622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta

Powieść autobiograficzna Stanisława Ignacego Witkiewicza, znanego jako Witkacy, została opublikowana pośmiertnie w 1972 roku w Warszawie przez Państwowy Instytut Wydawniczy, z wstępem oraz redakcją Anny Micińskiej.

Powstanie powieści

Witkacy rozpoczął pracę nad swoją pierwszą powieścią latem 1910 roku. W styczniu 1911 roku w liście do Heleny Czerwijowskiej informował, że planuje wydać książkę pod pseudonimem Tomasz Błuzden, dedykując ją bratu oraz pani Borkowskiej. W lutym 1911 roku zrezygnował z pomysłu publikacji, pisząc do Romana Jaworskiego, że powieść „nie nadaje się do druku”. Mimo propozycji opublikowania dzieła w „Krytyce” Feldmana, jego ojciec odradzał mu tę decyzję (m.in. w liście z lipca 1911). W 1919 roku Witkacy wprowadził korekty do powieści, a przedmowa została opatrzona pseudonimem Genezyp Kapen. Ostatecznie w 1926 roku w wstępie do „Pożegnania jesieni” autor zaznaczył, że nie może wydać swojej pierwszej powieści z przyczyn od niego niezależnych. Przyjaciele pisarza wspominali, że Witkacy lubił czytać na głos fragmenty swojego debiutu z rękopisu w różnych sytuacjach. Rękopis, liczący 283 strony, przetrwał wojnę i obecnie znajduje się w Bibliotece im. Ossolińskich we Wrocławiu (sygn. 12452/II).

Rodzina Witkacego utrzymywała bliskie relacje z Tadeuszem Micińskim, a ich twórczość często się przenikała. W „622 upadkach Bunga” znajduje się wiele parafraz, cytatów oraz całych scen z „Nietoty. Księgi tajemnej Tatr” Micińskiego.

Opis fabuły

Powieść składa się z Przedmowy, trzech części, ośmiu rozdziałów oraz Zakończenia:

Część I: Życie i dialektyka

Rozdział 1: Rozmowy istotne
Rozdział 2: Historia nieznacznego upadku
Rozdział 3: Bal w pałacu Birnam i jego skutki

Część II: Demoniczna kobieta

Rozdział 1: Pani Akne
Rozdział 2: Wielka Miłość (przez wielkie W i wielkie M)
Rozdział 3: Marmelada

Część III: Za późno!

Rozdział 1: W poszukiwaniu maski
Rozdział 2: Maska, która spada za późno

Akcja powieści rozgrywa się w „podgórskiej okolicy”, a bohater odbywa dwie podróże – nad Adriatyk oraz do Paryża. Fabuła zaczyna się jesienią i kończy dwa lata później o tej samej porze roku.

Główne postacie to:

Bungo, młody artysta malarz
Akne Montecalfi, artystka operowa
książę Edgar Nevermore
baron Brummel de Buffadero-Bluff
Tymbeusz
Mag Childeryk

Interpretacje

Najpełniejszą analizę powieści przedstawiła Anna Micińska. Krewna przyjaciela Witkacego wybrała tę młodzieńczą powieść jako temat swojej pracy magisterskiej, którą obroniła w 1960 roku. Dzięki jej staraniom, zredagowane wydanie powieści ukazało się drukiem w 1972 roku.

Według Micińskiej, powieść może być odczytywana w kontekście biografii oraz doświadczeń jej autora. W związku z tym, dzieło Witkacego jest powieścią „autobiograficzną, autotematyczną i (…) z kluczem”. Micińska podjęła próbę odnalezienia pierwowzorów postaci wśród rodziny, przyjaciół i znajomych pisarza. Analizując poprawki rękopisu, zauważyła także ewolucję pierwotnego zamysłu powieści oraz warsztatu literackiego Witkacego.

Według Micińskiej, pierwowzory postaci z „622 upadków” można odnaleźć w następujących osobach:

Bungo – alter ego autora
Akne Montecalfi – Irena Solska
baron Brummel – Leon Chwistek
Dolores – Emilia Anna Chwistek, siostra Leona
książę Nevermore – Bronisław Malinowski
Mag Childeryk – Tadeusz Miciński
Syx Abat Tyngier – Tadeusz Langier
Bałwanow – Karol Szuster
Fenixana, żona Bałwanowa – Felicja Ciszewska, żona Szustera
Tymbeusz – Tadeusz Szymberski
Marta i Idzio de Monfort – Eugenia i Władysław Borkowscy
Teodor Buhaj – Tadeusz Nalepiński
księżniczka Keskeszydze – Helena Czerwijowska
Andżelika – Helena Czerwijowska
Eulalia Gagulin – Barbara Czerwijowska (ps. Barbara Zan)
Dolfi Montecalfi – mąż Ireny Solskiej, Ludwik Solski
Stanisław Ignacy Zdyb – Stanisław Zdyb, Stanisław Ignacy Witkiewicz

Kontrowersje wokół pierwszego wydania

Okładkę oraz strony tytułowe pierwszego wydania z 1972 roku zaprojektowała znana z nonkonformizmu rysowniczka Alicja Wahl. Ilustracje te wywołały tak wielkie oburzenie wśród cenzorów, że po premierze na Międzynarodowych Targach Książki w Warszawie, gdzie sprzedano jedynie 50 egzemplarzy, cały nakład został wycofany. Książki wróciły do księgarń dopiero po kilku miesiącach, jednak z usuniętą stroną przed tytułową. Dziś egzemplarze z frontispisem Wahlówny stanowią prawdziwą rzadkość w antykwariatach.