61 batalion saperów (61 bsap.)
61 batalion saperów (61 bsap.) był pododdziałem saperów Wojska Polskiego II RP, który działał w czasie kampanii wrześniowej.
Batalion nie był częścią pokojowej struktury wojska. W 1939 roku 1 batalion saperów Legionów utworzył w I rzucie mobilizacji powszechnej 61 batalion saperów dla 41 Dywizji Piechoty. Zgodnie z planem mobilizacyjnym, osiągnął gotowość bojową 4 września.
Działania bojowe
4 września 1939 roku, na mocy rozkazu dowódcy Armii „Modlin”, 61 batalion saperów został przydzielony dowódcy przedmościa Modlin, pułkownikowi W. Młodzianowskiemu. Od świtu tego dnia batalion obsadził mosty na Bugo-Narwi. Jeden z plutonów 1 kompanii saperów został wysłany do przygotowania wysadzenia mostu kolejowego na Narwi w Orzechowie. Na polecenie sztabu Armii „Modlin”, most został wysadzony 5 września o godzinie 21, przy użyciu 60 kg materiału wybuchowego. 6 września pluton dołączył do 61 bsap., który tego dnia przemaszerował do Bożej Woli.
8 września batalionowi podporządkowano 19 kompanię mostów ciężkich, 116 rezerwową kompanię saperów, 12 ciężką kolumnę pontonową oraz 113 i 114 lekkie kolumny pontonowe, a także 12 i 14 plutony przepraw rzecznych. Zgrupowanie miało za zadanie rozpoznać i przygotować miejsca do przeprawy, by w ciągu jednej nocy uruchomić je na Wiśle i Narwi w rejonie Modlina. Jeden z plutonów 61 batalionu saperów, wspierany przez dwa plutony parkowe, 8 września został skierowany do Warszawy, aby przygotować wszystkie mosty na Wiśle do wysadzenia lub zabarykadowania. 10 września zginęło dwóch saperów. 12 września rozwiązano zgrupowanie przeprawowe.
12 i 13 września 1 i 2 kompanie saperów prowadziły prace saperskie: 1 kompania działała w rejonie Wołomina, natomiast 2 kompania na rzeczce Długa od Marek do Kobiałki. Prace 2 kompanii obejmowały spiętrzenie rzeczki Długa, wykonanie zasieków na jej brzegach oraz zniszczenie dogodnych zjazdów do niej, a także oczyszczanie przedpola przed stanowiskami piechoty. Nocą z 13 na 14 września 61 bsap. odmaszerował do Warszawy. Większość batalionu została skierowana na Odcinek Warszawa-Wschód i stopniowo objęła obsadę saperską na pododcinkach „Saska Kępa”, „Grochów” i „Utrata”. Budowano zapory i przeszkody przeciwpancerne, zaopatrywano piechotę w sprzęt i materiał saperski, a także gromadzono w kilku punktach drut kolczasty, worki z piaskiem i materiały wybuchowe. Kompanie 61 bsap zajmowały się również budową punktów oporu, stanowisk ogniowych i barykad.
15 września, podczas prac, jeden saper z 2 kompanii zginął, a czterech zostało rannych. 16 września 2 kompania saperów, działając w ramach grup szturmowych z piechotą, uczestniczyła w natarciu zgrupowania 21 pp, podczas gdy 1 kompania wspierała zgrupowanie 26 pp, funkcjonując jako pododdział piechoty. Atak 1 kompanii zakończył się niepowodzeniem z powodu silnego ostrzału niemieckiego, natomiast natarcie 2 kompanii w ramach grup szturmowych piechoty odnosiło sukces, zdobywając zachodnią część Grochowa i biorąc jeńców z niemieckiej 11 Dywizji Piechoty. Niemniej jednak, z powodu niepowodzenia na sąsiednim odcinku 26 pp, nocą z 16 na 17 września oddziały płk. Sosabowskiego wycofały się na stanowiska wyjściowe. W trakcie walk poległ jeden saper, a jeden odniósł rany.
18 września 1 kompania saperów prowadziła prace fortyfikacyjne na Utracie. 19 września dwóch saperów z 2 kompanii zostało rannych. 22 września w wyniku niemieckiego ostrzału artyleryjskiego, w 2 kompanii zginęło pięciu saperów, ośmiu zostało rannych, a trzy konie utracono. 23 września patrol saperski wraz z dowódcą 1 kompanii wysadził tor kolejowy w pobliżu niemieckich linii w rejonie stacji Warszawa-Praga. Podczas realizacji tego zadania patrol poniósł wysokie straty. 61 bsap, do chwili kapitulacji Warszawy, wykonywał powierzone mu zadania i skapitulował 28 września.
Struktura i obsada personalna
Batalion był pododdziałem typu II b, składającym się z dwóch piechotnych kompanii saperów, taboru na obręczach stalowych oraz kolumny saperów, określanej jako narzędziowa.
Obsada personalna we wrześniu 1939 roku:
- Dowództwo batalionu
- dowódca – mjr sap. Tadeusz II Pisarski
- zastępca dowódcy – NN
- adiutant – ppor. Stanisław Klimosz
- 1 kompania saperów – por. Marian Sylwester Adynowski
- dowódca I plutonu – ppor. Zenon Kamiński
- 2 kompania saperów – por. Józef Beżański
- dowódca I plutonu – ppor. Czesław Dudkiewicz
- dowódca II plutonu – ppor. Jerzy Kwik
- dowódca III plutonu – ppor. Włodzimierz Szczeblewski
- dowódca IV plutonu – ppor. Tadeusz Wesołowski
- kolumna saperska – ppor. Zbigniew Aleksander
- szef – sierż. Edward Hornik
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Zdzisław Józef Cutter: Polskie wojska saperskie w 1939 r.: organizacja, wyposażenie, mobilizacja i działania wojenne. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2003. ISBN 83-7098-834-2.
Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
Tadeusz Łuniewski. 41 Dywizja Piechoty Rezerwowa we wrześniu 1939 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4 (254), 2015. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej. ISSN 1640-6281.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.
Piotr Zarzycki: 1 Batalion Saperów Legionów. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 69. Pruszków: Oficyna Wydawn. „Ajaks”, 2001. ISBN 978-83-88773-49-5. OCLC 177255021. (pol.).
Andrzej Wesołowski (red.): Praga 1939 w dokumentach i wspomnieniach cz. 2 Grochów – Saska Kępa (17-29 września). Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2015. ISBN 978-83-64475-29-0.