącznościowe z rozkazami ewakuacji jednostek lotnictwa. O 15.00 nadeszło polecenie odlotu samolotów eskadry do Czerniowiec w Rumunii. Rzut kołowy, dowodzony przez por. Tadeusza Sokolińskiego, odjechał w nocy do Kut.
Rano 18 września samoloty eskadry odleciały do Rumunii. Wieczorem rzut kołowy przekroczył granicę polsko-rumuńską.
Obsada personalna eskadry
Wypadki lotnicze
8 lipca 1937 roku w trakcie nocnego lotu zginęła załoga: ppor. obs. Józef Dzierżawa oraz plut. pil. Franciszek Fuchs. Przyczyną była awaria silnika podczas silnej burzy.
Samoloty eskadry
We wrześniu 1939 roku na uzbrojeniu eskadry znajdowało się 7 samolotów Lublin R.XIII oraz dwa samoloty łącznikowe RWD-8.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.