6 Pułk Piechoty
6 Pułk Piechoty (6 pp) był oddziałem piechoty wchodzącym w skład Legionów Polskich. Został sformowany na podstawie rozkazu Komendy Legionów Polskich z dnia 27 lipca 1915 roku w Rozprzy, niedaleko Piotrkowa. 10 września pułk przeszedł na Wołyń, gdzie dołączył do III Brygady Legionów Polskich. Jesienią 1915 roku zadebiutował w boju w Maniewiczach, a następnie brał udział w starciach pod Kostiuchnówką, Kuklami i Kamieniuchą. W trakcie ofensywy Brusiłowa walczył pod „Polską Górą”, a w sierpniu 1916 roku zakończył swoje działania bojowe w rejonie Sitowicz. W 1917 roku, z powodu kryzysu przysięgowego, pułk został rozwiązany.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk powstał z batalionu uzupełnień, którym dowodził kpt. Szczęsny Ruciński. Na mocy decyzji z 8 maja 1915 roku batalion został rozformowany, a z części jego żołnierzy stworzono II/4 pułk piechoty. Z tego batalionu wydzielono 120 żołnierzy, tworząc nowy batalion uzupełnień, który otrzymał numer 3, przeznaczony do formowania III Brygady Legionów Polskich. W kolejnych tygodniach batalion podlegał kilku reorganizacjom. 21 lipca powstał oddział sztabowy przyszłego 6 pp, którym dowodził ppor. Marceli Szarota. Za datę utworzenia 6 Pułku Piechoty uznaje się 27 lipca 1915 roku, kiedy to Komenda Grupy Legionów Polskich powierzyła dowództwo pułku mjr. Witoldowi Ściborowi-Rylskiemu. Jego adiutantem został chor. Jan Dąbrowski, a oficerem prowiantowym aspirant oficerski Bolesław Malinowski. Dowództwo oddziału sztabowego objął chor. Tadeusz Krasicki, a kompanie liniowe batalionu uzupełnień nr 3 włączono do 6 pp. Zgodnie z etatem, pułk składał się z trzech batalionów, które początkowo dysponowały po dwóch kompaniach. Do 12 sierpnia zwiększono liczbę kompanii w batalionach do czterech, wydzielając żołnierzy z istniejących oddziałów. Początkowo nie miały one pełnych stanów osobowych, które uzupełniono później. W połowie września 1915 roku w Łochyńsku sformowano batalion uzupełnień 6 pp, który oficjalnie funkcjonował jako I/7 pułku piechoty. Pułk formował się głównie w okolicach Rozprzy, a większość rekrutów pochodziła z Galicji, głównie z klasy mieszczańsko-rzemieślniczej, wielu z nich to uczniowie. Kadrę dowódczą stanowili głównie oficerowie rezerwy, część z nich odbyła służbę w armii austro-węgierskiej lub rosyjskiej. Pułk osiągnął pełną gotowość w pierwszej połowie września 1915 roku.
Walki pułku
Jesienią 1915 roku 6 pp walczył na Wołyniu. 14 września o 16:00 z Piotrkowa wyruszyła na front Komenda III Brygady z płk. Wiktorem Grzesickim oraz połowa I batalionu 6 pp. Dowództwo pułku, oddział karabinów maszynowych oraz reszta I batalionu wyjechały z Rozprzy kolejnym transportem o 19:00. Transporty kierowano do Kowla. 26 września, po skonsolidowaniu się pod Kowlem, 6 pp został przydzielony do grupy ppłk. Edwarda Rydza-Śmigłego, która weszła w skład austriackiego Korpusu Kawalerii gen. Leopolda Hauera. Pułk maszerował wzdłuż linii kolejowej Kowel-Sarny, gdzie przeszedł chrzest bojowy, zdobywając stację Maniewicze.
27 września pułk dotarł do Styru i zajął pozycje w Wielkim Miedwieżu. 30 września rosyjska artyleria ostrzelała pozycje 6 pp z przeciwległego brzegu Styru. O świcie 1 października „szóstacy” ruszyli na północny zachód do Kostiuchnówki, nawiązując kontakt taktyczny z resztą grupy ppłk. Rydza-Śmigłego. Wieczorem 1 października III batalion zaatakował wieś Kołodia, zdobywając ją, a następnie legioniści okopali się na wschód od niej, w pobliżu Styru. Następnego dnia, zagrożony okrążeniem, batalion wycofał się. 2 października Rosjanie uderzyli na nowe pozycje III batalionu, który ponownie musiał się wycofać. W trakcie odwrotu z sukcesem działała 10 kompania. W czasie walk dowódca pułku mjr Ścibor-Rylski doznał zawału serca i został ewakuowany z pola bitwy, a jego miejsce zajął por. Tadeusz Jakubowski.
3 października rosyjskie wojska zaatakowały linię obronną „szóstaków” oraz sąsiednich jednostek austriackich, co spowodowało, że korpus gen. Hauera rozpoczął odwrót na zachód do linii kolejowej Maniewicze—Karasin. Od 4 do 10 października pułk stał w odwodzie w Maniewiczach. 8 października dowództwo pułku objął mjr Norwid-Neugebauer, a pułk przeszedł na odpoczynek do Hulewicz.
20 października pułk ponownie ruszył do działań. W tym czasie Legiony Polskie były częścią austriacko-niemieckiej grupy pod dowództwem gen. Alexandra Linsingena, mającej za zadanie osłonę Kowelu od wschodu. 6 pp, współdziałając z austriacką 10 Dywizją Kawalerii, zaatakował Rosjan od południa. 21 października przed świtem III batalion zaatakował Jabłonkę. Jednak przedwczesny i nieskoordynowany atak nie powiódł się. Dopiero natarcie I batalionu 1 pułku piechoty od północy umożliwiło wzięcie Rosjan w kleszcze. W wyniku walki wzięto do niewoli 200 jeńców, zdobyto cekaemy i zmuszono nieprzyjaciela do odwrotu. Rozpoczęto pościg z zamiarem zajęcia wsi Kukle. 22 października o 17:00, po zaciętej walce, grupa ppłk. Rydza-Śmigłego zdobyła Kukle, likwidując lukę w linii frontu. Rosjanie przez kilka dni intensywnie ostrzeliwali pozycje legionistów pod Kuklami, na co Polacy odpowiadali atakami. Nieprzyjaciel zajął umocnioną pozycję w leżącej nieco dalej na północny wschód wsi Kamieniucha. 25 października 6 pp, wspólnie z 1 pp oraz niemieckim 1 pułkiem grenadierów, uderzył na wroga, lecz został zatrzymany silnym ostrzałem rosyjskich dział i haubic. 27 października III batalion, korzystając z osłony nocy, zbliżył się do linii nieprzyjacielskich i razem z niemieckimi grenadierami przeprowadził atak, przerywając linie wroga i zdobywając wieś, wzięto ponad 400 jeńców. Rosyjski kontratak na południowej flance przy wiosce Rudka został powstrzymany przez odwód 6 pułku. To starcie było jednym z najkrwawszych na szlaku bojowym pułku, a straty wyniosły około 10% stanu osobowego. Po walkach pułk przeszedł do odwodu, a po odpoczynku obsadził odcinek obrony w pobliżu Kostiuchnówki.
W nocy z 3 na 4 listopada Rosjanie przeprowadzili gwałtowny atak na Kostiuchnówkę. Odwrót austro-węgierskiej XXI Brygady spowodował odsłonięcie skrzydła 6 pp. Pułk, wspólnie z innymi oddziałami II Brygady, przeprowadził desperacki kontratak. Walki trwały od godzin wieczornych 4 listopada oraz przez cały następny dzień. Wzgórze zdobyto dopiero 10 listopada po przygotowaniu artyleryjskim i przybyciu znacznych posiłków austro-węgierskich. Polacy okupili zwycięstwo znacznymi stratami, a rosyjska próba przerwania frontu się nie powiodła. Stabilizacja frontu miała miejsce wzdłuż linii na zachód od Styru, a działania przybrały charakter wojny pozycyjnej.
Po zakończeniu tych walk, 12 listopada 6 pp rozpoczął okopywanie się na dotychczasowej linii. Zbudowano schrony i ziemianki oraz rozciągnięto druty kolczaste. Walki w tym okresie ograniczały się do patrolowania, ostrzału artyleryjskiego i działań demonstracyjnych. Sąsiadem w okopach był 4 pułk piechoty. Na pozycjach w rejonie Kostiuchnówki III Brygada, w tym 6 pp, pozostawała do 8 grudnia. Po zluzowaniu przez oddziały niemieckie pułk skupił się w rejonie Optowej. Na froncie nastąpił okres zastoju, a 6 pułk, wraz z komendą III Brygady, stacjonował w Nowych Kuklach. W tym czasie prowadzone były zajęcia kulturalne i sportowe, dodatkowe szkolenia oraz organizowano uroczystości.
Późną wiosną 1916 roku rozpoczęła się ofensywa gen. Aleksieja Brusiłowa. Od początku czerwca trwały zacięte walki w rejonie Łucka. Już 7 czerwca miały miejsce pierwsze starcia na odcinku III Brygady. Atak na pozycje Legionów w rejonie Kostiuchnówki miał być jednym z kluczowych elementów operacji. Pozycje legionowe zaatakowała rosyjska 100 Dywizja Piechoty z XLVI Korpusu. 4 lipca pozycje III Brygady, zajmującej lewe skrzydło zgrupowania legionowego, zostały ostrzelane silnym ogniem artyleryjskim, a na pozycje III/6 pp oraz 4 pp uderzyła piechota. Atak został odparty przy minimalnych stratach własnych. Niestety, sąsiednie jednostki I Brygady zaczęły się cofać. Na pomoc ruszył odwód legionowy – dwa bataliony 6 pp. I batalion mjr. Galicy pomaszerował w rejon strumienia Garbach, aby wspierać 7 pp, a II batalion kpt. Nowakowskiego został wysłany w pomoc 5 pp. W nocy z 4 na 5 lipca II batalion 6 pp wziął udział w nieudanym kontrataku grupy uderzeniowej kpt. Wyrwy-Furgalskiego. 5 lipca odcinek III/6 pp nie był atakowany, jednak wobec coraz gorszej sytuacji na innych odcinkach, batalion rozpoczął odwrót.
Jednocześnie planowano atak mający na celu odzyskanie pozycji na Polskiej Górze. Do działania przygotowano również I/6 pp, podczas gdy II/6 pp nadal wspierał 5 pułk piechoty. Rano grupa ppłk. Minkiewicza przeprowadziła atak z rejonu Wołczecka i o 10:00 opanowała Polską Górę, co znacznie poprawiło sytuację 5 pp. Z rejonu Polskiej Góry ruszył kolejny atak, mający na celu odzyskanie pierwszej linii obronnej Legionów z dnia poprzedniego. Wzmocniona jednostkami niemieckimi i austriackimi oraz 1 i 5 kompanią z 4 pp grupa Minkiewicza zamierzała rozpocząć uderzenie od strony tzw. bagna Hira. Tymczasem dowódca II Brygady, płk Ferdynand Küttner, nakazał przejść do obrony. Wieczorem Rosjanie zaatakowali. Niektóre austriackie kompanie poddały się bez walki, a 3 pp i I batalion 6 pp musiały się cofnąć. W wyniku zaciętych walk, również osłaniany przez II/6 pp 5 pułk piechoty rozpoczął wycofanie. Pozostające pod dowództwem ppłk. Minkiewicza dwa bataliony 6 pp również zaczęły odwrót. 6 lipca o 9:00 Rosjanie ponowili atak. I/6 pp, który dzielnie odpierał ataki i przechodził do kontrataku, wycofał się dopiero około 17:00.
6 pułk piechoty wycofywał się z pola bitwy pod Kostiuchnówką podzielony. II batalion maszerował przez Nowy Jastków w kierunku Konskoje, gdzie połączył się z III batalionem, podczas gdy I batalion cofnął się przez Maniewicze, Trojanówkę i po przejściu Stochodu dołączył do reszty pułku. Po walkach pułk przeszedł do odwodu w rejonie Czeremoszna.
16 lipca Legiony Polskie otrzymały zadanie obsadzenia odcinka obrony od Sitowicz do Jeziorna. III Brygada objęła południowy odcinek zgrupowania legionowego. 25 lipca Rosjanie przeprowadzili ostrzał artyleryjski pozycji I/6 pp oraz częściowo III/6 pp. Odwrót austro-węgierskiego II Korpusu spowodował wycofanie jednostek legionowych. 3 sierpnia Rosjanie przerwali front, co zagrażało III Brygadzie. 6 pp, współdziałający w obronie z 2 pp, trwał na pozycjach pod silnym ostrzałem rosyjskim. Wieczorem grupa operacyjna pod dowództwem płk. Hallera przeprowadziła kontratak na nieprzyjaciela, odbijając utracone pozycje. Bitwa pod Rudką Miryńską była ostatnią bitwą Legionów Polskich, a także końcem szlaku bojowego 6 pułku piechoty Legionów Polskich.
Odejście z frontu i rozwiązanie pułku
Planowano odesłać Legiony Polskie do Królestwa Polskiego, gdzie miały stać się zalążkiem przyszłej armii polskiej. W październiku 1916 roku 6 pułk piechoty stacjonował w Baranowiczach. W tym czasie napięcia polityczne w Legionach zaczęły gwałtownie rosnąć. Żołnierze 6 pułku piechoty opowiadali się za polityką komendanta I Brygady Józefa Piłsudskiego. Kolejne reorganizacje wywołały oburzenie wśród legionistów. W listopadzie pułk został przetransportowany najpierw do Lublina, następnie do Nałęczowa, a ostatecznie do Dęblina. W styczniu 1917 roku pułk przeszedł na etat i zaopatrzenie niemieckie. Zmieniająca się sytuacja polityczna spowodowała zaostrzenie konfliktu z niemieckim okupantem. W wyniku kolejnej reorganizacji Legionów, w czerwcu 1917 pułk został przeniesiony do II Brygady. Apogeum konfliktu w Legionach stanowił tzw. kryzys przysięgowy. Rota przysięgi była nie do zaakceptowania dla Piłsudskiego i jego zwolenników. W 6 pułku sytuacja była niezwykle napięta. Podpułkownik Norwid-Neugebauer zwołał specjalną odprawę dla oficerów, podczas której wszyscy mieli wypowiedzieć się na temat przysięgi, zgodnie z zaleceniem Piłsudskiego. Większość była przeciw. Ppłk. Norwida-Neugebauera aresztowano i pozbawiono prawa do noszenia broni. Ostatecznie w 6 pp przysięgi nie złożyło 15 oficerów oraz 410 podoficerów i żołnierzy, co oznaczało, że wszyscy obecni Królewiacy zostali internowani w obozach w Beniaminowie i Szczypiornie.
W obronie internowanych organizowali protesty żołnierze z Galicji, pozostający w dęblińskich koszarach. Sytuację spróbował uspokoić były dowódca ppłk. Ścibor-Rylski, wysyłając na urlopy i w podróże służbowe najbardziej zaangażowanych w agitację przeciw przysiędze oficerów. Kilku podoficerów aresztowano. Żołnierze utworzyli Radę Żołnierską, która 20 lipca wezwała do stawienia się na placu z bronią. Domagano się zwolnienia aresztowanych, odsunięcia oficerów współpracujących z ppłk. Ściborem-Rylskim oraz składania podań o dymisje przez oficerów. Żołnierze uchwalili wypowiedzenie posłuszeństwa Komendzie Legionów i dowództwu pułku, powierzając komendę kpt. Bolesławowi Popowiczowi.
Do Dęblina wkroczyły oddziały niemieckie. Pod eskortą wojskową „szóstacy” zostali przewiezieni do Przemyśla i tam, razem z żołnierzami 4 pp, osadzeni w Pikulicach. W obliczu bezcelowości dalszego oporu i po interwencji mjr. Włodzimierza Zagórskiego z Komendy Legionów, poszukiwani oficerowie oddali się w ręce Austriaków. Wiele osób aresztowano, a niektórych przeniesiono do Polskiego Korpusu Posiłkowego, innych do armii austro-węgierskiej. W połowie września 1917 roku 6 pułk piechoty Legionów Polskich został rozformowany.
Struktura organizacyjna pułku
Organizacja i obsada personalna w 1915 roku:
- dowództwo i sztab
- I batalion – kpt. Tadeusz Wyrwa-Furgalski
- oddział karabinów maszynowych – ppor. Jan Chodorowski
- II batalion – kpt. Jan Kozicki
- oddział karabinów maszynowych – chor. Jan Służewski
- III batalion – por. Henryk Pomazański
- oddział karabinów maszynowych – chor. Władysław Kozak
- oddział sanitarny – kpt. dr Stefan Buchowiecki
Żołnierze pułku
Dowódcy:
- mjr Witold Ścibor-Rylski (27 VII 1915 – )
- Mieczysław Norwid-Neugebauer
- Józef Zając
Odznaczeni Orderem Virtuti Militari:
Żołnierze 6 pp, którzy zostali odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari za męstwo podczas I wojny światowej:
Za udział w I wojnie światowej w szeregach 6 pp Legionów Polskich w latach 1915–1916 Krzyż Walecznych otrzymało:
- 108 żołnierzy po raz 1, 2, 3 i 4,
- 100 żołnierzy po raz 1, 2 i 3,
- 229 żołnierzy po raz 1 i 2,
- 254 żołnierzy po raz 1.
Wśród odznaczonych Krzyżem Walecznych po raz 1 i 2 byli Leon Chaskiel Gronawetter oraz Jan Horczyczak.
Sztandar pułku
12 września 1915 roku w Rozprzy 6 pułk piechoty Legionów Polskich otrzymał sztandar. Sztandar uszyty był z jedwabiu i miał wymiary 100 na 132 cm. Drzewce z orłem miało długość 322 cm. Na prawej stronie płatu barwy amarantowej umieszczono biały orzeł w koronie oraz napis „Legjon Polski”. Pod orłem wyhaftowano napis „6. Pułk” oraz rok „1915”. Po rozwiązaniu pułku w 1917 roku sztandar został ukryty w Krakowie. Po odtworzeniu 6 pułku piechoty Legionów sztandar przekazano do batalionu zapasowego pułku w Jabłonnie. W grudniu 1920 roku marsz. Józef Piłsudski odznaczył sztandar orderem Virtuti Militari V klasy. Strzęp starego sztandaru znajduje się w Instytucie Sikorskiego w Londynie.
Uwagi
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych. Wojskowa Biblioteka Cyfrowa „Zbrojownia”. [dostęp 2018-05-15].
Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
Jan Kazimierz Ciastoń, Adam Lisiewicz, Edward Skarbek, Edward Wojciechowski: Historia 6 Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego. T. 1: Tradycja. Warszawa: Komenda Koła 6 Pułku Piechoty Legionów Polskich i Dowództwo 6 Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego, 1939.
Księga chwały piechoty, komitet redakcyjny pod przewodnictwem płk. dypl. Bolesława Prugara Ketlinga, Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939, Reprint, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1992.
Damian Kosiński. 6 pułk piechoty Legionów Polskich. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1 (255), 2016. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk dypl. Mariana Porwita. ISSN 0043-7182.
Józef Margules, Drugie dywizje w bojach o Polskę 1776-2000, Bellona, Warszawa 2003.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Edward Skarbek: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920. T. 6 pułk piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929.
Artur Wodzyński: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. Tom 1. T. 1 Dywizja Piechoty Legionów. Warszawa: Edipresse Polska, 2016. ISBN 978-83-7945-593-5.