63 Armia (ros. 63-я армия) – związek operacyjny Armii Czerwonej, który działał w okresie II wojny światowej.
== Historia ==
=== I formowanie ===
Armia została utworzona 10 lipca 1942 roku na podstawie dyrektywy Naczelnego Dowództwa z 9 lipca 1942 roku, przekształcając 5 Armię Rezerwową.
12 lipca 1942 roku armia weszła w skład nowo utworzonego Frontu Stalingradzkiego, a od 30 września została włączona do Frontu Dońskiego, biorąc udział w bitwie stalingradzkiej. W trakcie walk obronnych armia utrzymywała linię wzdłuż lewego brzegu Donu, na północny zachód od miasta Sierafimowicze, co uniemożliwiło niemieckiemu dowództwu szybkie zajęcie Stalingradu.
Pod koniec sierpnia, we współpracy z 21 Armią, armia przeprowadziła szereg kontrataków na lewą flankę niemieckich sił, które nacierały na Stalingrad. Jej oddziały przekroczyły Don i ustanowiły przyczółek na prawym brzegu rzeki, na zachód od Sierafimowicz, co miało kluczowe znaczenie w momencie, gdy radzieckie siły przeszły do kontrofensywy.
Od 29 października 1942 roku armia została włączona do Frontu Południowo-Zachodniego, prowadząc walki obronne.
4 listopada armia została przemianowana na 1 Gwardyjską Armię, a już 5 grudnia zmieniono jej nazwę na 3 Gwardyjską Armię.
=== II formowanie ===
Armia została ponownie sformowana 27 kwietnia 1943 roku na bazie 2 Armii Rezerwowej.
29 kwietnia 1943 roku armia włączono do Frontu Briańskiego. Od 22 maja broniła linii obronnych wzdłuż rzek Zusza oraz Nerucz, tocząc walki obronne na południowy wschód od Mcenska.
W lipcu i sierpniu armia uczestniczyła w operacji orłowskiej, w trakcie której zniszczyła wiele niemieckich jednostek z 2 Armii Pancernej i 9 Armii. Wspólnie z 3 Armią 5 sierpnia wyzwoliła Orzeł, a 18 sierpnia dotarła do rzeki Optucha, gdzie zajęła pozycje obronne. W czasie tej operacji armia przeszła około 150 km.
Następnie, od 1 września do 3 października, brała udział w operacji briańskiej, podczas której przekroczyła rzekę Desna, wyzwalając miasta Trubczewsk (18 września), Starodub (22 września) oraz wspólnie z 1 Korpusem Pancernym i 48 Armią Nowozybkow (25 września). Na początku października armia dotarła do rzeki Soż i wkroczyła na terytorium Białorusi.
8 października 1943 roku armia weszła w skład Frontu Centralnego (który 20 października przemianowano na Front Białoruski). W ramach tego frontu brała udział w operacji homelsko-rzeczyckiej od 10 do 20 listopada 1943 roku, przyczyniając się do wyzwolenia części wschodnich regionów Białorusi. Po zakończeniu operacji armia zajęła pozycje obronne, prowadząc jedynie lokalne walki w celu poprawy linii obronnej.
18 lutego 1944 roku armia została rozwiązana, a jej jednostki przekazano do 3 i 48 Armii.
== Dowódcy ==
gen. por. Wasilij Kuzniecow (4 lipca 1942 – 1 listopada 1942)
gen. por. Wasilij Morozow (8 marca – 14 maja 1943)
gen. por. Władimir Kołpakczi (14 maja 1943 – 10 lutego 1944)
== Skład ==
=== I formowanie ===
sierpień 1942
14 Gwardyjska Dywizja Strzelecka, 1, 127, 153, 197, 203 Dywizja Strzelecka, 36, 134, 193 Brygada Pancerna
wrzesień 1942
14 Gwardyjska Dywizja Strzelecka, 1, 127, 153, 197, 203 Dywizja Strzelecka
październik 1942
14 Gwardyjska Dywizja Strzelecka, 1, 153, 197, 203 Dywizja Strzelecka, 6 Gwardyjska Dywizja Kawalerii
listopad 1942
1, 153, 197 Dywizja Strzelecka, 22 Brygada Zmechanizowana
=== II formowanie ===
maj 1943
129, 235, 250, 348, 380, 397 Dywizja Strzelecka
czerwiec 1943
5, 41, 129, 250, 287, 348, 397 Dywizja Strzelecka
lipiec 1943
5, 41, 129, 250, 287, 348, 397 Dywizja Strzelecka
sierpień 1943
35 i 40 Korpus Armijny (tylko dowództwo), 5, 41, 129, 250, 287, 348, 397 Dywizja Strzelecka
wrzesień 1943
35 i 40 Korpus Armijny (tylko dowództwo), 5, 41, 129, 250, 287, 348, 397 Dywizja Strzelecka
październik 1943
35 Korpus Armijny (5, 250, 397 Dywizja Strzelecka), 40 Korpus Armijny (129, 287, 348 Dywizja Strzelecka), 41 i 169 Dywizja Strzelecka
listopad 1943
35 Korpus Armijny (5, 250, 287 Dywizja Strzelecka), 40 Korpus Armijny (129, 169, 348 Dywizja Strzelecka), 41 i 397 Dywizja Strzelecka
grudzień 1943
35 Korpus Armijny (250, 287, 348, 397 Dywizja Strzelecka), 40 Korpus Armijny (41, 129, 169 Dywizja Strzelecka)
styczeń 1944
35 Korpus Armijny (129, 250, 348 Dywizja Strzelecka), 40 Korpus Armijny (41, 169 Dywizja Strzelecka), 53 Korpus Armijny (96, 260, 323 Dywizja Strzelecka)
luty 1944
35 Korpus Armijny (250, 323 Dywizja Strzelecka), 40 Korpus Armijny (129, 169, 348 Dywizja Strzelecka)
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Praca zbiorowa pod red. gen. por. M. M. Kirjana: Велкая Отечественная война 1941-1945: словарь-справочник. Moskwa: Издательство политической литературы Политиэдат, 1985, s. 312. (ros.).
Praca zbiorowa pod red. gen. armii M. M. Kozłowa: Великая Отечественная Война 1941 -1945 энциклопедия. Moskwa: «Советская Энциклопедия», 1985, s. 793. (ros.).
63-я армия. Боевые действия РККА. [dostęp 2021-02-26]. (ros.).