6 Pułk Artylerii Lekkiej (II RP)

6 Pułk Artylerii Lekkiej

6 Pułk Artylerii Lekkiej (6 pal) to jednostka artylerii lekkiej Wojska Polskiego, która istniała w II Rzeczypospolitej.

Oddział brał udział w walkach w 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej oraz w 1939 roku w czasie kampanii wrześniowej. Jego siedzibą był garnizon w Krakowie – Łobzowie, gdzie mieścił się w koszarach imienia generała Wincentego Aksamitowskiego przy ulicy Bartosza Głowackiego oraz w obrębie fortu VII.

Pułk stanowił organiczną jednostkę artylerii 6 Dywizji Piechoty i podlegał dowódcy 6 Grupy Artylerii w zakresie wyszkolenia.

Formowanie i walki

6 pułk artylerii polowej został utworzony w maju 1919 roku z wcześniej zorganizowanych oddziałów. Jego geneza sięga października i listopada 1918 roku, kiedy to w Nowym Targu powstał 1 pułk artylerii górskiej, a w Krakowie w styczniu 1919 roku – 3 pułk artylerii wałowej (który później przemianowano na 2 pułk artylerii górskiej). Po przybyciu wojsk gen. Hallera, część żołnierzy z tych jednostek weszła w skład 6 pułku.

Oddział uczestniczył w działaniach na Ukrainie w 1919 roku oraz w wojnie polsko-bolszewickiej. W wrześniu 1920 roku dysponował armatami francuskimi i austriackimi oraz 100 mm haubicami.

Kawalerowie Virtuti Militari

Przy nazwiskach żołnierzy oznaczonych gwiazdką znajdują się osoby odznaczone dekretami L. 2639 i 2642 Naczelnego Wodza z 22 lutego 1921 roku.

Pułk w okresie pokoju

Po zakończeniu działań wojennych w 1921 roku, pułk został przeniesiony do Krakowa, który stał się jego garnizonem. Wtedy to pułk wszedł w skład 6 Dywizji Piechoty.

W 19 maja 1927 roku, Minister Spraw Wojskowych, marszałek Józef Piłsudski, ustalił 18 września jako datę święta pułkowego. 14 grudnia 1928 roku, zmienił ją na 22 maja, a 31 grudnia 1938 roku – na 19 maja.

5 czerwca 1927 roku w katastrofie w Witkowicach zginął kan. Józef Wawro, a kpr. Jan Nierząd doznał poważnych obrażeń.

31 grudnia 1931 roku pułk został przemianowany z 6 pułku artylerii polowej na 6 pułk artylerii lekkiej.

Walki w kampanii wrześniowej

W kampanii wrześniowej pułk uczestniczył w składzie 6 Dywizji Piechoty Armii „Kraków”.

Pułk został zmobilizowany pod koniec sierpnia 1939 roku, poczynając od I dywizjonu, który mobilizowano od 24 sierpnia 1939 roku.

W dniach 1–2 września 1939 roku dwa pierwsze dywizjony walczyły w bitwie granicznej w rejonie Pszczyny, odpierając ataki niemieckich czołgów i niszcząc ich część (tzw. bitwa pszczyńska). Oddział poniósł znaczne straty w ludziach i sprzęcie. 1 września I dywizjon walczył pod Brzeźcami, osłaniając rozwinięcie 6 Dywizji Piechoty i niszcząc około 10 czołgów, utrzymując pozycje do wieczora bez strat w działach. 2 września I i II dywizjon walczyły pod Pszczyną i Ćwiklicami, tracąc cały sprzęt I dywizjonu (12 armat) oraz połowę z II dywizjonu (4 baterię i połowę 5 baterii).

III dywizjon haubic, przydzielony 1 września do 1 Brygady Górskiej KOP, działał przez większość czasu w oderwaniu od dywizjonu. 8 bateria (kpt. Kurzei) weszła do akcji 2 września pod Osielcem, ostrzeliwując niemieckie kolumny. Następnie została tymczasowo podporządkowana 16 dywizjonowi artylerii motorowej i brała udział w walkach 4 i 5 września pod Pcimiem, wspierając żołnierzy 10 Brygady Kawalerii (zmotoryzowanej) i 12 pułku piechoty. 7. i 9 bateria weszły do akcji 4 września pod Jawornikiem. W toku odwrotu polskich oddziałów, od 5 września, 8. bateria wspierała napotykane oddziały.

W dniach 4–5 września I i II dywizjon zostały częściowo odtworzone, składając się po dwie baterie (1., 3., 5., 6.), po pobraniu 10 dział (w tym być może haubic 100 mm) z koszar 6. pal w Krakowie, które były pierwotnie przeznaczone dla mobilizowanego 55 pal. 5 września wspierały one ogniem piechotę w rejonie Skawiny. W nocy 7/8 września cały pułk przeprawił się bez strat przez Dunajec w rejonie Biskupic Radłowskich, po czym jeden działon 8 baterii (plut. Żaczka) odparł atak czołgów na południe od mostu. Następnie pułk rozpoczął odwrót poszczególnymi dywizjonami, wraz z oddziałami 6. DP, w kierunku Dąbrowa Tarnowska – Tarnobrzeg – Nisko – Janów Lubelski – Derylaki – Aleksandrów. Podczas odwrotu, 6 pal wielokrotnie zajmował pozycje i ostrzeliwał niemieckie oddziały próbujące ścigać lub oskrzydlić polskie jednostki. I dywizjon uczestniczył w akcji przeciw niemieckiej kolumnie pancernej pod Dąbrową Tarnowską. W trakcie odwrotu, z dwóch porzuconych haubic oraz artylerzystów bez przydziału, dowódca artylerii dywizyjnej 6 DP utworzył dodatkową dwudziałową baterię, jednak brak jest informacji o jej dalszych losach.

Z rozkazu dowódcy Armii „Kraków”, 5 bateria została 10 września podporządkowana 3 pułkowi ułanów, do którego dołączyła 12 września. Z Frampola pułk ten skierował się na północ, w kierunku Lublina. Wieczorem 17 września 5. bateria została zaskoczona w marszu za Turobinem przez oddziały niemieckie, tracąc dwa działa, a także dowódcę por. Duszczyńskiego. Resztki baterii kapitulowały kilka dni później w rejonie Huty Turobińskiej. 14 września do II dywizjonu 6 pal włączono osamotnioną 3 baterię 40 pal kpt. Jordana, a następnie 2. baterię 40. pal (kpt. E. Kaszubskiego). Tego dnia wszystkie dywizjony pułku, maszerujące osobno, stanęły na postój w lesie na zachód od Aleksandrowa.

W dniach 15–16 września cały pułk wspierał oddziały 6 DP pod Aleksandrowem, które bezskutecznie atakowały w kierunku Podsośniny, na linii rzeki Tanwi. Pułk poniósł przy tym straty od ognia artylerii niemieckiej, w tym utracono armatę z II dywizjonu, a w wyniku walk polegli dowódca 7. baterii ppor. Kamieński oraz ogniomistrz J. Bill. Następnie pułk wycofał się z dywizją w nocy z 16/17 września w kierunku Józefowa. Podejmując próbę przebicia się z okrążenia, 18 września pułk wspierał piechotę w walkach o Paary i Narol, przyczyniając się do lokalnego sukcesu i odbicia Narola.

Pułk kontynuował wycofanie wraz ze swoją dywizją w kierunku Rawy Ruskiej, jednak wskutek trudności z przebiciem się z okrążenia, poniesionych strat oraz braku amunicji i zaopatrzenia, polskie oddziały poddały się w Cieszanowie 21 września 1939 roku. Warto zaznaczyć, że III dywizjon pułku podczas kampanii nie stracił żadnej ze swoich haubic.

W czasie działań wojennych zginęło 5 oficerów, 1 podchorąży, 8 podoficerów oraz 91 kanonierów; rany odniosło 7 oficerów, 1 podchorąży, 1 chorąży, 5 podoficerów i 27 kanonierów.

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Orderem Virtuti Militari za kampanię wrześniową 1939 roku:

  • Krzyżem Złotym – mjr Franciszek Mrowec
  • Krzyżem Srebrnym

Symbole pułkowe

Sztandar

Na mocy zarządzenia z 10 grudnia 1937 roku, Prezydent RP zatwierdził wzór sztandaru dla 6 pułku artylerii lekkiej. Sztandar, ufundowany przez społeczeństwo ziemi krakowskiej, został przekazany pułkowi przez gen. Juliusza Rómmla na Błoniach Krakowskich 29 maja 1938 roku podczas ceremonii wręczenia sztandarów oddziałom artylerii z Okręgu Korpusu Nr V i X.

Sztandar został wykonany według wzoru określonego w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 roku o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach.

Na prawej stronie płata sztandaru znajdował się amarantowy krzyż, w centrum którego wyhaftowano orła otoczonego wieńcem laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 8 w wieńcach laurowych.

Po lewej stronie płata sztandaru, w centrum krzyża kawaleryjskiego znajdował się analogiczny wieniec, a w nim trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach umieszczono na tarczach:

  • w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
  • w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
  • w prawym dolnym rogu – godło miasta Krakowa,
  • w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 6 pal.

Na ramionach krzyża kawalerskiego umieszczone były wyhaftowane nazwy i daty najważniejszych bitew pułku:

  • na górnym – „Kraków 24.V.1919”,
  • na dolnym – „Krasne 5.IX.1920”,
  • na lewym – „Marcinówka 19.V.1920”,
  • na prawym – „Puchowicze 10.VII.1920”.

Sztandar pułku został pozostawiony we wrześniu 1939 roku w koszarach pułku w Krakowie, a później został zabrany przez oficerów Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej i ewakuowany na Węgry. Został następnie przetransportowany przez Włochy i Francję do Wielkiej Brytanii, a po wojnie trafił do Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.

Odznaka pamiątkowa

18 marca 1929 roku minister spraw wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 6 pułku artylerii polowej. Odznaka, o wymiarach 46×46 mm, ma formę krzyża o ściętych ramionach pokrytych emalią w kolorach ciemnozielonym i czarnym. Na ramionach krzyża znajduje się numer oraz inicjały „6 PAP”. W centrum krzyża, na niebieskim tle, umieszczony jest herb Krakowa, otoczony wieńcem laurowym. Między ramionami krzyża skrzyżowane lufy armatnie. Odznaka jest dwuczęściowa – wykonana ze srebra lub tombaku srebrzonego i emaliowanego, z numeracją na rewersie. Wykonawcą odznak był Józef Trębacz z Krakowa.

Kadra pułku

Dowódcy pułku

  • mjr Stanisław Nazarewicz – dowódca 3 pułku artylerii wałowej (od 23 I 1919)
  • ppłk Teodor Nałęcz-Tański (od VI 1919)
  • mjr Karol Grodzicki
  • płk Ryszard Frendl (1923 – 10 IV 1925 → szef artylerii OK V)
  • płk Godfryd Kellner (10 IV 1925 – III 1929)
  • ppłk Jan Geniusz (III 1929 – XIII 1932)
  • płk Aleksander Hertel (XII 1932 – XI 1936)
  • płk Franciszek Ludwik Szechiński (1936 – 28 VIII 1939)
  • ppłk Borys Kondracki (28 VIII – 20 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

  • ppłk art. Karol Grodzicki (od 12 VII 1921)
  • ppłk dr Ludwik Tobolewicz (1923)
  • ppłk art. Edward d’Erceville (3 XI 1923 – 17 V 1925 → zastępca szefa Wydziału Artylerii Departamentu III MSWojsk.)
  • ppłk art. Stanisław Julian Ożegalski (od VI 1925)
  • ppłk Michał Sikorski (do VI 1927)
  • mjr / ppłk Michał Gałązka (VI 1927 – I 1930)
  • mjr / ppłk Franciszek Ludwik Szechiński (I 1930 – 1936)
  • ppłk art. Michał Langenfeld (od 1936)
  • ppłk dr Stanisław Józef Pochopień (do VIII 1939)

Żołnierze 6 pułku artylerii lekkiej – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
  • Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
  • Kazimierz Kuś: Zarys historii wojennej 6-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
  • Roman Łoś: Artyleria polska 1914–1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
  • Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
  • Jan Pabich: Niezapomniane karty. Z dziejów 6 Pułku Artylerii Lekkiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982. ISBN 83-08-00402-4.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
  • Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
  • Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
  • Władysław Steblik, Armia „Kraków”, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1975.
  • Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
  • Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
  • Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.