63 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
63 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych była pancernym pododdziałem rozpoznawczym Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej. Kompania nie była częścią pokojowej struktury wojskowej, a jej mobilizującą jednostką był 6 batalion pancerny.
Na uzbrojeniu miała 13 czołgów rozpoznawczych TKS, które były wyposażone w 7,92 mm ckm.
63 skczr w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
63 skczr została powołana do życia podczas mobilizacji alarmowej w dniach 28–29 sierpnia 1939 roku we Lwowie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czerwonym, w czasie A+60. Przydzielono ją do Armii „Modlin”.
Działania bojowe
30 sierpnia kompania została załadowana na transport kolejowy w Lwowie i razem z 62 skczr skierowała się do rejonu działań Armii „Modlin”. 1 września dotarła do stacji wyładowczej w Mławie, gdzie została przydzielona do odwodu 20 Dywizji Piechoty z zamiarem wsparcia 79 pułku piechoty, który bronił prawego – wschodniego skrzydła 20 DP. Tego samego dnia wieczorem wzięła udział w kontrataku, który doprowadził do odrzucenia niemieckich oddziałów 1 Dywizji Piechoty z KA „Wodrig”. 2 września Niemcy przeprowadzili natarcie na punkt oporu „Żaboklik” oraz wzgórze „Czubak”, wypraszając polską piechotę. W odpowiedzi dwa bataliony piechoty z wsparciem 63 kompanii przeprowadziły kontratak z kierunku wsi Zawody. Choć kontratak odniósł częściowy sukces, nie udało się odzyskać utraconych pozycji. Powstała luka pomiędzy 79 pp a Mazowiecką Brygadą Kawalerii, co zmusiło 79 pp do częściowej zmiany frontu i zajęcia nowych pozycji wzdłuż rubieży Koziczyn, Stryjewo Małe, Humięcino, Piegłowo. Manewr ten zrealizowano w nocy z 2 na 3 września. 3 września 63 skczr, wspólnie z batalionem piechoty, stanowiła odwód 79 pp w kierunku Gruduska. Jeden z plutonów patrolował rejon Gruduska, a patrole 63 skczr prowadziły walki z niemieckimi oddziałami, były ostrzeliwane przez niemiecką artylerię oraz atakowane przez lotnictwo, co skutkowało dużymi stratami. O godzinie 17.00 rozpoczął się atak odwodu 20 DP oraz przeciwuderzenie 8 Dywizji Piechoty, w skład którego wchodziły: batalion II/32 pułku piechoty, batalion „Mazury I” (Działdowski) oraz 63 kompania czołgów. Natarcie prowadzone z rejonu Nosarzewa w kierunku Gruduska nie przyniosło sukcesów i po zaciętej walce oddziały wycofały się na tyły 79 pp jako odwód. 4 września, w wyniku wycofania 20 DP spod Mławy, 63 skczr towarzyszyła 79 pp. W godzinach popołudniowych kompania dołączyła w lesie Opinogóra do jedynej w pełni zorganizowanej jednostki 8 Dywizji Piechoty, czyli 21 pułku piechoty, i razem z nim wycofała się na południe. 5 września 63 skczr zatrzymała się w rejonie wsi Lipiny, gdzie przeprowadzono niezbędne naprawy, ponieważ część czołgów została utracona na skutek defektów i strat marszowych. 6 września uzupełniono paliwo z polowego lotniska Szpondowo przy użyciu porzuconej beczki. Po południu trzy czołgi TKS z kompanią zwiadu 21 pp prowadziły rozpoznanie przepraw przez Wkrę. Nocą z 6 na 7 września kompania dotarła do wsi Załuski. 7 września pierwszy pluton czołgów wspólnie z plutonem kolarzy 21 pp patrolował odcinek Płońsk, Kołoząb, Szumlin, natomiast drugi pluton z plutonem zwiadu konnego zabezpieczał odcinek Przyborowice, Borkowo, Nasielsk. Nocą z 7 na 8 września 63 skczr dotarła do Modlina, zachowując jeszcze 7 czołgów TKS. W Modlinie została przydzielona do 32 pułku piechoty 8 DP. W warsztatach Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych przywrócono sprawność techniczną pojazdów, w tym czołgów. 11 września, razem z oddziałami 8 DP, wzięła udział w wypadzie w kierunku Leszna i Błonia przez Puszczę Kampinoską. Nawiązała kontakt z jednostkami 2 Dywizji Piechoty Legionów z Armii „Łódź”. W kolejnych dniach 63 skczr patrolowała przedpole Modlina od strony Puszczy Kampinoskiej. Wieczorem 13 września została ściągnięta do Kazunia. 14 września 63 kompania, w towarzystwie kawalerii dywizyjnej, przeprowadziła rozpoznanie przedpola Nowego Dworu od strony Jabłonny, a po wykryciu obecności niemieckich oddziałów we wsi Skrzeszew, rozpoznanie wróciło do Modlina. Kompania nie prowadziła już aktywnych działań bojowych i stanowiła odwód. W wyniku ostrzałów artylerii niemieckiej straciła dwa czołgi, a pozostałe pięć dotrwały do kapitulacji Modlina.
Za swoje zasługi w działaniach bojowych żołnierze otrzymali 9 Krzyży Walecznych.
Obsada personalna
Stan osobowy na dzień 1 września 1939 roku:
dowódca kompanii – por. Mieczysław Kosiewicz
dowódca 1 plutonu – ppor. rez. Janusz Popiel
dowódca 2 plutonu – ppor. Bolesław Wisz
dowódca plutonu techniczno-gospodarczego – chor. Roman Pieracki
Skład kompanii
Poczet dowódcy
- gońcy motocyklowi
- drużyna łączności
- patrole:
- radiotelegraficzny
- łączności z lotnictwem
- sekcja pionierów
Razem w dowództwie:
1 oficer, 7 podoficerów, 21 szeregowców;
1 czołg, 1 samochód osobowo-tereniowy, 2 samochody z radiostacjami N.2, furgonetka, 4 motocykle.
2 x pluton czołgów
1 oficer, 7 podoficerów, 7 szeregowców
6 czołgów, 1 motocykl, przyczepa towarzysząca
pluton techniczno – gospodarczy
drużyna techniczna
drużyna gospodarcza
załogi zapasowe
tabor
Razem w plutonie:
1 oficer, 13 podoficerów, 18 szeregowców
5 samochodów ciężarowych, samochód-warsztat, cysterna, 1 motocykl, transporter czołgów, 2 przyczepy na paliwo, kuchnia polowa
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Antoni Nawrocki: 6 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 125. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2001. ISBN 0388773194.