6 Pułk Pancerny „Dzieci Lwowskich”

6 Pułk Pancerny „Dzieci Lwowskich” był jednostką broni pancernych Polskich Sił Zbrojnych. Stanowił organiczny element 2 Brygady Pancernej. Uczestniczył w kampanii włoskiej, walcząc o Piedimonte San Germano, nad Adriatykiem, w rejonie rzeki Senio oraz o Bolonię. W trakcie walk zginęło 41 oficerów i żołnierzy, a 176 zostało rannych. 2 grudnia 1946 roku pułk został rozformowany, a 11 listopada 1966 roku otrzymał Order Virtuti Militari.

Formowanie, zmiany organizacyjne i szkolenie

17 października 1941 roku w Tockoje w ZSRR powstał 6 Dywizyjny Batalion Strzelecki „Dzieci Lwowskich”, na czele którego stanął mjr Eugeniusz Ślepecki. W lutym 1942 roku batalion został przeniesiony do Szachriziabs w Uzbekistanie, gdzie mimo braku uzbrojenia i trudnych warunków klimatycznych rozpoczęto szkolenie. 15 kwietnia 1942 roku batalion przekształcono w 6 Dywizjon Rozpoznawczy „Dzieci Lwowskich”. W ramach drugiej ewakuacji, 15 sierpnia, dywizjon opuścił Szachriziabs, a po czterech dniach zaokrętował się w Krasnowodsku. 20 sierpnia opuścił ZSRR, docierając w nocy z 21 na 22 sierpnia do portu Pahlevi w Iranie. Po kwarantannie i odpoczynku, w dniach 3-9 września dywizjon został przetransportowany do Khanaqin w Iraku, gdzie rozpoczęto ograniczone szkolenie, z uwagi na wysokie temperatury, które pozwalały na trening tylko w porannych i popołudniowych godzinach.

8 października Dywizjon Rozpoznawczy „Dzieci Lwowskich” został włączony do 2 Brygady Czołgów jako jej trzeci batalion i przekształcony w 6 Batalion Czołgów „Dzieci Lwowskich”.

W Quizie-Ribat rozpoczęto intensywne szkolenie, do którego przybyła kadra instruktorska z 4 Batalionu Czołgów oraz z Ośrodka Organizacyjnego Broni Pancernej. Żołnierze otrzymali broń oraz sprzęt samochodowy do nauki jazdy. 13 października grupa oficerów i podoficerów wyjechała na szkolenie do Egiptu, jednak w tym czasie około 85% żołnierzy zmagało się z malarią, co spowolniło proces szkolenia. 6 lutego 1943 roku batalion uzyskał brytyjską autoryzację do etatu WE ME/870/1, co umożliwiło mu pełne korzystanie z brytyjskich ośrodków szkoleniowych oraz przydział sprzętu do szkolenia. Do końca marca wyszkolono 238 kierowców, z których większość ukończyła kurs dla kierowców czołgów. W tym okresie batalion posiadał 8 czołgów do szkolenia oraz 6 transporterów Carrier. W maju 1943 roku batalion otrzymał czołgi „Valentine”. 12 czerwca uczestniczył w ćwiczeniach z udziałem gen. Władysława Sikorskiego. W czerwcu do batalionu dołączyło 20 instruktorów z II promocji szkoły podchorążych. 17 czerwca batalion wystawił kompanię dla batalionu zapasowego. 20 czerwca batalion przemieścił się do Teza Khurmatli pod Kirkukiem, gdzie fluktuacja kadr była znaczna, a żołnierze często odchodzili na kursy specjalistyczne lub chorowali, zwłaszcza na malarię. 1 lipca 1943 roku batalion przemianowano na 6 Pułk Pancerny „Dzieci Lwowskich”. 5 września, po zdaniu w Basrze czołgów „Valentine”, pułk transportem kołowym przemieścił się do Palestyny, gdzie przeszedł szkolenie na nowym typie czołgów Sherman. Od 28 września pułk był wyposażony w amerykańskie czołgi typu Sherman. W połowie grudnia 1943 roku pułk ćwiczył w rejonie Quassassin w Egipcie, realizując ćwiczenie taktyczne z użyciem amunicji bojowej. W pierwszej połowie stycznia pułk zmienił organizację zgodnie z brytyjskim etatem WE VI/560/4, w składzie 34 oficerów i 596 żołnierzy. W szwadronie dowodzenia wyodrębniono pluton rozpoznawczy i łącznikowy, tworząc z nich oddział/szwadron rozpoznawczy. W połowie marca pułk otrzymał 11 czołgów Stuart V Recce.

Działania bojowe pułku

13 marca 1944 roku pułk przemieścił się do rejonu wyczekiwania Ikingi Mariut pod Aleksandrią. Stąd 29 marca rzut pancerny przeszedł do portu Aleksandria, a rzut pieszy do Port Saidu. 8 kwietnia statki desantowe wyruszyły w kierunku południowych Włoch. 12 kwietnia rzut pieszy przybił do Neapolu, a rzut kołowy do Taranto, gdzie oba człony połączyły się w Villa Volturno. Od 29 kwietnia w rejonie Giorlano obsługiwano sprzęt i przygotowywano go do walki.

Bitwa o Monte Cassino i Piedimonte

W pierwszej kolejności do walki przystąpił 3 szwadron. 17 maja 1944 roku w rejonie S. Michele otrzymał zadanie zabezpieczenia ogniem przeprawy na rzece Rapido. Od 20 do 25 maja brał udział w walkach o Piedimonte jako taktyczna grupa bojowa ppłk W. Bobińskiego, znana jako Grupa „Bob”. Oprócz 6 pułku pancernego, w skład grupy wchodziły początkowo pozostałości 18 lwowskiego batalionu strzelców, część kompanii ochrony sztabu korpusu, szwadron kombinowany 12 pułku ułanów Podolskich, a później również 5 batalion strzelców karpackich, 6 bateria samobieżna M-10 z 7 pułku artylerii przeciwpancernej, saperzy oraz 9 pułk artylerii lekkiej. Zdobycie Piedimonte otworzyło drogę do Rzymu. Dr. Kościański w swojej monografii „2 Brygada Pancerna w walkach pod Monte Cassino” podkreślił, że akcja przejęcia Piedimonte, dowodzona przez ppłk. Władysława Bobińskiego, miała wszystkie cechy improwizacji. 6 pułk pancerny poniósł duże straty w ludziach i czołgach, walcząc w trudnym terenie, pozbawiony należytego wsparcia ze strony piechoty i artylerii. Straty pułku wyniosły 20 poległych, w tym dwóch dowódców szwadronów, kpt. S. Ezman i kpt. A. Kuczuk-Pilecki, oraz 55 rannych, w tym dowódca pułku, ppłk H. Świetlicki. Zniszczono 10 czołgów Sherman, 1 czołg Stuart i 2 samochody opancerzone Scout-Car. Pod koniec maja i do połowy czerwca pułk przebywał na wypoczynku i reorganizacji, uzupełniając załogi i sprzęt bojowy. Na mocy rozkazu dziennego Nr 47 2 Brygady Czołgów z 5 czerwca 1944 roku, pułk zmienił nazwę na „Pułk 6 Pancerny „Dzieci Lwowskich”.

Bitwa o Ankonę

Od 18 czerwca do 6 lipca pułk walczył o Ankonę. W tym czasie, od 2 lipca, pułk prowadził natarcie w ramach grupy taktycznej ppłk W. Bobińskiego wspólnie z brytyjskim 7 pułkiem huzarów w celu opanowania miejscowości Badia i Osimo. W drugiej fazie bitwy o Ankonę 6 pułk pancerny, wraz z brytyjskim 7 pułkiem huzarów, 16 lwowskim batalionem strzelców oraz dywizjonem samobieżnym M-10 III/7 pappanc, wszedł w skład taktycznej grupy bojowej ppłk W. Bobińskiego, działającej jako oddział czołowy Zgrupowania 2 BPanc. Pierwszego dnia natarcia, 17 lipca, czołowe 2 i 3 szwadrony pułku oraz 1 i 4 kompanie 16 lbs zdobyły wzgórze Monte Torto, a następnie grzbiet Monte Croce di Vincenzo, a wprowadzony 1 szwadron rozpoczął natarcie w kierunku Polverigi. Przełamanie obrony nieprzyjacielskiej przez „Dzieci Lwowskie” oraz strzelców lwowskich umożliwiło następnie pościg przez grupę bojową 15 pułku ułanów Poznańskich, wspólnie z 1 szwadronem pancernym pułku lwowskiego, w kierunku Agugliano. Tego samego dnia 2 szwadron i 4 kompania 16 lbs osiągnęli rzekę Esimo. 19 lipca 2 i 3 szwadrony czołgów pułku 6 sforsowały rzekę i podeszły w rejon miejscowości Chiaravalle, gdzie po walkach opanowały miejscowość. Po osiągnięciu brzegu morza przez 2 Brygadę Pancerną pułk lwowski przeszedł do odpoczynku.

Od Ancony do rzeki Metauro

Od 17 sierpnia pułk „Dzieci Lwowskich” w ramach macierzystej 2 BPanc utworzył pułkową grupę taktyczną jako zgrupowanie nr 1, do której dołączono dwie kompanie 17 lwowskiego batalionu strzelców oraz dywizjon samobieżny 7 pappanc, z zadaniem prowadzenia natarcia w drugim rzucie za 6 Lwowską Brygadą Piechoty oraz pułkiem 4 „Skorpion”. Z powodu intensywnych opadów deszczu natarcie przesunięto na dzień 19 sierpnia, które prowadziły jednostki I linii. 20 sierpnia w godzinach popołudniowych, aby wspierać natarcie czołgów pułku 4 na kompleks wzgórz Monte Rosario, wydzielono 1 szwadron pancerny oraz kompanię strzelców 17 lbs, które prowadziły natarcie od strony południowej na skrzydło obrony. Do wieczora, po walkach ogniowych, kompleks wzgórz został opanowany, a 1 szwadron w towarzystwie „Skorpionów” i piechoty zajął obronę. 1 szwadron zniszczył w walce czołg Panther. 21 sierpnia pułk przemieszczał się w II rzucie natarcia za brytyjskim 7 Pułkiem Huzarów, który toczył walki o wzgórze 215, a następnie pod Monte Maggiore. 23 sierpnia do I rzutu natarcia wprowadzono 5 Wieleńską Brygadę Piechoty. 26 sierpnia 3 szwadron wspierał 14 wbs „Żbiki” oraz 15 wbs „Wilki” w zdobywaniu terenu w okolicy wzgórza Monte della Forche, a w godzinach przedwieczornych tego dnia, przydzielony do 5 WBP 17 lbs, w natarciu wraz z 2 szwadronem czołgów usiłował zdobyć właściwe wzgórze, jednak z powodu silnego oporu nieprzyjaciela, natarcie na podnóże M. della Forche zostało zatrzymane. Nazajutrz, z uwagi na zauważony odwrót nieprzyjaciela, 2 szwadron oraz 17 lbs zajęli atakowane wzgórze i w pościgu dotarli do wsi Carignano. 28 sierpnia pułk 6 przeszedł do odwodu korpusu. W okresie przerwy operacyjnej, od 3 września, pułk wydzielił kadry do formowanej 3 Wielkopolskiej Brygady Pancernej oraz przyjął uzupełnienia stanu osobowego i sprzętu, prowadził szkolenie, odpoczywał oraz kierował żołnierzy na urlopy. Początkowo zgrupował się pod Casa Berano, a 6 października przeszedł do Sarnina, następnie 31 października do Peppl, 15 listopada do Bibieny, a na koniec stycznia 1945 roku do Montefano.

Udział w bitwie o Bolonię

Od 12 marca do 3 kwietnia pułk uczestniczył w walkach nad rzeką Senio, a 4 kwietnia przeszedł do odwodu pomiędzy Forli a Faenza. W trakcie bitwy o Bolonię 6 Pułk Pancerny utworzył pułkową grupę bojową w ramach 2 BPanc. Zgrupowanie „Rak” początkowo obejmowało poruszającą się na transporterach opancerzonych Carrier wzmocnioną kompanię 13 wbs „Rysie” oraz artylerię. 15 kwietnia 3 szwadron „Dzieci Lwowskich” i kompania „Rysiów” zdobyli przyczółek na kanale Ladello, a następnie podjęli próbę forsowania rzeki Sillaro w rejonie Casa Perotondo. Dzienne i nocne walki umożliwiły przeprawę 3 szwadronu, a następnego dnia również 1 szwadronu. Natarcie prowadzone w dniu następnym wspólnie z połową batalionu „Rysiów” pozwoliło osiągnąć rubież kanału di Medicina. 19 kwietnia, podczas walk o sforsowanie rzeki Gaiana oraz walk na przyczółku, czołgi pułku 6 z 105 mm haubicami oraz 4 z pułku 4 prowadziły ogień w charakterze artylerii na rzecz szwadronów „Skorpionów” oraz kompanii 2 batalionu komandosów i 13 wbs. W godzinach popołudniowych, aby zluzować czołgi 4 pułku, na przyczółek dyslokowano 2, a wieczorem 3 szwadron pancerny. 21 kwietnia, w godzinach porannych, 1 szwadron, wspólnie z 18 lbs, prowadząc natarcie, zdobył przyczółek na rzece Idice, zmuszając nieprzyjaciela do odwrotu. Pułk 6 Pancerny pozostał na osiągniętych pozycjach do dnia następnego, co było ostatnim dniem jego walki.

Bilans walk

Straty pułku w kampanii włoskiej wyniosły: poległych – 6 oficerów, 7 podchorążych oraz 28 szeregowych; rannych – 176 oficerów i żołnierzy. Straty sprzętowe to 18 czołgów „Sherman”, 2 czołgi „Stuart”, 2 „Scoutcar” oraz samochód pancerny „White”. Uszkodzono 45 czołgów „Sherman”, 6 czołgów „Stuart” i 4 samochody pancerne „White”.

Pułk w okresie pokoju

Po zakończeniu działań bojowych pułk przeszedł okres odpoczynku, a następnie rozpoczął szkolenie we współdziałaniu głównie z pododdziałami komandosów i piechoty. Stacjonował w Montefano, Montecassiano i Recanti. 15 sierpnia 1945 roku wziął udział w defiladzie 2 Warszawskiej Dywizji Pancernej na lotnisku w Loreto. Od grudnia 1945 roku rotacyjnie wystawiał wartę przy magazynach wojskowych. Ćwiczenia wojskowe stopniowo były wstrzymywane. Na przełomie czerwca i lipca 1946 roku pułk został wysłany do Wielkiej Brytanii. Po przybyciu do Wielkiej Brytanii, jednostka została rozmieszczona w Duncombe Park, Helmsley, Yorkshire. 2 grudnia 1946 roku pułk został rozwiązany.

Struktura organizacyjna w 1944 roku

Dowództwo

szwadron dowodzenia: pluton cz. dowództwa (4 czołgi Sherman), pluton rozpoznawczy, pluton łącznikowy oraz 11 czołgów lekkich Stuart i 9 scout-carów, pluton plot., pluton techn.-gosp.
trzy szwadrony liniowe po 16 czołgów średnich Sherman
pięć plutonów czołgów

Stan osobowy

34 oficerów
596 szeregowych

Sprzęt

52 czołgi średnie
11 czołgów lekkich

Lwowscy pancerniacy

Dowódcy batalionu i pułku

mjr Eugeniusz Ślepecki (17 X 1941 – 8 X 1942)
ppłk Henryk Świetlicki (8 X 1942 – 21 V 1944, ciężko ranny, stracił stopę)
mjr Józef Zasadni (22 – 23 V 1944)
mjr / ppłk Feliks Motyka (24 V 1944 – 2 XII 1946)

Zastępcy dowódcy

mjr Józef Zasadni (do 22 V 1944)
p.o. rtm. Andrzej Gromadzki
rtm. / mjr Stanisław Stryjewski (od 1 VII 1944)

Adiutant pułku

rtm. Andrzej Gromadzki
p.o. por. Stanisław Czułowski
p.o. por. Józef Kondyjowski (do 1 VII 1944)
rtm. Andrzej Gromadzki
kpt. Tadeusz Cybruch (od VIII 1944)
rtm. Jan Janczukowicz

Kwatermistrzowie

por. Jerzy Dudziński
por. Kazimierz Przeździecki

Dowódcy szwadronu dowodzenia

kpt. Feliks Motyka
kpt. Mikołaj Dyl
kpt. Jan Michułka
kpt. Mikołaj Dyl

Dowódcy plutonu / oddziału / szwadronu rozpoznawczego

por. Franciszek Faszczewski

Dowódcy 1 szwadronu

kpt. Walerian Łań (do VI 1943)
por./kpt. Adolf Jadwisiak (do 24 III 1945)
p.o. por./kpt. Tadeusz Sym (17 VII-VIII 1944)
kpt. Tadeusz Cybruch (od 31 III 1945)

Dowódcy 2 szwadronu

kpt. Stanisław Ezman
por. / kpt. Stanisław Masztak

Dowódcy 3 szwadronu

kpt. Alfred Kuczuk-Pilecki
por. / kpt. Tadeusz Cybruch
rtm. Andrzej Gromadzki

Inni

mjr Józef Trenkwald
ks. kpl. Henryk Czorny
kpr. Mieczysław Wojtowicz
kpr. Tadeusz Franciszek Kulikowski
st. panc. Władysław Stefanik

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze Pułku 6 Pancernego „Dzieci Lwowskich” odznaczeni Orderem Wojennym Virtuti Militari:

Krzyżem Złotym

ppłk Henryk Kazimierz Świetlicki
ppłk Feliks Motyka

Krzyżem Srebrnym

Ponadto 319 żołnierzy zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych, a 77 Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Symbole pułkowe

Sztandar

Sztandar został zatwierdzony rozkazem Nr 75/46 2 Korpusu, a jego fundatorem był Centralny Związek Polaków we Francji. Wręczenie sztandaru miało miejsce 25 maja 1946 roku, w drugą rocznicę bitwy pod Piedimonte. 17 września 1967 roku sztandar został udekorowany orderem Virtuti Militari V klasy.

Lewa strona sztandaru zawiera:

w prawym górnym rogu płatu – orzeł stylizowany
w lewym górnym rogu – ramię pancerne
w prawym dolnym rogu – syrena (godło 2 Korpusu)
w lewym dolnym rogu – lew z herbu Lwowa
na górnym ramieniu krzyża kawalerskiego napis: „Piedimonte. S. Germano”
na prawym ramieniu: „Ancona”
na lewym ramieniu: „Bologna”
na dolnym ramieniu: „Linia Gotów”

Sztandar znajduje się w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego.

Odznaka pamiątkowa

Pułk posiadał odznakę pamiątkową nadaną 27 września 1948 roku. Odznaka ma formę krzyża stalowego w postaci gąsienicy czołgu „Sherman”. Jej wymiary to 40×40 mm, a w środku w kwadracie na niebieskim tle znajduje się złoty lew z herbu Lwowa. Projekt odznaki wykonał F. Hałuszczak, a zrealizowała firma J.R. Gaunt and Son – Birmingham.

Proporczyk

Proporczyki trójkątne, czarno-pomarańczowe z niebieskim paskiem przez środek; na berecie znajduje się złoty lew z herbu Lwowa, wykonany z żółtego metalu (u oficerów haftowany złotą nitką), umieszczony na niebieskim sukiennym rombie.

Pasek na rękawie

Oznakowanie czołgów

W pułku, z lewej i prawej strony wieży, malowano niebieskie figury geometryczne:

szwadron dowodzenia – romb;
1 szwadron – trójkąt;
2 szwadron – kwadrat;
3 szwadron – koło/okrąg.

Część wozów pułku miała namalowanego lwa wspiętego z herbu Lwowa w polu znaku rozpoznawczego.

Święto pułku

Pułk obchodził swoje święto 25 maja, w rocznicę bitwy o Piedimonte.

Marsz pułkowy

Słowa marsza napisał M. Baranowski w 1942 roku na Bliskim Wschodzie, a melodię skomponował L. Pańko w 1945 roku we Włoszech. Od tego momentu pieśń stała się marszem Pułku 6 Pancernego.

Przypisy

Bibliografia

Pułk 6 Pancerny Dzieci Lwowskich 1941 17 X 1945. Włochy: Komitet redakcyjny, 1945.
Witold Biegański: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967. Brak numerów stron w książce.
Zbigniew Dunin-Wilczyński: Wojsko Polskie w Iraku. 1942-1943. Warszawa: Muzeum Niepodległości, 1993. ISBN 83-900727-2-6.
Tadeusz Krząstek, Andrzej Żak: Z ziemi włoskiej do Polski. Warszawa: Wydawnictwo Marrow SA, 1997. ISBN 83-907396-5-8.
Jan Partyka: Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939–1945. Wojska Lądowe. Rzeszów: Wydawnictwo Libri Ressovienses, 1997. ISBN 83-902021-9-0.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Juliusz Tym: Pancerni i ułani generała Andersa. Broń pancerna i kawaleria pancerna Polskich Sił Zbrojnych na Środkowym Wschodzie i we Włoszech 1941-1946. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2012. ISBN 978-83-63374-01-3.
Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
Marian Żebrowski: „Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947”. Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych. Londyn 1971.
2 Brygada Pancerna w walkach pod Monte Cassino.
Waldemar Handke: Semper Fidelis. Dzieje Pułku 6 Pancernego „Dzieci Lwowskich”. Leszno: Wydawnictwo Instytutu im. gen. Stefana „Grota” Roweckiego, 2006. ISBN 83-921389-8-8.
Juliusz S. Tym: Śladami polskich gąsienic 1939-1947. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 6, Pułk 6 Pancerny. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Sp.o.o., 2014. ISBN 978-83-7989-105-4.
Juliusz S. Tym: Śladami polskich gąsienic 1939-1947. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 25, Użycie wojsk pancernych w bitwie o Ankonę 1-19 lipca 1944 roku. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Sp.o.o., 2015. ISBN 978-83-7989-124-5.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918-1947. Londyn: Zrzeszenia Kół Oddziałów Broni Pancernych, 1971.