6 Pułk Artylerii Ciężkiej (6 pac)
6 Pułk Artylerii Ciężkiej (6 pac) był oddziałem artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w czasach II Rzeczypospolitej, działającym w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Wiosną 1919 roku rozpoczęto formowanie brygad artylerii dla dywizji piechoty. Brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej oraz pułku artylerii ciężkiej, który miał dywizjon w składzie trzech baterii. Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej był przeznaczony do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa.
Na podstawie dekretu Naczelnego Wodza Wojska Polskiego z 1 września 1919 roku, wyznaczono dowódców dla wszystkich ośmiu pułków artylerii ciężkiej, w tym mjr Józefa Urlicha, który objął dowództwo 6 pułku. Latem 1920 roku jego bateria zapasowa stacjonowała w Krakowie.
W październiku opracowano plan rozbudowy artylerii, który zakładał zakończenie organizacji baterii i dowództw formowanych w kraju przez baterie zapasowe pułków artylerii do 31 grudnia 1919 roku. W okresie od października do końca grudnia 1919 roku, bateria zapasowa 6 pułku artylerii ciężkiej miała wystawić baterie 1, 2, 3 oraz dowództwo I dywizjonu.
Organizacja i działania 6 pac/I dywizjonu
Historia I dywizjonu 6 pułku artylerii ciężkiej sięga 24 października 1918 roku, kiedy to płk Bolesław Roja polecił porucznikowi Jerzemu Lewakowskiemu przejęcie sprzętu od Austriaków. 31 października porucznik Lewakowski, w towarzystwie około 20 oficerów i żołnierzy, bez walki przejął działa oraz inny sprzęt wojskowy. Tego samego dnia utworzono „komendę oddziału uzupełniającego pułku artylerii ciężkiej nr 2 w Krakowie”, a 3 listopada dowództwo nad oddziałem objął kpt. Kazimierz Kristman-Dobrzański. 13 listopada oddział przemianowano na „ciężki pułk artylerii nr 2 w Krakowie”, a dowództwo objął ppłk Józef Koźmiński. Pułk liczył wtedy 32 oficerów i kilkunastu szeregowych, 8 armat polowych kal. 90 mm wz. 75/96 i 2 haubice 150 mm wz. 94. Zwalniani z armii austriackiej żołnierze-Polacy szybko zasilił szeregi pułku. 3 grudnia 1918 roku, na mocy rozkazu nr 18 Dowództwa Okręgu Generalnego w Krakowie, oddział przekształcono w 1 pułk artylerii wałowej, a jego siedzibą stał się kompleks koszarowy przy ul. Montelupich.
W styczniu 4-działowa bateria 100 mm haubic, w skład której wchodziło 2 oficerów i 110 szeregowych, została wysłana na front polsko-czechosłowacki, gdzie walczyła w rejonie Bogumina. Na front wschodni wysłano pluton por. Karola Łopatkiewa uzbrojony w 2 haubice 150 mm wz. 14.
Na podstawie rozkazu MSWojsk. L. 12504/Mob./19 z 6 czerwca 1919 roku, 1 pułk artylerii wałowej został przemianowany na 6 pułk artylerii ciężkiej, a istniejący dywizjon stał się I/6 pac. Na początku marca na front ukraiński w rejonie Chyrowa wyruszyła 3 bateria por. Ludwika Tobolewicza, która walczyła przez 2 miesiące. 1 bateria została wysłana na front pod Lwów, gdzie w rejonie Żyrawki i Zubrzy powstrzymała ataki wroga ogniem. W końcu marca 2 bateria por. Płaczka została skierowana do rejonu Gródka Jagiellońskiego, gdzie walczyła do 15 maja, a następnie przeniesiona została do Lwowa. W czerwcu obie baterie I/6 pac zostały przewiezione koleją do Krakowa, do koszar barakowych przy ul. Warszawskiej, w celu przezbrojenia i reorganizacji. W tym czasie do dywizjonu dołączono nowo utworzoną baterię. Dowództwo objął mjr Meraviglia. 30 lipca dwie baterie przeszły przezbrojenie na 155 mm haubice wz. 17, a jedna na 105 mm armaty wz. 13. Do oddziału przybyli także instruktorzy francuscy. W połowie listopada dywizjon, pod dowództwem kpt. Rudolfa Patoczki, został przerzucony koleją do Wilna i wszedł w skład 6 Brygady Artylerii. W walkach o Dyneburg działał zdecentralizowanie, a jego baterie wspierały różne oddziały piechoty.
Na początku lutego 1920 roku I/6 pac został przerzucony na Polesie. 1 bateria działała w rejonie Borysowa, a do pierwszych starć doszło 7 lipca, gdy Sowieci zaatakowali w rejonie Gajowa i Nowosiółek. W obliczu przerwania polskiej obrony, 1 bateria prowadziła działania odwrotowe w kierunku Smolewicze, Mińsk Litewski, Stołpce, Horodyszcze, aż do Worończy. 3 bateria zajęła stanowiska w rejonie Starego Borysowa, a 30 marca ostrzeliwała przeciwnika przy użyciu obserwacji balonowej. W maju walczyła w rejonie Borysowa. W trakcie odwrotu polskich wojsk, wycofywała się przez Mińsk Litewski i Kojdanów do Worończy, gdzie połączyła się z resztą dywizjonu. 17 lipca 1/6 pac rozpoczął dalszy odwrót, maszerując przez Słonim, Białystok, Małkinię, Tłuszcz, Radzymin, Warszawę, Górę Kalwarię, Ryczywół do Kozienic. Tam bateria ostrzeliwała przeciwnika w rejonie Paprocie, Kruszena, Kobranice. 17 sierpnia dywizjon dotarł do Dęblina, a następnie koleją do Lublina, gdzie do 22 września stanowił odwód artyleryjski 3 Armii. Po tej dacie przeszedł do Radziwiłłowa, będąc w dyspozycji dowódcy 6 Dywizji Piechoty. 12 października rozpoczął swój ostatni marsz bojowy, docierając po 9 dniach do rejonu Starokonstantynowa, gdzie zakończył swój szlak bojowy.
Dywizjon w okresie pokoju
Po zakończeniu walk I/6 pac przemaszerował do Złoczowa, a 21 grudnia 1920 roku został załadowany do eszelonu, przewieziony do Krakowa i zakwaterowany w koszarach im. gen. Józefa Bema przy ul. Rakowieckiej.
7 maja 1921 roku, na mocy rozkazu MSWojsk. L.16167/21.Art., zlikwidowano „wojenny” 6 pac, tworząc w jego miejsce „pokojowy” 5 pułk artylerii ciężkiej, któremu na czele stanął ppłk. Józef Ulrych. Nowa jednostka początkowo składała się z jednego dywizjonu – byłego I/6 pac.
Żołnierze pułku
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Stefan Herzog: Zarys historii wojennej 5-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
Piotr Zarzycki: 5 Pułk Artylerii Ciężkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1996, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt nr 75. ISBN 83-87103-18-7.