6 Pułk Lotniczy to jednostka lotnictwa Wojska Polskiego działająca w okresie II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Idea utworzenia pułku lotniczego na wschodnich terenach Rzeczypospolitej była rozważana od momentu odzyskania niepodległości. Głównym problemem był niemal całkowity brak infrastruktury, z wyjątkiem kilku niewielkich lotnisk. Lotnisko Lewandówka, usytuowane w pobliżu Lwowa, sprawdziło się jako polowe w czasie walk z Ukraińcami, obrony Lwowa oraz w wojnie polsko-bolszewickiej, jednak w czasie pokoju znajdowało się zbyt blisko centrum miasta i nie miało odpowiedniego zaplecza. W 1924 roku podjęto decyzję o budowie nowego lotniska z niezbędną infrastrukturą, taką jak hangary, warsztaty, budynki administracyjne oraz garnizon, w okolicach Skniłowa koło Lwowa (później zlokalizowano tam także Aeroklub Lwowski). W tym roku rozpoczęto prace budowlane, równocześnie formując pułk.
Na podstawie rozkazu MSWojsk. L.dz. 2300/tj.Org. z dnia 28 lutego 1925 roku, ppłk pil. Camillo Perini został wyznaczony na dowódcę 6 pułku lotniczego, którego organizacja miała obejmować dwa dywizjony lotnicze.
23 maja 1925 roku ppłk Perini ogłosił rozkaz dzienny nr 1, w którym zapowiedział przystąpienie do organizacji 6 pułku lotniczego. Data ta jest uważana za moment powstania jednostki. Z powodu ograniczonej przestrzeni na lotnisku Lewandówka, I dywizjon, składający się z 61 i 62 eskadry lotniczej, był organizowany na lotnisku Mokotowskim, głównie z personelu 1 pułku lotniczego, a jego dowódcą został mjr pil. Waldemar Narkiewicz. Natomiast II dywizjon, w skład którego wchodziły 63 i 64 eskadra lotnicza, tworzono na podstawie kadry z 3 i 4 pułku lotniczego, a dowódcą dywizjonu mianowano mjr obs. Karola Frisera.
Latem do Lwowa dotarły transporty z personelem pododdziałów. Z powodu braku miejsca w Lewandówce, tymczasowo zakwaterowano je w różnych obiektach na terenie Lwowa. W tym okresie pułk dysponował pięcioma samolotami.
Do jesieni 1925 roku powstały dwa dywizjony liniowe, a eskadry były wyposażone w jedne z najpopularniejszych wówczas samolotów Potez XV. Utworzono również eskadrę treningową.
W połowie 1926 roku oddano do użytku pierwsze warsztaty naprawy płatowców, a pod koniec roku także warsztaty naprawy silników. W 1929 roku zakończono budowę infrastruktury pułku.
26 października 1928 roku, pod Sułowcem, miała miejsce katastrofa lotnicza, w której zginęli dwaj piloci 6 pułku lotniczego – podporucznik Ludwik Wojnarowicz i kapral Wiktor Brążert.
W drugiej połowie 1928 roku w pułku sformowano dywizjon szkolny, któremu na czoło stanął mjr pil. Władysław Matula.
W 1929 roku pułk otrzymał na wyposażenie samoloty Potez XXV oraz Potez XXVII. Od sierpnia tego roku rozpoczęto formowanie eskadry towarzyszącej, która przyjęła numer „63”, po 63 eskadrze liniowej, która została przemianowana na 65 eskadrę liniową. Z powodu braku odpowiedniego sprzętu, jednostka tymczasowo otrzymała jeden samolot PWS-5 i jeden Lublin R-X. Jako eskadra eksperymentalna pozostawała w dyspozycji dowódcy pułku.
Wiosną 1929 roku pułk został włączony w skład 3 Grupy Aeronautycznej. Z dniem 1 stycznia 1936 roku został podporządkowany dowódcy 1 Grupy Aeronautycznej, która w tym samym roku zmieniła nazwę na 1 Grupę Lotniczą. W jej składzie pozostał do 1939 roku.
16 września 1929 roku miało miejsce przemieszczenie jednostek pułku na lotnisko Skniłów. Po zakończeniu podstawowych prac lotnisko Skniłów, dzięki swojemu korzystnemu położeniu, stało się nowoczesnym portem lotniczym oraz istotnym międzynarodowym ośrodkiem tranzytowym.
Wiosną 1932 roku wprowadzono typizację wyposażenia eskadr liniowych: I dywizjon nadal korzystał z samolotów Potez XXV, natomiast II dywizjon wymienił Potezy XXVII na samoloty Breguet XIX.
W październiku 1934 roku rozpoczęto formowanie drugiej eskadry towarzyszącej, która weszła w skład II dywizjonu liniowego.
Latem 1937 roku eskadry liniowe zaczęły wymieniać swój sprzęt na samoloty PZL-23 „Karaś”. W lipcu uruchomiono kurs dla strzelców samolotowych.
W listopadzie mjr pil. Stanisław Morawski rozpoczął formowanie dywizjonu myśliwskiego składającego się z dwóch eskadr. W tym czasie dokonano również reorganizacji obu eskadr towarzyszących, tworząc kolejną eskadrę towarzyszącą z trzecich plutonów. Tak powstał IV dywizjon towarzyszący, którym dowodził mjr pil. Kazimierz Wianecki.
Po osiągnięciu gotowości bojowej przez III/6 dywizjon myśliwski, przejął on rotacyjny nadzór nad powietrznym zabezpieczeniem robót fortyfikacyjnych w okolicach Sarn. Poszczególne klucze dywizjonu stanowiły obsadę eskadry Korpusu Ochrony Pogranicza, z bazą na lotnisku Sarny, wykonując loty patrolowe w obszarze od Korca do Horodenki.
Na podstawie rozkazu Naczelnego Dowódcy Lotnictwa w marcu 1939 roku rozformowano I dywizjon liniowy, w tym 61 i 62 eskadrę, a II dywizjon został przekształcony w II/6 dywizjon bombowy lekki. W maju i czerwcu jedna z eskadr towarzyszących została przezbrojona w samoloty RWD-14 „Czapla”.
W ramach działań mobilizacyjnych w dniach 24-25 sierpnia 1939 roku, 6 pułk lotniczy oraz 69 eskadra towarzysząca zostały rozwiązane. Na lotnisku Skniłów utworzono Bazę Lotniczą nr 6, której komendantem został mjr pil. Marian Leodl.
Wiosną 1939 roku Sztab Lotniczy, opierając się na wytycznych gen. bryg. Józefa Zająca, wprowadził zmiany w planie rozbudowy lotnictwa wojskowego, zatwierdzonym w 1937 roku przez Komitet do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu. Zgodnie z nowymi założeniami, organizacja 4 Pułku Lotniczego (???) miała wyglądać następująco:
jeden dywizjon rozpoznawczy a. dwie eskadry = 21 samolotów PZL-46 „Sum”
jeden dywizjon obserwacyjny a. dwie eskadry = 21 samolotów LWS-3 „Mewa”
dwa dywizjony myśliwskie a. dwie eskadry = 44 samoloty nieustalonego typu, prawdopodobnie PZL-50 „Jastrząb”, PZL-45 „Sokół”, francuskie Morane-Saulnier MC-406, brytyjskie Hawker „Hurricane” lub inne.
Struktura organizacyjna pułku
Mobilizacja 1939
W dniach 24-25 sierpnia 1939 roku przeprowadzono mobilizację alarmową, w wyniku której rozformowano 6 pułk lotniczy oraz 69 eskadrę towarzyszącą. Pozostałe pododdziały przyjęły organizację wojenną, a na bazie pułku zorganizowano Bazę Lotniczą nr 6. Eskadry towarzyszące zostały przekształcone w eskadry obserwacyjne.
III dywizjon myśliwski (161 i 162 eskadra) oraz 63 i 66 eskadry obserwacyjne zostały podporządkowane dowódcy lotnictwa Armii „Łódź”.
II/6 dywizjon liniowy (64 i 65 eskadra) został podporządkowany dowódcy Brygady Bombowej i przemianowany na VI dywizjon bombowy lekki.
Nowe pododdziały zostały sformowane:
- pluton łącznikowy nr 11
- pluton łącznikowy nr 12
- 26 kompania obsługi węzła lotnisk
- 26 kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa
- 23 pluton reflektorów szlakowych
- 24 pluton radionawigacyjny lotnictwa bombowego
- kompania lotniskowa nr 6
- dowództwo
- pluton wartowniczy lotniskowy nr 61
- pluton wartowniczy lotniskowy nr 62
- pluton wartowniczy lotniskowy nr 63
- pluton lotniskowy nr 61
- pluton lotniskowy nr 62
- stacja meteorologiczna nr 61
- ruchomy park lotniczy nr 3
Organizacja Bazy Lotniczej nr 6 przedstawiała się następująco:
- Komenda Bazy Lotniczej nr 6
- kwatermistrzostwo
- kompania wartownicza
- dywizjon szkolny
- eskadra szkolna
- eskadra treningowa
- eskadra zapasowa
- oddział portowy
- dowództwo oddziału portowego
- kompania portowa
- park lotniczy
Kadra pułku
Dowódcy pułku
płk pil. Camillo Perini (1 III 1925 – II 1929)
ppłk pil. Augustyn Lambert Domes (23 V 1929 – 7 VI 1934 → dyspozycja szefa Departamentu Aeronautyki MSWojsk)
ppłk / płk pil. Tadeusz Prauss (7 VI 1934 – VIII 1939)
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk pil. Piotr Niżewski (1 IV 1925 – 31 I 1927 → stan spoczynku)
mjr pil. Tadeusz Wereszczyński (II 1927 – IV 1928 → komendant Lot. Szk. Bomb. i Strzel.)
ppłk SG rez. pil. pow. do sł. cz. Stanisław I Jasiński (23 V – XI 1928 → inspektor wyszkolenia w Dep. Lot. MSWojsk.)
mjr pil. Wacław Iwaszkiewicz (p.o. XI 1928 – I 1930 → dowódca 5 plot.)
mjr / ppłk dypl. obs. Władysław Eugeniusz Heller (I 1930 – 28 I 1931 → dowódca 4 plot.)
mjr obs. Adam Paleolog (od 28 I 1931)
mjr Józef Jungrav (1936-1938)
ppłk dypl. pil. Franciszek Haberek (1939)
Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Odznaka pułkowa i znaki na samolotach
Odznaka pamiątkowa
26 czerwca 1935 roku, kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, na mocy rozkazu G.M. 3013.I. zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 6 pułku lotniczego.
Odznaka składająca się z dwóch części, o wymiarach 39 mm, wykonana w srebrze przedstawia srebrnego orła w locie, trzymającego w dziobie herb Lwowa w kolorze złoto-czarnym, umieszczonego w ażurowym kole w barwie złota.
Na rewersie znajduje się próba srebra oraz imiennik grawera IK. Projekt odznaki stworzył Maciej Piotrowski, a wykonał Jan Knedler z Warszawy.
Wersje:
- herb i koło w barwie srebrnej, na rewersie numer odznaki
- herb i koło w barwie brązowej, na rewersie numer odznaki
Znaki na samolotach pułku w latach 1927-1932
Regulaminowe tło pod godło eskadr 6 pułku lotniczego obowiązujące od 1932 roku oraz godła „zwierzęce” eskadr.
Umieszczane pod skrzydłem litery identyfikacyjne 6 pułku lotniczego lub.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
Dziesięciolecie 6 Pułku Lotniczego. Lwów: Zakłady Graficzne Książnica-Atlas we Lwowie, 1935.
Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 978-83-206-0149-7.
Ku Czci Poległych Lotników Księga Pamiątkowa. Marian Romeyko (red.). Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika Poległych Lotników, 1933.
Jerzy Bogdan Cynk: Siły lotnicze Polski i Niemiec. Wrzesień 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0686-1.
Łukasz Łydżba: Lwowski III/6 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2011. ISBN 978-83-7731-025-0.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.