6 Wileńska Brygada Armii Krajowej

6 Brygada Partyzancka Armii Krajowej

6 Brygada Partyzancka Armii Krajowej, znana również jako Samodzielna, Dyspozycyjna lub Wileńska, była polskim oddziałem partyzanckim działającym w Okręgu Wilno Armii Krajowej.

Żołnierze tej brygady uczestniczyli w licznych działaniach, w tym w walkach na Wileńszczyźnie oraz w bitwie o Wilno, która miała miejsce w dniach 6–7 lipca 1944 roku. Działania obejmowały ataki na linie komunikacyjne, jednostki niemieckiej policji, żandarmerii i oddziały Wehrmachtu. Po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną i aresztowaniu dowódcy brygady, mjr. Franciszka Koprowskiego „Konara”, kpt. Adam Boryczka przejął dowództwo nad brygadą i wycofał ją do Puszczy Rudnickiej. W trakcie marszu zdemobilizował około jednej trzeciej stanu osobowego, a po dotarciu do Puszczy rozwiązał oddział.

Formowanie

Oddział został utworzony na rozkaz komendanta Okręgu Wilno AK, ppłk. Aleksandra Krzyżanowskiego, ps. Wilk, dnia 19 marca 1944 roku, poprzez połączenie:

oddziału partyzanckiego, który został utworzony w sierpniu 1943 roku pod dowództwem cichociemnego Adama Boryczki, ps. Tońko, operującego od 14 grudnia 1943 roku pod nazwą 6 Brygady Partyzanckiej AK (nazywanej „małą” 6 Brygadą Partyzancką AK),
oddziału partyzanckiego „Błyskawica”, który powstał w styczniu 1944 roku pod dowództwem por. Piotra Jarusza vel Piotra Słoniny, ps. Piotr.

Działania partyzanckie

Na początku stycznia 1944 roku brygada działała w południowo-wschodniej części Inspektoratu A, na południe od Wilna. Po bitwie pod Mikuliszkami, która miała miejsce 8 stycznia, brygada wycofała się do Woronowa. Kilka dni później „Tońko” powrócił do brygady, a kompanie wróciły na teren Inspektoratu A do wsi Piełokańce, gdzie stacjonowała również 3 Brygada „Szczerbca”.

W nocy z 17 stycznia o godzinie 23:00 obie brygady zaatakowały Rudomino, atakując posterunek policji, pocztę oraz domy urzędników. Litewscy policjanci poddali się, a kilku z nich zostało ukaranych chłostą. Policjantom wyjaśniono, że Litwini oraz ludność litewska powinni wystąpić przeciwko Hitlerowi i Niemcom. Po akcji w Rudomino, obie brygady wycofały się na teren Inspektoratu F, gdzie zebrały się w pobliżu Polan.

W Polanach do brygad dołączyli ochotnicy z Wilna, Taboryszka i obwodu oszmiańskiego. 21 stycznia 3 i 6 brygady, działając wspólnie, zaatakowały Polany. W tym przypadku nie było litewskich policjantów, którzy zdołali uciec do pobliskiej Oszmiany. Zniszczono dokumentację w gminie oraz siedzibie policji. Po tej akcji obie brygady przeszły do Soł, a dwa dni później przemaszerowały na południe od Turgiel.

5 lutego 1944 roku, do 3 i 6 brygady przybył na inspekcję komendant „Wilk”. Po inspekcji obie brygady przeszły do Mikuliszek. Po kilku wspólnych akcjach z 3 Brygadą w wschodniej części Inspektoratu A, brygada przeszła na południowe tereny Inspektoratu. Na początku marca grupa partyzancka przeprowadziła udaną akcję na magazyny broni przy przystanku kolejowym Bękarty, zdobywając około 25 skrzyń amunicji karabinowej. Bez strat wycofała się do Czernic, gdzie stacjonowała wówczas brygada.

W nocy z 3 na 4 marca, grupa partyzancka pod dowództwem Apoloniusza Doszkiewicza „Polza” zaatakowała niemiecki posterunek ochrony magazynu zbożowego w Kiejdziach. Niemcy stawili zacięty opór, ale w końcu część z nich się poddała, a pozostali uciekli do Jaszun. Zdobytą broń, w tym 1 rkm, 10 kb i amunicję, oddano miejscowym rolnikom. Straty niemieckie wyniosły 1 zabitego i 3 rannych, a po rozbrojeniu jeńcy niemieccy zostali zwolnieni. W tej akcji zginął dowódca oddziału „Polza”, a pięciu partyzantów zostało rannych.

Reorganizacja brygady

14 marca 1944 roku brygada otrzymała rozkaz przejścia w okolice Sużan. 19 marca, po mszy polowej, w obecności Komendanta „Wilka”, odbył się przegląd 6 Brygady oraz oddziału „Błyskawica”. Mjr „Dąbek” odczytał rozkaz Komendanta Okręgu „Wilka”, dotyczący włączenia oddziału „Błyskawica” do 6 Brygady. Nowym dowódcą 6 Brygady mianowano mjr. Franciszka Koprowskiego „Konara”. „Tońko”, były dowódca brygady, został dowódcą 1 kompanii, obejmującej żołnierzy brygady przed połączeniem, a por. „Piotr” dowódcą 2 kompanii, obejmującej dawny oddział „Błyskawicy”. Od tej chwili brygada podlegała wyłącznie Komendantowi Okręgu i nosiła nazwę 6 Wileńska Samodzielna Brygada Partyzancka AK.

Działania w okresie Akcji „Burza”

Pod koniec czerwca brygada weszła w skład Zgrupowania nr 3 Okręgu Wilno Armii Krajowej. Na początku lipca do tych terenów przybyły oddziały sowieckiej partyzantki, które domagały się złożenia broni przez polskie jednostki.

6 Brygada stacjonowała na południowym skraju Puszczy Rudnickiej, w gotowości do wykonania akcji „Roma”. Tylko 3 kompania „Ziemowita” odeszła w celu ochrony sztabu polowego Okręgu Wileńsko-Nowogródzkiego.

Rozkaz z 3 lipca nakazywał brygadzie opuszczenie rejonu Orany-Ejszyszki i do wieczora 7 lipca zgrupowanie miało się skupić pod Wilnem. Tam miało być w gotowości do działania jako odwód dowództwa, zajmując pozycje na Trakcie Czarnym i osłaniając nacierające oddziały od wschodu.

5 lipca brygada rozpoczęła 100 km marsz. Forsownym marszem, prawie bez odpoczynku, brygada stawiła się rankiem 7 lipca w rejonie Wołkorabiszek, Doubian i Szwajcar. Natarcie na Wilno stało się już bezcelowe. Po dotarciu do Wołkorabiszek otrzymano informację o wkroczeniu do Szwajcar kolumny niemieckiej z jeńcami wojennymi, co stwarzało zagrożenie dla tamtejszego szpitala 3. zgrupowania polowego AK. 4 kompania oraz pododdziały 12 Brygady zajęły wzgórza wokół Szwajcar, zmuszając Niemców do złożenia broni. Zdobyto działko, 4 ckm oraz pełne uzbrojenie kompanii, a także uwolniono 3000 jeńców: Rosjan, Włochów i Jugosłowian z obozu w Mińsku.

9 lipca oddział „Dziewica” nawiązał łączność z dowódcą sowieckiego 167 pułku piechoty gwardii i wspólnie zaatakowali Kamionkę. Poległ dowódca zwiadu konnego, ppor. Zygmunt Odyniec „Wiesław”. Natarcie nie powiodło się.

W Polsce Ludowej

W drugiej połowie stycznia 1946 roku mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”, pełniąc funkcję dowódcy partyzantki Komendy Okręgu Wileńskiego AK (działającego już w granicach powojennej Polski), uzyskał zgodę od ostatniego komendanta Okręgu Wileńskiego AK-DSZ, ppłk. Antoniego Olechnowicza „Pohoreckiego”, na utworzenie większego oddziału bojowego. Rozkaz nr 1 z dnia 26 lutego 1946 roku powołał do życia 6 Brygadę Wileńską, działającą w strukturach Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość na terenie Białostocczyzny i Podlasia. Brygada ta, walcząca w latach 1946–1952, kontynuowała tradycję 6 Wileńskiej Brygady AK, zachowując tę samą nazwę.

Skład i obsada personalna w czerwcu 1944

Dowództwo

komendant – cichociemny mjr Franciszek Koprowski „Konar”
adiutant – ppor. T. Sawicki „Otto”
zastępca komendanta, szef sztabu – cichociemny por. Adam Boryczka „Tońko”
oficer wywiadu – rtm. M. Okulicz-Kozaryn „Dryja”
pom. oficera wywiadu – por. M. Rycharski „Roman”
oficer oświatowy – ppor. S. Turski „Ren”
oficer ordynansowy – ppor. NN „Dzięgiel”
kwatermistrz – ppor. W. Borodziewicz „Szkrab”
radiotelegrafista – plut. J. Ałabuszew „Drucik”
oficer obserwator – kpr. B. Tyman „Mały”
ordynans komendanta – „Wołodyjowski”

Pododdziały

1 kompania – ppor. H. Meszczyński „Dziewic”
1 pluton – ppor. rez. J. Moralewski „Klucz”
2 pluton – ppor. Z. Błażejewicz „Zygmunt”
3 pluton – A. Dobrowolski „Kruk”
podoficer broni – plut. J. Szarkiewicz „Madej”
podoficer żywnościowy – sierż. S. Rodziewicz „Pająk”
stan kompanii – ok. 160 osób
2 kompania – por. rez. P. Jarusz vel Słonina „Piotr”
1 pluton – ppor. rez. S. Czepułkowski „Czeng”
2 pluton – ppor. rez. W. Mackiewicz „Pobóg”
3 pluton – pchor. J. Rusiecki „Tadeusz”
stan kompanii – ok. 160 osób
3 kompania – por. rez. P. Górski „Ziemowit”
1 pluton – plut. „Lubart”
2 pluton – plut. T. Cieleń „Wydra”
3 pluton – plut. „Szwagier”
stan kompanii – ok. 90 osób
kompania specjalna – por. rez. E. Stefanowicz „Strach”
1 pluton – ppor. rez. J. Ostaszkiewicz „Bąk”
2 pluton – cichociemny kpt. Marian Mostowiec „Lis”
3 pluton osłonowy KO – ppor. W. Staszkiewicz „Himfel”
stan kompanii – ok. 160 osób
zwiad konny – ppor. Z. Odyniec „Wiesław”
1 pluton – kpr. pchor. L. Rahden „Zadora”
2 pluton – plut. A. Skawiński „Rober”
3 pluton – plut. K. Hrynkiewicz „Andrzej”
stan – ok. 50 osób
pluton ckm i broni towarzyszącej – por. NN „Lis”
stan – ok. 30 osób
drużyna żandarmerii – ppor. rez. żand. Jan F. Morelewski „Roland”
stan – ok. 12 osób
tabory – plut. W. Klujszo „As”
stan – ok. 15 osób

Stan 6 Brygady na dzień 30 czerwca 1944 roku wynosił około 690 osób.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Wincenty Borodziewicz: Szósta Wileńska Brygada AK, Bellona Warszawa 1992 (I wyd.), 2012 (II wyd.)

Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.

Longin Tomaszewski: Kronika Wileńska 1941-1945 : z dziejów Polskiego Państwa Podziemnego. Warszawa: Pomost, 1992. ISBN 83-85521-09-7. Brak numerów stron w książce

Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska AK. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4.

Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.

Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.