64 (4) eskadra bombowa
64 (4) eskadra bombowa (lotnicza, liniowa) była pododdziałem lotnictwa Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Eskadra została utworzona w 1925 roku jako 62 eskadra lotnicza.
W 1926 roku zmieniono jej nazwę na 64 eskadrę lotniczą, a w 1929 roku przekształcono ją w 64 eskadrę liniową.
W wrześniu 1939 roku, jako 64 eskadra bombowa, brała udział w walkach w ramach Brygady Bombowej.
Godła eskadry:
- zielony równoramienny trójkąt na tle białego kwadratu – stosowane na samolotach Potez i Breguet
- brunatny nietoperz na tle białego koła z czerwoną obwódką – na samolotach Breguet 19 i PZL-23 „Karaś”
Eskadra w okresie pokoju
Za datę powstania 64 eskadry uznaje się 24 sierpnia 1925 roku, kiedy to 62 eskadra Lotnicza przybyła z Warszawy na lotnisko w Lewandówce, sformowana z oficerów i szeregowych 1 pułku lotniczego.
Jednostka została wyposażona w samoloty Potez XV. Do końca 1925 roku trwały prace organizacyjne oraz loty treningowe.
Na mocy rozkazu MSWojsk. z 15 czerwca 1926 roku, 62 eskadra lotnicza zmieniła nazwę na 64 eskadrę lotniczą i weszła w skład II dywizjonu lotniczego. W sierpniu eskadra uczestniczyła w szkole ognia artylerii w Nadwornej.
W 1927 roku brała udział w ćwiczeniach międzydywizyjnych, startując z lotniska Tarawatka. Po przeniesieniu na lotnisko w Śniatyniu, wykonywała zdjęcia fotograficzne dla komisji granicznej. Latem tego roku eskadra została przezbrojona w samoloty Potez XXVII i przeniesiona na nowe macierzyste lotnisko w Skniłowie.
W 1929 roku eskadra zyskała status „liniowej”.
Od 26 czerwca do 5 lipca eskadra brała udział w szkole ognia artylerii.
W 1930 roku jednostka została przezbrojona w samoloty Breguet 19. Szkoła ognia lotniczego odbyła się na poligonie Powursk.
W 1931 roku pluton eskadry, dowodzony przez oficera taktycznego, kpt. obs. Marcelego Pustelniaka, współpracował w ćwiczeniach międzydywizyjnych jednostek DOK VI.
Zimą 1932 roku personel latający eskadry szkolił się na kursie narciarskim zorganizowanym w Sławsku przez dowództwo 6 pułku lotniczego.
Od 26 maja 1933 roku eskadra brała udział w szkole ognia lotniczego w Krakowie, a w sierpniu udała się na ćwiczenia letnie do Wierzbowca i Buczacza.
Latem 1934 roku eskadra uczestniczyła w manewrach lotniczych pod Gnieznem oraz w koncentracji lotnictwa w Warszawie, a od 31 sierpnia do 3 września brała udział w koncentracji lotnictwa 3 Grupy Aeronautycznej oraz ćwiczeniach 6 Brygady Kawalerii w rejonie Lwowa.
Zimą 1935 roku eskadra współpracowała z 11 Karpacką Dywizją Piechoty w Stanisławowie, a następnie z 13 Kresową Dywizją Piechoty na terenach Wołynia. W sierpniu jednostka udała się na koncentrację lotnictwa na lotnisku Zaborów, a po zakończeniu ćwiczeń odbyła się wielka parada powietrzna nad Warszawą.
Latem 1937 roku eskadra wymieniła samoloty Breguet 19 na PZL-23A, a następnie na PZL-23B „Karaś”.
Nowy sprzęt lotniczy wymagał od załogi dobrego opanowania swoich umiejętności, składając się z 3-osobowej załogi (obserwator, pilot i strzelec samolotowy).
Aby zgranie załogi było efektywne, intensywnie ćwiczyły one w rejonie lotniska oraz w jego okolicy.
W wrześniu, startując z węzła lotnisk Łuck, załogi eskadry brały udział w dużych manewrach wojsk lądowych na terenie Wołynia, zakończonych imponującą defiladą przed Naczelnym Wodzem w Łucku.
64 eskadra bombowa w 1939
Mobilizacja eskadry
Wiosną 1939 roku ograniczono loty dzienne i całkowicie wstrzymano loty nocne. Załogi zapoznawały się z sylwetkami niemieckich samolotów oraz ich parametrami. Dodatkowo przystrzeliwano broń pokładową i przygotowywano spadochrony oraz busole.
W lipcu do eskadry przydzielono trzech podchorążych ze Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Od połowy sierpnia personel jednostki był skoszarowany na lotnisku Skniłów. 24 sierpnia ogłoszono mobilizację. Czynności mobilizacyjne miały miejsce na macierzystym lotnisku Skniłów. Samoloty zostały wyprowadzone z hangarów, rozlokowane na krańcach lotniska, a także zorganizowano stanowiska obrony przeciwlotniczej. Personel latający otrzymał dodatkowe wyposażenie, w tym mapy w skali 1:300 000, pistolety „Vis” oraz maski przeciwgazowe.
26 sierpnia rzut kołowy eskadry załadował się na transport kolejowy i pod dowództwem kpt. pil. Jana Gaździka wyruszył na lotnisko polowe. Załogi i samoloty pozostały na lotnisku Skniłów. 31 sierpnia przed południem nastąpił odlot rzutu powietrznego eskadry na lotnisko Nosów.
Dowódca II/6 dywizjonu, mjr obs. Alfred Peszke, został wezwany na odprawę do dowódcy Brygady Bombowej, gdzie dowiedział się, że dywizjon wchodzi w skład Brygady Bombowej, zyskując numerację i nazwę VI dywizjon bombowy lekki. Zmiana numeracji objęła także podległe eskadry.
Działania eskadry we wrześniu 1939
W kampanii wrześniowej eskadra walczyła w składzie VI dywizjonu Brygady Bombowej.
1 września, na lotnisku Nosów, około 8.00, dowódca dywizjonu otrzymał informację o wybuchu wojny polsko-niemieckiej. Dowódca eskadry, podczas odprawy załóg, był informowany o zmianie numeracji jednostki na 4 eskadrę bombową lekką. Zarządzono pogotowie, lecz nie przeprowadzono startów bojowych w tym dniu.
2 września o 11.00 trzy klucze eskadry wzięły udział w bombardowaniu niemieckich kolumn pancernych w rejonie Częstochowy.
Każdy samolot zabrał 600 kg bomb. Bombardowanie miało miejsce na szosie Częstochowa-Kłobuck, a wyprawą dowodził kpt. Kazimierz Jaklewicz. Z misji nie wróciły załogi: por. Brzeskiego, pchor. obs. Szumełdy, por. Teleżyńskiego oraz ppor. Ząbika. Samoloty ppor. Galewiewicza i Bilińskiego rozbiły się podczas lądowania. W obawie przed wykryciem, 4 „Karasie” eskadry odleciały na lądowisko Franopol.
3 września załoga: por. obs. Wieczorek, pchor. pil. Latawiec i kpr. strz. Juk rozpoznawała rejon stacji kolejowej Fosowskie na terenie Niemiec. Zauważono wyładunek znacznej ilości broni pancernej oraz silną obronę przeciwlotniczą. Po południu eskadra przeniosła się na lotnisko Ząbków. W tym dniu oraz w następnym VI dywizjon nie prowadził działań bojowych. Czas wolny przeznaczono na przegląd samolotów i odpoczynek.
5 września na rozpoznanie w rejon Częstochowy poleciał ppor. obs. Gałczyński z kpr. pil. Kulczyckim i kpr. strz. Kondrasem. Załoga por. obs. Rudowskiego, pchor. pil. Latawiec i kpr. strz. Sulierz poleciała do rejonu Fosowskich. Przebieg lotu odnotował pchor. Latawiec:
Około 18.00 klucz dowodzony przez kpt. Jaklewicza poleciał na rozpoznanie i bombardowanie. W trakcie bombardowania kolumny czołgów i artylerii zmotoryzowanej na trasie Pułtusk–Ciechanów, samolot kpt. Jaklewicza został uszkodzony przez pociski działek przeciwlotniczych. Załoga próbowała lądować w Warszawie, jednak obrona przeciwlotnicza lotniska Okęcie ostrzelała „Karasia”. Na resztkach paliwa wylądowano w Dęblinie, co spowodowało uszkodzenie samolotu, ale załoga wyszła bez obrażeń.
6 września, z powodu braku rozkazów, nie wykonywano lotów bojowych. Porucznik Ząbik przybył na RWD-8, przynosząc zadania na dzień następny.
7 września dwa klucze eskadry wzięły udział w wyprawie bombowej w rejon Różana. Zbombardowano niemiecką kolumnę pancerno-motorową. W locie powrotnym załoga kpt. Jaklewicza z kpr. pil. Baranowskim i Kondrasem próbowała zestrzelić balon obserwacyjny, jednak z powodu intensywnego ostrzału OPL atak przerwano. Po kilku minutach „Karaś” został zaatakowany przez Me-109, który został zestrzelony przez kpr. Kondrasa. Intensywny wysiłek bojowy eskadry dywizjonu zakończył się sukcesem, bez ponoszenia strat.
8 września ppor. obs. Ząbik, pchor. pil. Bilecki i kpr. strz. Stronczak rozpoznawali teren Mszczonów–Tomaszów–Pabianice–Zgierz. Pchor. Bilecki tak opisał swój lot:
Kilka godzin później w ten sam rejon polecieli por. obs. Wieczorek, plut. pil. Krul i kpr. strz. Hawryluk. Załoga powróciła, informując, że niemieckie oddziały szybko posuwają się w kierunku Warszawy. W związku z zagrożeniem dla lotniska, mjr Peszke wydał odpowiednie zarządzenia ochronne, a od dowódcy brygady otrzymał rozkaz przygotowania dywizjonu do przeniesienia na lotnisko Franopol.
9 września załogi por. obs. Zawadzkiego i ppor. obs. Galewicza poleciały na rozpoznanie rejonu Pułtuska i Mławy, bombardując wykryte zgrupowanie pancerno-motorowe pod Wyszkowem, a następnie lądowały już na nowym lotnisku we Franopolu.
10 września eskadra nie wykonywała zadań bojowych.
11 września por. obs. Wieczorek z plut. pil. Krulem i kpr. strz. Taratajcio rozpoznawali rejon Sokołów Podlaski – Nur. Do eskadry dołączył kpr. pil. Edward Hajdukiewicz z 42 eskadry rozpoznawczej oraz 4 „Karasie”. Lądujące samoloty II dywizjonu bombowego, stanowiące uzupełnienie dla IV dywizjonu, zdemaskowały lądowisko. W tej sytuacji rzut powietrzny eskadry odleciał do Wielicka. Podczas przelotu transportowy „Fokker” został zaatakowany przez Messerschmitty. Pilot plutonowy Krul zdecydował się lądować „na wprost”, co skutkowało rozbiciem samolotu na zaoranym polu. Załoga wyszła bez szwanku, ale już nie dołączyła do eskadry.
12 września eskadra odleciała z Wielicka do Chołopecz. Nie wykonywano zadań bojowych.
13 września wyznaczona na rozpoznanie załoga: por. obs. Teleżyński, kpr. pil. Salwierz i kpr. strz. Sęp zginęła w kilka minut po starcie. Przyczyna katastrofy nie jest znana.
14 września 8 sprawnych „Karasi” dywizjonu poleciało na wyprawę bombową w rejon Rawa Ruska–Sokal. Przed odlotem zniszczono jeden niesprawny „Karaś”.
Według relacji kpt. Jaklewicza, przebieg wyprawy wyglądał następująco:
Rano 15 września intensywne ataki bombowców i myśliwców niemieckich zniszczyły całkowicie lotnisko oraz pozostałe samoloty eskadry. Na szczęście nie było strat w ludziach. Kpt. Jaklewicz objął dowództwo 65 eskadry bombowej. Po bombardowaniu eskadra ewakuowała się do miejscowości Ponikwy, oczekując na dalsze decyzje i rozkazy.
16 września wieczorem rzut kołowy eskadry z personelem latającym odjechał do Horodenki.
17 września eskadra otrzymała rozkaz udania się do Kut i przekroczenia granicy polsko-rumuńskiej. 18 września około 11.30 eskadra przekroczyła granicę.
Obsada personalna eskadry
Wypadki lotnicze
W trakcie działalności eskadry miały miejsce następujące wypadki lotnicze, które zakończyły się obrażeniami lub śmiercią pilotów:
5 grudnia 1929 roku, nad Lwowem, w locie grupowym na samolocie Potez XXVII zginęli ppor. pil. obs. Tadeusz Mieczychowski, sierż. pil. Jan Komornicki, ppor. obs. Hipolit Mostowski oraz mł. majster wojsk. Ryszard Drągowski na skutek zderzenia.
27 lipca 1932 roku, podczas lotu samolotem Breguet XIX po ześlizgu na skrzydło zginęli kpr. pil. Alfred Koerner i plut. strz. samol. Jan Strzemecki.
27 sierpnia 1932 roku, podczas lotu zasłabł przy sterach kpr. pil. Henryk Grotek, a obserwator ppor. Franciszek Skiba uratował się, wyskakując na spadochronie.
13 stycznia 1938 roku, w trakcie treningu na lotnisku Skniłów zginęli kpr. pil. Józef Szulc-Krzyżanowski, ppor. obs. Bohdan Wybodowski oraz sierż. strz. samol. Ignacy Kozarzewski.
30 czerwca 1938 roku zginęli kpr. pil. Alfred Podłowski, por. obs. Zenon Szerszeń oraz st. szer. strz. samol. Tadeusz Oczkowski.
Samoloty eskadry
Początkowo eskadra była wyposażona w samoloty Potez XV.
W 1927 roku eskadra została przezbrojona w samoloty Potez XXVII.
W 1930 roku jednostka otrzymała samoloty Breguet 19.
Latem 1937 roku eskadra wymieniała Breguety 19 na samoloty PZL.23 Karaś.
W 1939 roku w eskadrze znajdowało się 10 samolotów PZL.23B Karaś, 1 Fokker F.VIIB/3m oraz 2 RWD-8.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych w latach 1939–1946. T. I: Polegli w kampanii wrześniowej, pomordowani w ZSRR i w innych okolicznościach podczas okupacji. Wydanie II poprawione i uzupełnione. Na prawach rękopisu.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.