65 (63) eskadra bombowa (lotnicza, liniowa)
Pododdział lotnictwa Wojska Polskiego działający w II Rzeczypospolitej.
Eskadra została utworzona w 1925 roku jako 63 eskadra lotnicza, a w 1929 roku zmieniono jej nazwę na 65 eskadrę liniową.
W czasie września 1939 roku, eskadra brała udział w walkach w ramach Brygady Bombowej.
Godła eskadry:
- zielony kwadrat na białym tle – na samolotach Potez i Breguet
- łaciaty piesek na tle białego koła z czerwoną obwódką – na samolotach Breguet XIX i PZL-23 „Karaś”
Formowanie, zmiany organizacyjne i szkolenie
65 eskadra została sformowana w 1925 roku w 6 pułku lotniczym we Lwowie jako 63 eskadra lotnicza, początkowo uzbrojona w samoloty Potez XV, a później Potez XXVII.
Latem 1928 roku eskadra uczestniczyła w szkole ognia w Nadwornej, zorganizowanej przez 6 Grupę Artylerii.
W czerwcu 1929 roku eskadra współpracowała z 5 i 12 Dywizją Piechoty, operując z lotniska Bohatyn.
8 sierpnia 1929 roku została przekształcona w 65 eskadrę liniową, a nowo utworzona 63 eskadra towarzysząca przyjęła numer 63.
W 1930 roku eskadra zdobyła puchar przechodni w zawodach sportowych międzyeskadrowych.
W maju 1931 roku w Krakowie odbyła się szkoła ognia lotniczego, a podczas zawodów sportowych w dniu święta pułkowego eskadra po raz drugi zdobyła puchar przechodni. W czerwcu załogi eskadry uczestniczyły w szkole ognia artylerii dla Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii w Powórsku, operując z lotniska Hołoby.
Podczas letnich ćwiczeń eskadra współpracowała z 22 Dywizją Piechoty Górskiej oraz 3 Dywizją Piechoty Legionów, bazując na lotnisku Skniłów.
W 1932 roku rozpoczęto przezbrajanie w samoloty Breguet XIX.
22 stycznia, po raz pierwszy, załogi eskadry wzięły udział w ćwiczeniach zimowych z 24 Dywizją Piechoty i 5 pułkiem Strzelców Podhalańskich, tradycyjnie operując z lotniska Skniłów. W maju w Krakowie zrealizowano szkołę ognia lotniczego, a w lipcu eskadra współpracowała na lotnisku w Hołobach w szkole ognia 2 Grupy Artylerii na poligonie w Powursku.
W 1933 roku eskadra brała udział w ćwiczeniach zimowych z 13, 27 Dywizją Piechoty oraz Samodzielną Brygadą Kawalerii „Równe”, startując z lotniska Łuck, a w sierpniu współpracowała w ćwiczeniach letnich z 10 Brygadą Kawalerii z lotniska Bełżec i wysuniętego Mosty Wielkie. We wrześniu wsparła 22 i 24 Dywizję Piechoty oraz Grupę Pancerno-Motorową z lotnisk Neuhof i Lubień Wielki.
W czerwcu 1934 roku na poligonie Błędów odbyła się szkoła ognia lotniczego, a we wrześniu miały miejsce ćwiczenia letnie z 10 Dywizją Piechoty, startując z lotnisk Rychlocice, Bukowie Dolne i Gorzędów.
W lutym 1935 roku eskadra współpracowała z 5 Dywizją Piechoty, a podczas ćwiczeń letnich z 3 i 13 Dywizją Piechoty. W lutym 1936 roku klucz eskadry wspierał 5 pułk Strzelców Podhalańskich z lotniska w pobliżu Przemyśla. Latem eskadra uczestniczyła w koncentracji jednostek lotniczych i ćwiczeniach na warszawskim węźle lotnisk w Zaborowie.
W 1937 roku w zimie ćwiczono z 22 Dywizją Górską, w maju przeprowadzono szkołę ognia na poligonie Błędów, a w połowie sierpnia załogi pracowały na szkole ognia 6 Grupy Artylerii w Nadwornej oraz brały udział w ćwiczeniach międzydywizyjnych.
W 1938 roku eskadra została przezbrojona w samoloty PZL-23B „Karaś”. We wrześniu wzięła udział w dużych manewrach wojsk lądowych na Wołyniu, operując z łuckiego węzła lotniskowego. Powrót na macierzyste lotnisko Skniłów miał miejsce w połowie października.
Od wiosny 1939 roku, w ramach specjalnego szkolenia dla personelu latającego, udostępniono tajne albumy z sylwetkami i opisem samolotów Luftwaffe. Personel eskadry zaangażowano w prace nad doprowadzeniem samolotów i sprzętu do pełnej sprawności.
Mobilizację ogłoszono 24 marca. Po zakończeniu wszystkich czynności mobilizacyjnych, w nocy 26 sierpnia 1939 roku, transport kolejowy przewiózł rzut kołowy eskadry oraz nadwyżkę personelu latającego. Załogi oraz samoloty z niezbędną obsługą techniczną pozostały na macierzystym lotnisku.
31 sierpnia rzut powietrzny, składający się z 10 „Karasi”, 1 Fokkera VII/3 m oraz 1 RWD-8, został przeniesiony na lotnisko Nosów. W tym czasie 65 eskadra liniowa została przekształcona w „eskadrę bombową”.
Działania eskadry w kampanii wrześniowej
W trakcie kampanii wrześniowej eskadra działała w składzie VI dywizjonu Brygady Bombowej.
1 września, wczesnym rankiem, dowódca dywizjonu poinformował zebrany personel o rozpoczęciu wojny polsko-niemieckiej. Zmieniono również numerację eskadry na 5 eskadrę bombową lekką.
2 września w misji rozpoznawczej polecieli ppor. obs. Stangret, kpr. pil. Nowakowski i st. szer. strz. Dzięgiel. W trakcie misji wykryli długie kolumny pancerne na trasach Kłobuck–Częstochowa i Herby–Częstochowa. Po przekazaniu meldunku dowódcy dywizjonu, zrzucili bomby. W międzyczasie na lotnisko, zasłonięte mgłą, spadły bomby, raniąc jednego z podoficerów oraz lekko uszkadzając statecznik „Karasia”.
O godzinie 11.00 wystartowało 8 załóg eskadry, które podzieliły się na dwa zgrupowania, kierując się w stronę wyznaczonego celu. W trakcie lotu polskie samoloty były ostrzeliwane przez własną artylerię przeciwlotniczą. Załoga pchor. Kaniewskiego, lądowała w rejonie Radomia z uszkodzonym zbiornikiem paliwa. Pozostałe „Karasie” dotarły do celu, zrzucając bomby oraz ostrzeliwując z niskiego lotu grupy żołnierzy Wehrmachtu ukrytych pod drzewami. Pierwsza akcja bojowa zakończyła się poważnymi stratami wśród załóg i samolotów. Po wylądowaniu wszystkie sprawne maszyny udały się na lotnisko zapasowe Franopol. Dowództwo eskadry, w zastępstwie kpt. Piotrowskiego, przejął por. obs. Werbowski.
3 września rzut powietrzny został przeniesiony na lotnisko Ząbków. W tym dniu oraz następnego nie wykonywano zadań bojowych. Dopiero 5 września załoga, w składzie por. obs. Modrzewski, plut. pil. Kulesza i kpr. strz. Czech, poleciała na rozpoznanie. Na podstawie ich informacji klucz por. obs. Werbowskiego zaatakował bombami dużą kolumnę nieprzyjacielską pod Ciechanowem. Tym razem załogi powróciły bez strat.
Kolejne zadania wykonano 7 września. Na nocne rozpoznanie linii Wisły między Wyszogrodem a Toruniem poleciała załoga ppor. obs. Stangreta. W trakcie misji samolot został zestrzelony nad Płockiem przez własną artylerię przeciwlotniczą. Tylko pilot uratował się przy użyciu spadochronu.
Rano w misji rozpoznawczej w rejonie Różana wystartowała załoga por. obs. Biegańskiego, która wykryła kolumnę zmotoryzowaną o długości około 20 kilometrów.
Na bombardowanie kolumny poleciały dwa klucze eskadry. Pierwszy klucz z załogami 64 eskadry bombardował jednostki na zachodnim brzegu Narwi, natomiast pozostałe załogi zaatakowały oddziały pancerne na trasie Maków – Różan.
Po południu załogi por. obs. Jaroszyńskiego oraz pchor. obs. Kaniewskiego bombardowały most na Narwi zbudowany przez Niemców w pobliżu Różana-Pasieki oraz przeprawy przez Narew. W tym dniu do eskadry dołączył jej dowódca wraz z pozostałymi członkami załogi.
8 września trwały przygotowania eskadry do ewakuacji lotniska. O świcie 7 września na rozpoznanie nieprzyjaciela wzdłuż linii Bugu wystartowała załoga por. obs. Biegańskiego. Kolumny pancerne zbliżały się do linii kolejowej Małkinia–Tłuszcz, a czołowe elementy osiągnęły stację kolejową Łochów. W związku z tym podjęto decyzję o przeniesieniu eskadry na lotnisko Franopol. W następnym dniu nie wykonano startów bojowych. Dowódca eskadry udał się do szpitala we Lwowie, a do jednostki dołączył kpr. Nowakowski. 11 września dywizjon otrzymał rozkaz przemieszczenia się na lotnisko Wielick. Kiedy „Karasie” 64 eskadry wystartowały, zmieniono rozkaz i 65 eskadra poleciała na lotnisko Falenicze. W trakcie przelotu został zestrzelony transportowy Fokker.
Członek załogi, kpr. pil. Roman Kaszuba, relacjonuje to wydarzenie:
Do eskadry dołączyli dwaj piloci 42 eskadry rozpoznawczej: kpr. Paweł Przybylak oraz kpr. Mieczysław Ligęza. Otrzymano także trzy samoloty „Karaś” jako uzupełnienie.
Rano 12 września na rozpoznanie w rejonie Łodzi wystartowały załogi: por. obs. Biegańskiego oraz por. obs. Machalskiego. Po wykonaniu zadania, lotnicy mieli lądować w okolicy Kutna i przekazać meldunek sytuacyjny do sztabu Armii „Poznań”. Z powodu braku paliwa, por. Biegański nie wykonał zadania. Dowódca dywizjonu mjr Peszke w sprawozdaniu napisał:
W południe wystartowały na bombardowanie kolumny czołgów pod Rawą Mazowiecką załogi por. obs. Pokropka, ppor. obs. Popka oraz pchor. obs. Kaniewskiego. Bomby pobierano w Gnojnie. Z wyprawy nie powróciła załoga ppor. Popka, która lądowała przymusowo koło Włodzimierza Wołyńskiego. Lotnicy dołączyli do eskadry następnego dnia.
13 września nie wykonywano lotów bojowych. Przed południem kpr. Przybylak poleciał z rozkazem płk. Hellera dla dowódcy X dywizjonu bombowego do Wielicka na RWD-8.
Następnego dnia eskadra bombardowała kolumny niemieckie w okolicach Sokala oraz Włodzimierza Wołyńskiego. Po wykonaniu zadania eskadra przegrupowała się na lotnisko Hutniki. Wkrótce po wylądowaniu, nalot bombowców Luftwaffe zniszczył znaczną część samolotów VI dywizjonu oraz kwatery personelu ulokowane w pobliskim majątku. Personel ewakuowano do Ponikonikowa, a dowódcą eskadry został kpt. obs. Kazimierz Jaklewicz. Następnego dnia miało miejsce kolejne zmasowane bombardowanie, które całkowicie zniszczyło wyposażenie VI dywizjonu. Wieczorem 65 eskadra wyjechała w rejon Horodenki. Tam otrzymano rozkaz przeniesienia się do Kut. Granicę polsko-rumuńską personel eskadry przekroczył o świcie 18 września 1939 roku.
Obsada personalna eskadry
Wypadki lotnicze
W trakcie działalności eskadry miały miejsce różne wypadki lotnicze, które zakończyły się obrażeniami lub śmiercią pilotów:
22 sierpnia 1926 roku, załoga w składzie por. pil. Stanisław Godek oraz por. obs. Władysław Tuchółko, podczas startu z lotniska polowego Sułowiec, zahaczyła skrzydłem samolotu o drzewo. Pilot zginął, a obserwator doznał poważnych obrażeń.
4 grudnia 1930 roku, podczas lotu grupowego, doszło do zderzenia dwóch samolotów: plut. pil. Kazimierza Borczyka oraz ppor. obs. Kazimierza Zdybkiewicza, którzy zginęli, a także plut. pil. Alojzego Dembińskiego oraz obs. Włodzimierza Wyszomirskiego, którzy uratowali się skacząc na spadochronach.
W czerwcu 1935 roku, podczas oblatywania wyremontowanego samolotu Breguet XIX, doszło do korkociągu z wysokości 600 metrów, w wyniku czego zginęli kpr. pil. Włodzimierz Kozłowski oraz podmajstrzy wojsk. Marian Szostak.
18 kwietnia 1938 roku, lecąc samolotem PZL-23B „Karaś” z Lwowa do Krakowa, plut. pilot. Stanisław Pietraszko, por. obs. Hilary Brzeziński oraz mjr dr Edward Przegaliński (naczelny lekarz 6 pułku lotniczego) zginęli w wyniku złych warunków atmosferycznych, gdyż ich samolot zahaczył o drzewo.
Samoloty eskadry
1 września na wyposażeniu eskadry znajdowało się 10 „Karasi”, 1 Fokker VII/3 m oraz 1 RWD-8.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.