6 pułk artylerii ciężkiej Obrońców Lwowa (6 pac)
6 pułk artylerii ciężkiej był oddziałem artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej. Został utworzony w 1921 roku we Lwowie z połączenia 5 i 12 dywizjonów artylerii ciężkiej. Do 1939 roku jednostka stacjonowała w garnizonie Lwów (Okręg Korpusu nr VI) i była pod względem szkoleniowym podporządkowana dowódcy 6 Grupy Artylerii. W kampanii wrześniowej jego zmobilizowane dywizjony brały udział w walkach na różnych odcinkach frontu.
Geneza i walki przyszłych pododdziałów pułku
5 dywizjon artylerii ciężkiej
Baterie, które później stały się 5 dywizjonem artylerii ciężkiej, zaczęły się formować samorzutnie we Lwowie pod koniec listopada 1918 roku. Otrzymały nazwy: „Basia”, „Iwan” i „Longinus”. W styczniu 1919 roku baterie utworzyły 4 pułk artylerii ciężkiej, który wkrótce zmienił numer na 5 pac. Ostateczna nazwa to 5 dywizjon artylerii ciężkiej. W listopadzie 1921 roku stał się jednym z dywizjonów „pokojowego” 6 pac.
Baterie 5 dywizjonu brały udział w walkach we Lwowie, a następnie na froncie ukraińskim do rzeki Seret, pozostając w Zbarażu do 13 sierpnia 1919 roku. W sierpniu dywizjon został przeniesiony na linię Zbrucza, gdzie wspierał działania 19 pułku piechoty. Po walkach wycofał się do Tarnopola, gdzie został przezbrojony.
Od maja 1920 roku dywizjon operował w kierunku Latyczów – Lityń – Winnica – Niemirów. 27 maja przeniesiono go na front północny w rejon Głębokiego, gdzie walczył do 3 lipca. Następnie od 4 lipca prowadził działania opóźniające w kierunku Głębokie – Lida – Szczuczyn – Grodno – Białystok i dalej na Warszawę.
Pod Warszawą 5 dac (bez 1 baterii) został podporządkowany 5 DP i skierowany na front lwowski, gdzie brał udział w pościgu na Złoczów – Brody – Radziwiłłów – Krasiłów. 1 bateria wspierała walki 14 DP pod Warszawą, a następnie powróciła do macierzystego dywizjonu. W październiku 1920 roku dywizjon został skierowany do Jarosławia, a potem do Lwowa.
12 dywizjon artylerii ciężkiej
12 dywizjon artylerii ciężkiej powstał z 3 pułku artylerii ciężkiej Błękitnej Armii. Po przybyciu do Polski, wydzielono z pułku jeden dywizjon, który przemianowano na 12 dac. W 1921 roku został włączony do nowo utworzonego 6 pac.
Do końca sierpnia 1919 roku 12 dac stacjonował w okolicach Warszawy, a we wrześniu został przeniesiony do Wilna, gdzie do połowy marca 1920 roku prowadził działania organizacyjne i szkoleniowe. Od 15 marca dywizjon został podporządkowany dowódcy 14 Dywizji Piechoty i uczestniczył w walkach na froncie północnym, wycofując się przez Słuck – Baranowicze – Kobryń aż pod Dęblin. 12 sierpnia zajął stanowiska ogniowe, wspierając 14 DP w czasie bitwy warszawskiej i przeszedł do pościgu, kończąc walki w rejonie Mińska.
Obydwa dywizjony poniosły straty: 2 oficerów i 18 szeregowych poległych, 2 oficerów i 18 szeregowych rannych oraz 3 oficerów i 44 szeregowych zmarłych na skutek chorób.
Kawalerowie Virtuti Militari
Czterech żołnierzy pułku zostało odznaczonych Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari:
- kan. Ludwik Kornella,
- mjr Tadeusz Łodziński,
- por. Kazimierz Schirmer,
- pchor. Tadeusz Zdzisław Sklepiński.
Dodatkowo 12 oficerów i 48 szeregowych otrzymało Krzyż Walecznych.
Formowanie pułku
Po zawieszeniu broni 5 dywizjon artylerii ciężkiej został skierowany do Jarosławia, gdzie przeprowadzono demobilizację. W sierpniu 1921 roku, dywizjon został przeniesiony do Lwowa. 12 dywizjon artylerii ciężkiej, po krótkim postoju w Baranowiczach, 15 listopada dotarł do Tarnopola i zajął kwatery w Chodaczkowie, Dragonowcach i Zabojkach. Tam również przeprowadzono demobilizację, a 9 września 1921 roku dywizjon przetransportowano do Lwowa. W tym okresie MSWojsk. rozwiązało 5 Lwowską Brygadę Artylerii i na jej miejsce utworzyło 6 pułk artylerii ciężkiej, z dowódcą ppłk. Tadeuszem Łodzińskim. Trzonem nowo utworzonej jednostki stały się wojenne 5 Lwowski i 12 Kresowy dywizjon artylerii ciężkiej.
6 pac we Lwowie
Zakwaterowanie
Początkowo dowództwo pułku mieściło się w koszarach gen. Bema przy ul. Grodzkiej, jednak 27 października przeniesione zostało do koszar Czerwony Klasztor przy ul. Teatyńskiej 6. Od 24 listopada stacjonował tam I dywizjon (wcześniej przez 2 miesiące kwaterował w Jaworowie). II dywizjon zakwaterowano na Filipówce przy ul. Terasiewicza. W 1923 roku pułk otrzymał do dyspozycji magazyny w koszarach przy ul. Teatyńskiej 16 i przy ul. Kopcowej 7, gdzie stacjonowała również kadra baterii zapasowej. Od 8 stycznia 1922 roku pułk posiadał własną kuźnię, a w marcu 1924 roku uruchomiono dodatkowo warsztaty „stelmacharskie”. W 1929 roku warsztaty pułkowe przeniesiono do wozowni na Wulce, a w Czerwonym Klasztorze pozostał jedynie 6 samodzielny daplot.
Oświata i szkolenie
Od grudnia 1921 roku pododdziały pułku rozpoczęły intensywne szkolenie. Wprowadzono kursy dokształcające dla oficerów oraz przymusową naukę dla analfabetów. Podczas szkoły ognia na OC „Leśna” w 1931 roku pułk uzyskał najlepsze wyniki strzelania spośród wszystkich jednostek artylerii. Pułk był również na wysokim poziomie w zakresie wyszkolenia jeździeckiego, co zauważył inspektor armii, gen. Juliusz Rómmel, który podczas inspekcji w 1932 roku osobiście wydał oficerom-artylerzystom komendy „szable w dłoń” i „do boju”. Pierwsze oficjalne zawody hippiczne odbyły się w 6 pac w dniach 20 i 23 lipca 1922 roku, składając się z siedmiu dyscyplin. Rozkazem dowódcy pułku nr 72 z 14 marca 1922 roku utworzono bibliotekę, gdzie książki, głównie fachowe, kupowano ze składek kadry, a część beletrystyki pochodziła z darów żołnierzy, kadry, osób cywilnych oraz różnych instytucji.
Święta w 6 pac
Rozkazem dowódcy pułku nr 278 z 3 grudnia 1925 roku, święto pułkowe ustalono na pierwszy dzień Świąt Wielkanocnych. Tego dnia, w 1919 roku, I (5) dywizjon zapoczątkował ogniem ostateczne oswobodzenie Lwowa. W tym samym dniu we Francji utworzono II (12) dywizjon. 19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił dzień 21 kwietnia jako datę święta pułkowego. Z nieznanych powodów przez kilka lat nie obchodzono tego święta, aż w 1931 roku po raz pierwszy zaakcentowano ten dzień, a od 1932 roku obchodzono go już uroczyście, organizując pogadanki o historii pułku, zawody sportowe, zabawy, defilady oraz wspólne uroczyste obiady z zaproszonymi gośćmi.
Zmiany etatowe w pułku
W początkowym okresie istnienia 6 pac składał się z dowództwa pułku, I i II dywizjonu, kadry baterii zapasowej oraz kompanii gospodarczej. Wkrótce udało się utworzyć dowództwo III dywizjonu z 7. i 8. baterią, jednocześnie rozwiązano 6 baterię. W ten sposób „manewrowy” I dywizjon miał trzy baterie, a pozostałe po dwie. W 1927 roku ujednolicono strukturę dywizjonów, likwidując 3 baterię. Dodatkowo od 1922 roku do dowódcy 6 pac była podporządkowana 6 samodzielna bateria OPL, która 17 maja 1926 roku została przeorganizowana na 7 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej, później przemianowany na 6 sdaplot. W 1931 roku dywizjon przeciwlotniczy usamodzielnił się i odszedł ze struktury pułku.
30 listopada 1938 roku minister spraw wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał 6 pułkowi artylerii ciężkiej nazwę „6 pułk artylerii ciężkiej Obrońców Lwowa”.
6 pac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
Pułk był jednostką mobilizującą. W 1939 roku, zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, sformował w dniach 24–26 sierpnia, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem „czerwonym”:
- 12 dywizjon artylerii ciężkiej typ II dla 12 DP
- pluton taborowy nr 12 dla 12 DP
- od dnia 31 sierpnia 1939 roku, w I rzucie mobilizacji powszechnej:
- 5 dywizjon artylerii ciężkiej typ II dla 5 DP w 5 dniu mobilizacji
- pluton taborowy nr 5 dla 5 DP
- 11 dywizjon artylerii ciężkiej typ II dla 11 DP w 4 dniu mobilizacji
- pluton taborowy nr 11 dla 11 DP
- dowództwo 6 pułku artylerii ciężkiej dla Armii „Łódź” w 7 dniu mobilizacji
- I dywizjon 6 pułku artylerii ciężkiej typ I dla Armii „Łódź” w 6 dniu mobilizacji
- II dywizjon 6 pułku artylerii ciężkiej typ I dla Armii „Łódź” w 6 i 7 dniu mobilizacji
- polowy szpital weterynaryjny nr 61 w 6 dniu mobilizacji
- polowy szpital weterynaryjny nr 62 w 7 dniu mobilizacji.
Działania bojowe
W momencie rozpoczęcia mobilizacji dokonano rozśrodkowania mobilizowanych pododdziałów 6 pac w Sokolnikach i Zubrzy, poza Lwowem, prowadzono pobór koni i wozów w rejonie Sokala.
I dywizjon armat 105 mm
31 sierpnia 1939 roku rozpoczął mobilizację I dywizjon armat kal. 105 mm, kończąc ją 5 września wieczorem. Rano 6 września I dywizjon dotarł na stację kolejową Podzamcze, gdzie został załadowany i wieczorem odjechał ze Lwowa w kierunku Przemyśla. Jazda w stronę frontu odbywała się z częstymi przerwami z uwagi na uszkodzenia linii kolejowej i ataki lotnicze. 7 września w Sądowej Wiszni transport dywizjonu został zbombardowany, a następnie ostrzelany z broni pokładowej niemieckich samolotów. W wyniku tego kilka kanonierów poniosło śmierć, a kilkunastu odniosło rany. Zginęło ponad 30 koni, a prawdopodobnie zniszczone zostały 2 armaty kal. 105 mm. 8 września w rejonie Medyki I dywizjon ponownie został zbombardowany, jednak tym razem bez strat. Z powodu zniszczenia linii kolejowej, 9 września dywizjon rozładował się, a 3 bateria, tracąc dużą ilość koni i dwóch armat, wróciła do Lwowa. 10 września I dywizjon pomaszerował w kierunku Przemyśla, a następnie Niżankowic i Dobromila, zajmując stanowiska ogniowe w rejonie Dobromila, gdzie ostrzelał drogę Sanok-Sambor. Po wystrzeleniu 40 pocisków, stanowiska I dywizjonu zostały zbombardowane przez lotnictwo niemieckie. Po nocnym marszu 10/11 września dywizjon I/6 pac dotarł do Medyki i został podporządkowany 38 Dywizji Piechoty rezerwy; po rozwinięciu stanowisk dwukrotnie ostrzeliwał oddziały niemieckie, sam również będąc pod ostrzałem wrogiej artylerii. Tego dnia wspierał dowództwo obrony Przemyśla. Kolejne dwie noce maszerował, osiągając 12 września folwark Kopań, a 13 września Mościska. Podczas następnej nocy maszerował w kierunku Sądowej Wiszni, a o godz. 3:00 14 września dywizjon zajął stanowiska ogniowe i otworzył ogień na zajętą przez wojska niemieckie Sądową Wisznię; po godzinnym ostrzale miejscowość została zdobyta przez piechotę 38 DP rezerwy, w trakcie ostrzału doszło do pojedynku z niemiecką artylerią. Po odpoczynku w kolejnej nocy 14/15 września dywizjon ruszył w kierunku Lwowa, jednak w rejonie wsi Rodatycze napotkał niemieckie pozycje obronne. Dywizjon zawrócił do Sądowej Wiszni, a o godz. 10 zajął stanowiska ogniowe, z których ostrzeliwano niemieckie pozycje w Rodatyczach i Didiatyczach; stanowiska 1 i 2 baterii dywizjonu zostały ostrzelane ogniem artylerii niemieckiej i zaatakowane przez lotnictwo niemieckie. Po zmianie stanowisk o ok. 500 m w przód, ponowiono ostrzał; na stanowiska 2 baterii wyjechał z Didiatycz czołg niemiecki, który został zniszczony strzałem „na wprost”. Wieczorem 15 września stanowiska 2 baterii zostały objęte ogniem niemieckiej artylerii, w wyniku czego zginęło 2 kanonierów, a dwóch kolejnych odniosło rany.
W związku z planami dołączenia do 24 Dywizji Piechoty, wysłano w kierunku Janowa, Kozic, Bartników Dominikańskich i Brzuchowic pluton łączności oraz tabory dywizjonu pod dowództwem ppor. Ignacego Moczarskiego; pododdział ten po dotarciu do rejonu Brzuchowic 20 września został otoczony i rozproszony, a większość żołnierzy dostała się do niewoli. Rano 16 września 2 bateria zajęła stanowiska w Księżym Moście; w trakcie zmiany stanowisk była atakowana przez niemieckie lotnictwo, w sumie trzy razy, w wyniku ataków zginęło 3 żołnierzy, 1 został ranny, a stracono 9 koni. Dywizjon był ostrzeliwany przez artylerię wroga. 16 września wieczorem I/6 pac ostrzeliwał zajęte przez niemieckie oddziały wsie Ożomle, Bruchnal, Czarnokońce, Nowosiółki i Mużyłowice, niszcząc niemiecką kolumnę w Czarnokońcach, która transportowała paliwo i amunicję. Po zdobyciu przez piechotę Czarnokońców i Mużyłowic, ostrzeliwał w nocy Ożomle. 17 września 2 bateria maszerując kryła się w lasach, była ostrzeliwana przez niemiecką artylerię; w wyniku ostrzału zginęło 4 kanonierów, a dwie armaty zostały zniszczone. 18 września 2 bateria, będąc okrążona, w godzinach nocnych uległa panice; w jej wyniku rozbiegła się większość żołnierzy baterii, zabierając wszystkie konie. W baterii pozostało kilkunastu kanonierów; kapitan Antoni Bonarski wydał rozkaz zniszczenia pozostałych armat i sprzętu oraz rozwiązał baterię. Nocą 16/17 września pozostała część dywizjonu maszerowała poprzez Nowosiółki, Mogiłę i Mużyłowice, a następnie Berdychów, Mołoszkowice do Kolonii Kopanka, gdzie zajęła stanowiska ogniowe 1 bateria. 17 września popołudniu wspierała ogniem obronę 11. Karpackiej Dywizji Piechoty, kilkakrotnie powstrzymując natarcie wojsk niemieckich. 17/18 września maszerowała duktami leśnymi w kierunku szosy Jaworów – Janów. 18 i 19 września 1 bateria wraz z dowództwem dywizjonu przebijała się w kierunku Lwowa, wspierając ostrzałem artyleryjskim polską piechotę; dotarła do Hołoska. Próby przebicia się do Lwowa okazały się bezskuteczne. 20 września, po wystrzeleniu resztek amunicji, 1 bateria z rozkazu gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego została rozwiązana, a armaty zniszczono. Dowódca I dywizjonu oraz dowódca 1 baterii, kapitanowie Jerzy Stępkowski i Józef Broda, wraz z częścią żołnierzy dostali się do niewoli sowieckiej.
II dywizjon haubic 155 mm
Wieczorem 6 września zakończył mobilizację II dywizjon haubic. 7 września rano, na Dworcu Towarowym we Lwowie, wyjechały transporty kolejowe z bateriami II dywizjonu, wieczorem dowództwo II dywizjonu oraz dowództwo 6 pac. Transporty jechały przez Kamionkę Wołoską, a 8 września przez Rawę Ruską. 9 września dotarły do mostu na Sanie w rejonie Muniny koło Jarosławia. Transporty były atakowane przez lotnictwo niemieckie; z powodu zniszczeń torów wycofano je na rozkaz dowódcy pułku ppłk. Tadeusza Frączka do Rawy Ruskiej. W Oleszycach, na zachód od Lubaczowa, transporty II/6 pac zostały wyładowane. Na rozkaz dowódcy OK VI podjęto marsz dywizjonu i dowództwa pułku do Gródka Jagiellońskiego. Następnie przez Niemirów do Janowa, który 6 pac (bez I dywizjonu) osiągnął 12 września. 12 września II/6 pac rozwinął stanowiska ogniowe, aby wspierać w walce batalion marszowy 19 pułku piechoty mjr. Blutreicha nad Wereszycą. Wieczorem tego dnia dowództwo 6 pac i II dywizjon otrzymały rozkaz do odmarszu do Lwowa. Z uwagi na przydzielenie bm/19 pp do obrony Składnicy Uzbrojenia nr VI, dowódca 6 pac wyznaczył 6 baterię do wsparcia batalionu. 13 września 6 bateria w godzinach porannych dotarła wraz z batalionem marszowym 19 pp do rejonu Brzuchowice – Rzęsna Ruska. Zajęła stanowiska obok stacji kolejowej w Brzuchowicach, skąd ostrzeliwała niemiecki batalion III/99 pułku strzelców górskich, który zajął Rzęsnę Ruską i Polską. 14 września 6 bateria, razem z bm/19 pp, dotarła do Hołoska, do składnicy. 15 września 6 bateria prowadziła ostrzał okolic sanatorium przeciwgruźliczego w Hołosku, aby otworzyć drogę do Lwowa. Podobnie 16 września bateria wystrzeliła dużą ilość amunicji, którą pozyskiwała ze składów w Hołosku, jednak piechota nie otworzyła drogi do Lwowa. Bateria wspierała intensywnym ostrzałem obronę składnicy, niszcząc w dniach 17-19 września 2-3 czołgi oraz kilka pojazdów samochodowych; pluton piechoty sformowany z jezdnych, zwiadu i drużyny km baterii wziął do niewoli załogę 7 motocykli niemieckich. 20 września 6 bateria prowadziła intensywne walki w obronie składnicy, mimo ostrzału artylerii niemieckiej. Poległ w walce 1 oficer, kilku kanonierów zostało rannych, a 1 oficer i około 10 koni utracono. 20 września wieczorem dowódca OK VI wydał rozkaz kapitulacji załogi składnicy. Załoga skapitulowała 21 września w godzinach porannych, większość baterii dostała się do niemieckiej niewoli, haubice uszkodzono, a niewielka grupa, w której był dowódca baterii por. Julian Pauluk z oficerem ogniowym, przedarła się do Lwowa.
13 września dowództwo 6 pac i II dywizjon haubic, bez 6 baterii, dotarli do Lwowa. Do 6 pac dołączyła 3 bateria z dwoma armatami kal. 105 mm. 4 bateria haubic zajęła stanowiska ogniowe na wschód od Cmentarza Łyczakowskiego, 5 bateria haubic na Cytadeli, a 3 bateria armat w rejonie ul. Piekarskiej. 6 pac stanowił artylerię ogólnego wsparcia obrony Lwowa. Baterie intensywnie wspierały obronę Lwowa; 15 września skutecznie ostrzeliwały Kortumową Górę podczas ataku jednostek 35 Dywizji Piechoty rezerwy, oraz ogniem nękającym rozpoznane niemieckie stanowiska, skrzyżowanie drogi i przejazdu kolejowego w Rzęśnie Polskiej, skład benzyny oraz stanowisko artyleryjskie. Baterie wystrzeliły odpowiednio: 3 bateria ok. 10 pocisków, 4 bateria 12 pocisków, a 5 bateria ok. 20 pocisków. 16 września baterie 6 pac wspierały batalion III/206 pułku piechoty w natarciu na południowe stoki wzg. 324. 17 września 4 bateria wystrzeliła 27 pocisków na żądanie własnej piechoty w rejon Brzuchowic i Hołoska. 3 bateria oddała 8 strzałów na lotnisko w Skniłowie i na żądanie własnej piechoty w rejonie Rzęsny Ruskiej. 5 bateria wystrzeliła 5 strzałów, na stanowiska niemieckiej artylerii oraz nieustaloną ilość pocisków na cele w rejonie Sygniówki i lasu Białohoryszcze, trafiając składy amunicji. 18 września 5 bateria wystrzeliła 38 pocisków na cele na przedpolach Lwowa w rejonie Zboisk, Skniłowa, Zimnej Wody Kulparkowa, a 4 bateria w rejonie Pirogówki 8 pocisków, ponosząc straty 4 poległych, 8 rannych i 10 utraconych koni. 3 bateria oddała 16 pocisków na cele w lesie Biłohoroszcze. 19 września baterie ostrzeliwały rejon Brzuchowic, wspierając natarcie wojsk Frontu Południowego, które przebijały się do Lwowa. 3 bateria wystrzeliła na lądowisko niemieckich samolotów w Zimnej Wodzie, piechotę, składy amunicji i inne cele 78 pocisków. 4 bateria 57 pocisków na kolumnę pancerno-motorową, skład amunicji i piechotę niemiecką. 5 bateria wystrzeliła 20 pocisków na stanowiska niemieckiej piechoty i broni pancernej. 20 września w walkach od godz. 14.00 głównie uczestniczyła 4 bateria, wystrzeliwując 27 pocisków na niemiecką piechotę w rejonie Pasiek Miejskich, Hołoska Wielkiego i Sanatorium w Hołosku. W trakcie walk o Lwów 6 pac prowadził pojedynek artyleryjski z niemieckimi bateriami, z nieznanym skutkiem; nieprzyjacielska artyleria uzyskała jedno nakrycie 4 baterii, w wyniku czego zginęło 3 artylerzystów. Pułk skapitulował przed wojskami sowieckimi razem z całym garnizonem Lwowa. 22 września zniszczono sprzęt optyczny i broń strzelecką, a działa zostały uszkodzone. Żołnierzom pochodzącym ze wsi dowódca pułku polecił zabrać konie z uprzężą i udać się do domów, oficerom natomiast polecił nie zgłaszać się na miejsce zbiórki, lecz ukryć się i uciekać. Ci, którzy zignorowali rozkaz ppłk Frączka, zostali zamordowani w „zbrodni katyńskiej”.
Oddział Zbierania Nadwyżek 6 pac
Z pozostałych nadwyżek po sformowaniu dywizjonów artylerii ciężkiej oraz 6 pac, 9 lub 10 września sformowano improwizowaną baterię artylerii ciężkiej, którą wysłano do Grupy „Żółkiew” płk. dypl. Stefana Iwanowskiego, formowanej w rejonie Żółkwi. Od 12 do 15 września walczyła w rejonie Żółkwi, a jej dalsze losy są nieznane.
Z pozostałych w koszarach żołnierzy 6 pac, 12 września sformowano spieszoną baterię pod dowództwem kpt. Tadeusza Sklepińskiego, uzbrojoną jedynie w broń ręczną, liczącą w trzech plutonach ok. 160 artylerzystów. 12 września obsadziła stację kolejową Persenkówka wraz z batalionem piechoty OZ 19 pułku piechoty mjr Romualda Majewskiego. Następnie podlegała dowódcy sektora południowego – 3 pułk piechoty OW Grodno ppłk. Stefanowi Mrozkowi. 18 września bateria wymaszerowała celem zmiany na Wzgórzach Wuleckich kompanii piechoty w okopach, podczas marszu ostrzelana została ogniem artylerii niemieckiej, ponosząc znaczne straty osobowe i nie doszło do zluzowania piechoty. Jeden z plutonów 22 września miał za zadanie odbicie folwarku za rogatką Zieloną z rąk sowieckich.
Symbole pułkowe
Sztandar
16 grudnia 1937 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru 6 pac. 22 listopada 1938 roku, podczas wręczania sztandarów oddziałom artylerii z Lwowa i Małopolski Wschodniej, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki przekazał pułkowi sztandar ufundowany przez zarząd miasta Lwowa.
Prawa strona sztandaru została wykonana według wzoru regulaminowego. W centrum znajdowało się godło państwowe – orzeł w koronie w wieńcu z liści laurowych, a w czterech rogach umieszczono numer pułku w mniejszych wieńcach.
Na lewej stronie płatu sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu umieszczono trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach, umieszczono na tarczach:
- w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej,
- w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
- w prawym dolnym rogu – godło ziemi lwowskiej,
- w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 6 pac.
Na ramionach krzyża kawalerskiego widniały wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:
- na górnym – „Sokółka 24.VII.1920”,
- na dolnym – „Kojdanów 4.IX.1920”,
- na lewym – „Lure 1919”,
- na prawym – „Lwów 21.IV.1919”.
We wrześniu 1939 roku sztandar ukryto w budynku Ossolineum we Lwowie. Po 1945 roku został przewieziony do Wrocławia, gdzie przez 40 lat znajdował się w rękach prywatnych. Obecnie jest eksponowany w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
Odznaka pamiątkowa
26 marca 1934 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 6 pułku artylerii ciężkiej. Odznaka o wymiarach 34×34 mm przedstawia wizerunek moździerza z kołem, na którym w górnej części umieszczono herb Lwowa. Na oporze moździerza wpisany jest numer „6”, a na trzech pionowo ustawionych pociskach znajdują się inicjały „PAC”. Odznaka jest jednoczęściowa, wykonana w srebrze, bez emalii. Na rewersie widnieje próba srebra oraz inicjały grawera „WG” – Wiktora Gontarczyka z Warszawy.
Po raz pierwszy odznaki zostały wręczone 20 kwietnia 1934 roku. Rozkazem dowódcy pułku nr 90/34 odznaki przyznano również miastu Lwów, 5 DP, 14 DP, 5 pal, 12 pal, 1 pam, 6 plot., 6 daplot. Poza odznakami srebrnymi i metalowymi wykonano dwie odznaki złote, które delegacja pułku wręczyła prezydentowi RP Ignacemu Mościckiemu oraz marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu.
Artylerzyści – Obrońcy Lwowa
Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku
Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej są dostępne w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914–1939. Londyn: Koło Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975. OCLC 836515857.
Adam Ostanek: Garnizon Lwów wczoraj i dziś – wymiar poznawczy i edukacyjny. W: Andrzej Drzewiecki (red. nauk.), Łukasz Różycki (red. nauk.): Militaria w edukacji historycznej. T. 2: Przeszłości nie można zrekonstruować …. Gdynia: Akademia Marynarki Wojennej. Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych, 2014. ISBN 978-83-7889-280-9.
Michał Romanowski: Zarys historii wojennej 6-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 1: Dokumenty 1-16 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-64-8.
Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 2: Dokumenty 17-22 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-65-5.
Piotr Zarzycki: 6 pułk artylerii ciężkiej „Obrońców Lwowa”. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 54. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1997. ISBN 83-87103-32-2.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.