6 Regiment Pieszy Litewski był jednostką piechoty w armii Wielkiego Księstwa Litewskiego, należącą do wojsk I Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Oddział został sformowany 9 grudnia 1775 roku jako dar od biskupa wileńskiego, księcia Massalskiego. Nazwa oraz szefostwo regimentu były przypisane do rodu Massalskich.
W 1776 roku regiment liczył etatowo 110 żołnierzy.
Zgodnie z „ratą marcową” z 1777 roku, stan faktyczny wynosił 94 żołnierzy. Raport z okresu od 15 stycznia do 15 lutego 1779 roku wykazał, że regiment składał się z dwóch kompanii i powinien etatowo liczyć 111 „głów”, jednak faktycznie miał 105 żołnierzy.
Reformy sejmu czteroletniego przewidywały w 1789 roku zwiększenie liczby wojsk do 100 tysięcy. W ramach tego planu postanowiono zwiększyć etat regimentu do 2153 osób.
Jednakże później etat zmniejszono do 65 tysięcy, a żaden z tych planów nie został zrealizowany. Udało się jednak powiększyć regiment do czterech kompanii. Z raportu z lutego 1790 roku wynika, że regimentu powinno być etatowo 723 osoby, a faktycznie było ich 521.
We wrześniu 1792 roku etat regimentu zakładał 1440 żołnierzy, podczas gdy faktycznie było ich 839. W wyniku redukcji przeprowadzonej w sierpniu 1793 roku, etat jednostki wyniósł 752 żołnierzy, a faktyczny stan to 686.
Na podstawie raportu z 16 grudnia 1793 roku, stan regimentu wynosił etatowo 799 osób, a faktycznie 633 żołnierzy. Prawdopodobnie liczby te niewiele się zmieniły do wybuchu powstania kościuszkowskiego.
Przy zachowaniu etatu z 1776 roku, nowy zaciąg dla jednostki przewidywał 320 ludzi, co razem miało dać 330 żołnierzy w służbie. W 1792 roku stan oddziału, do czasu przejęcia wojsk litewskich przez konfederację targowicką, wynosił etatowo 1440 żołnierzy, a faktycznie 839. Można przyjąć, że w kwietniu 1794 roku stan regimentu wynosił etatowo 799 żołnierzy, a faktyczny 634.
Regiment składał się z dwóch batalionów, które tworzyły 4 kompanie. Jego liczebność na 1 sierpnia 1793 roku wyniosła 686 ludzi, a 16 kwietnia 1794 roku około 680.
Barwa regimentu
Po 1776 roku regiment nosił wyłogi w kolorze pąsowym oraz srebrne guziki. Piechota litewska posługiwała się rajtrokami w kolorze chabrowym.
W trakcie insurekcji kościuszkowskiej zachowane były wyłogi pąsowe i srebrne guziki.
Stanowiska
Regiment stacjonował w następujących miejscowościach:
- Wilno,
- Nowogródek (1790),
- Poniewież (1792).
Żołnierze regimentu
Pierwszym szefem regimentu był w 1775 roku Franciszek Massalski, a po jego odejściu w 1788 roku, funkcję tę objął Franciszek Niesiołowski, którego matką była Katarzyna z rodu Massalskich.
Regimentem zazwyczaj dowodził pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, często traktowane było jako synekura. Szefowie mieli prawo do fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów.
W 1779 roku w sztabie regimentu powinien być szef regimentu, regimentsfelczer, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, audytor i adiutant. Kwatermistrz pierwotnie miał rangę chorążego. Audytor został dodany dopiero w 1790 roku. W każdej kompanii znajdować się miało trzech oficerów: kapitan sztabowy, porucznik i chorąży. Łącznie, poza szefem i regimentsfelczerem, bez audytora, w jednostce powinno być 11 oficerów.
W 1790 roku liczba oficerów wzrosła o jednego kapitana sztabowego, dwóch poruczników, audytora, drugiego porucznika adiutanta, czterech podporuczników oraz dwóch chorążych. Po 1793 roku kadra oficerska zwiększyła się do dwóch majorów, dwóch poruczników adiutantów, trzech kapitanów z kompanią, pięciu kapitanów sztabowych, ośmiu poruczników, ośmiu podporuczników i ośmiu chorążych, co dało łącznie 40 oficerów, bez szefa i regimentsfelczer.
Szefowie regimentu:
- książę Ksawery Massalski (4 maja 1775),
- Franciszek Ksawery Niesiołowski (wojewodzic nowogródzki 1785).
Pulkorzy:
- Jerzy A. Radziwiłł,
- Teodor Laskarys,
- Belcour François Thesby (2 marca 1781),
- Kazimierz Ruszczyc (1794).
Walki regimentu
6 Regiment Pieszy Litewski brał udział w 1792 roku w VII wojnie polsko-rosyjskiej, toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja.
Szefem był gen. Franciszek Ksawery Niesiołowski, a stan osobowy wynosił 948 ludzi.
Bitwy i potyczki:
- bitwa pod Mirem (11 czerwca 1792),
- bitwa pod Brześciem (23 sierpnia),
- bitwa pod Sałatami (29 lipca 1794).
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717–1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.