Samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych nr 61
Była to jednostka rozpoznawcza Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Kompania nie była częścią pokojowej struktury armii.
61 skczr w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
61 samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych została zmobilizowana w dniach 27-29 sierpnia w ramach alarmowej mobilizacji w grupie czerwonej, w terminie A+36, w Lwowie, z przeznaczeniem dla Armii „Kraków”, a później dla 1 BGS. Mobilizację przeprowadził 6 batalion pancerny. W nocy z 30 na 31 sierpnia kompania została załadowana na transport kolejowy we Lwowie i wysłana na obszar operacyjny Armii „Kraków”.
Działania bojowe
1 września kompania dotarła do stacji wyładowczej w Krakowie. Wieczorem została rozlokowana w koszarach 5 batalionu pancernego. Dowódca kompanii 2 września zameldował się w dowództwie Armii, jednak nie otrzymał konkretnego zadania. Pozostał w dyspozycji dowódcy Obszaru Warownego „Kraków”. 3 września 61 kompania została wysłana w rejon Myślenice – Mszana Dolna, gdzie została przydzielona do wsparcia działań 1 Brygady Górskiej Strzelców, wspieranej przez 10 Brygadę Kawalerii. Tego samego dnia wieczorem 61 skczr przeprowadziła kontratak wspierając 1 pułk strzelców górskich w kierunku wsi Słomka, tracąc podczas walki czołg TKS. Na podstawie rozkazu wycofała się razem z oddziałami 1 BGS w kierunku Wierzbanowej i Kasiny Wielkiej. Rano 5 września przeprowadziła kontratak, odrzucając zbliżające się szpice 3 Dywizji Górskiej spod Wierzbanowej, tracąc jednak kolejny czołg TKS. Straty niemieckie wyniosły: 2 zniszczone ciężarówki, 5 motocykli oraz 1 moździerz, a zdobyto dodatkowy moździerz. W nocy z 5 na 6 września kompania wycofała się z 1 psg bocznymi drogami między Rabą a Stradomką w kierunku Dunajca, tracąc następny czołg. Wieczorem oddzielnie wycofała się przez lasy do rejonu między Bochnią a Brzeskiem, co spowodowało utratę łączności z 1 BGS. 7 września rano 61 skczr dotarła nad Dunajec, gdzie weszła w skład czaty batalionu I/48 pułku piechoty na skrzyżowaniu dróg we wsi Niwka, a następnie udała się na postój do lasu pod Radłowem. Przed wieczorem czołgiści wsparli 4 pułk strzelców podhalańskich w udanym kontrataku na Radłów, który wcześniej był opanowany przez oddział rozpoznawczy z 2 Dywizji Pancernej, co ułatwiło pułkowi przedostanie się nad Dunajec. 8 września rano 61 kompania przeprawiła się przez Dunajec brodem koło Otwinowa i wraz z oddziałami Grupy Operacyjnej „Boruta” ruszyła w stronę Dąbrowy Tarnowskiej. Zajęła rejon w pobliżu Radomyśla i przeszła do dyspozycji płk. dypl. Stanisława Maczka, dowódcy 10 BK. Następnie udała się wraz z brygadą przez Radomyśl, Mielec do Kolbuszowej. 9 września brała udział w obronie Kolbuszowej przed niemiecką 2 DPanc. Po wykonaniu zadania przemieściła się nad San, a po przeprawie na prawy brzeg zatrzymała się na postoju w Brzyskiej Woli. Podczas przejazdu w trudnym terenie spod Kolbuszowej do Sokołowa, kompania 10 września była zmuszona zostawić 2 tankietki z powodu uszkodzeń, które uniemożliwiły naprawę i ewakuację. 11 września z dowództwa GO „Boruta” 61 kompania otrzymała rozkaz patrolowania w kierunku wschodnim. Stwierdzono ruch niemieckich oddziałów pancerno-motorowych z Jarosławia na Oleszyce. W wyniku tego, gen. bryg. Mieczysław Boruta-Spiechowicz 12 września podjął decyzję o wycofaniu jednostek za rzekę Tanew. Kompania wieczorem przeszła do Biłgoraja jako bezpośrednia osłona sztabu. 13 września zatrzymała się we wsi Smólsko Małe, a w trakcie odwrotu straciła 3 czołgi. 14 września 61 skczr patrolowała obszar między lasami Ordynacji Sieniawskiej a lasami nad Tanwią, które były osiami marszu obu dywizji Grupy. Czołgiści dotarli wieczorem do Ułazowa, gdzie próbowali z marszu opanować miejscowość, jednak zastały ich tam jednostki niemieckiej 45 Dywizji Piechoty, które zadały kompanii poważne straty. Następnego dnia kompania wróciła do wsi Smólsko Małe, gdzie znajdował się sztab GO „Boruta”. Stan sprzętu motorowego wynosił 4 czołgi TKS oraz 2 ciężarówki, które przewoziły pozostałych żołnierzy. Z powodu stanu sprzętu oraz zmęczenia żołnierzy, 15 i 16 września kompania nie brała udziału w działaniach bojowych. 17 września dołączyła koło wsi Ciotusza do zgrupowania pancernego mjr. Stefana Majewskiego, a załogi pojazdów włączono do 62 samodzielnej kompanii czołgów rozpoznawczych, a pozostałych do pieszej kompanii strzeleckiej. Po nieudanych próbach przebicia się pod Tomaszowem Lubelskim, żołnierze zostali podzieleni na grupy i mieli przedzierać się w kierunku Lwowa oraz granicy rumuńskiej lub węgierskiej.
Obsada personalna
Stan osobowy na 1 września 1939 roku:
- dowódca kompanii – kpt. br. panc. Władysław I Czapliński
- dowódca I plutonu – por. Henryk Pilawski (zamordowany przez gestapo)
- dowódca II plutonu – por. rez. Witold Monde †15 IX 1939
- dowódca plutonu techniczno-gospodarczego – ppor. rez. Józef Wychera †1940 Charków
- szef kompanii – plut. Parol
Skład kompanii
Poczet dowódcy:
- gońcy motocyklowi
- drużyna łączności
- patrole:
- radiotelegraficzny
- łączności z lotnictwem
- sekcja pionierów
Razem w dowództwie: 1 oficer, 7 podoficerów, 21 szeregowców; 1 czołg, 1 samochód osobowo-terenowy, 2 samochody z radiostacjami N.2, furgonetka, 4 motocykle.
2 x pluton czołgów:
- 1 oficer, 7 podoficerów, 7 szeregowców
- 6 czołgów, 1 motocykl, przyczepa towarzysząca
Pluton techniczno-gospodarczy:
- drużyna techniczna
- drużyna gospodarcza
- załogi zapasowe
- tabor
Razem w plutonie: 1 oficer, 13 podoficerów, 18 szeregowców; 5 samochodów ciężarowych, samochód-warsztat, cysterna, 1 motocykl, transporter czołgów, 2 przyczepy na paliwo, kuchnia polowa.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
- Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
- Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
- Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
- Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles: 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
- Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Antoni Nawrocki: 6 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 125. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2001. ISBN 0388773194.