6 Lwowski Pułk Artylerii Lekkiej (6 pal) to jednostka artylerii lekkiej wchodząca w skład Polskich Sił Zbrojnych.
Początkowo pułk stanowił część 6 Lwowskiej Dywizji Piechoty, która została utworzona na terenie ZSRR. W wyniku różnych reorganizacji, jednostka ta została podległa dowódcy 5 Kresowej Dywizji Piechoty, z którą to brała udział w działaniach bojowych we Włoszech.
Formowanie, zmiany organizacyjne i szkolenie w latach 1941-1944
11 września 1941 roku w Tockoje, koło Czkałowa, rozpoczęto formowanie 6 Dywizji Piechoty, w skład której wszedł 6 pułk artylerii lekkiej.
12 grudnia 1941 roku pułk zaprezentował się przed Naczelnym Wodzem, generałem broni Władysławem Sikorskim. Tego samego dnia, Major Stefan Świnarski został awansowany na stopień podpułkownika, a kapitanowie: Jerzy Henryk Dormus i Leonard Małaszyński na stopień majora. Porucznicy: Jan Niepokojczycki i Antoni Dzięgielski otrzymali awans na kapitana, a szeregowi podchorążowie: Mieczysław Zalewski-Korzinek, Tadeusz Lutostański i inni, zostali mianowani podporucznikami.
9 lutego 1942 roku pułk opuścił Tockoje i transportem kolejowym udał się do ówczesnej Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. 19 lutego 1942 roku, po dziesięciodniowej podróży, pułk dotarł na stację kolejową Jakkobag, zlokalizowaną w wilajecie kaszkadaryjskim, około 20 km od Shahrisabz. W kwietniu 1942 roku pułk otrzymał sprzęt do szkolenia, w tym jedną haubicę 122 mm oraz jedną armatę 76 mm. W związku z ewakuacją do Iranu, przeprowadzonej w sierpniu, od października 1942 roku rozpoczęto reorganizację Armii Polskiej na Wschodzie oraz przystąpiono do przechodzenia na etaty brytyjskie. Na początku 1943 roku, w związku z brakiem możliwości uzupełnienia stanów osobowych, rozwiązano m.in. 6 Dywizję Piechoty. Ostatecznie 6 Lwowski Pułk Artylerii Lekkiej został włączony do artylerii 5 Kresowej Dywizji Piechoty.
W sierpniu 1943 roku, jednostki 2 Korpusu Polskiego przemieściły się do Palestyny, gdzie odbyły intensywne szkolenie. W grudniu 1943 roku rozpoczęto przegrupowanie do obozu Quassassin w Egipcie, skąd na początku 1944 roku, 6 Lwowski Pułk Artylerii Lekkiej został wysłany do Włoch przez porty w Aleksandrii, Suezie i Port Saidzie.
Działania zbrojne 1944-1945
Pułk rozpoczął działania bojowe 24 marca 1944 roku w rejonie Cerasuola, wspierając walczące oddziały własne oraz włoskie do 13 kwietnia 1944 roku, kiedy to przystąpiono do przygotowań do walk o Monte Cassino. 23 kwietnia, pułk zajął stanowiska ogniowe pod Monte Cassino. Aż do natarcia, które rozpoczęło się 11 maja 1944 roku o godzinie 23.00, był jedynym czynnym pułkiem artylerii w składzie 5 Kresowej Dywizji Piechoty, przez co jego pozycje były codziennie ostrzeliwane. Do 24 maja 1944 roku pułk wystrzelił ponad 49 tysięcy pocisków i wystawił pluton piechoty do wsparcia ataku na wzgórze 575. Od 17 czerwca do 11 lipca 1944 roku uczestniczył w walkach nad rzeką Chienti, w rejonie S. Biaggio i Filotrano. W działaniach pościgowych za nieprzyjacielem uczestniczył II dywizjon, który dołączył do 15 Pułku Ułanów Wielkopolskich. Od 14 lipca, pułk wziął udział w walkach o Ankonę, a od 25 lipca, o M. Ostra, Filetto oraz wzgórza w rejonie Scapanzzano – S. Lucia. Następnie, wraz z 6 Lwowską Brygadą Piechoty, przeszedł pod rozkazy 3 Dywizji Strzelców Karpackich. W ramach 3 DSK utworzono grupę złożoną z 2 Brygady Pancernej oraz 6 Lwowskiej Brygady Piechoty, która brała udział w tzw. Bitwie o Caminate 18 sierpnia 1944 roku. W ciągu dwóch dni walk pułk zużył ponad 8500 pocisków, zdobywając 45 czołgów oraz dział, a także eliminując niemiecką 278 DP z dalszych działań. Ostatnie walki o Linię Gotów pułk prowadził w rejonie na południowy zachód od Pesaro. Łącznie pułk wystrzelił ponad 60 tysięcy pocisków. W trakcie odpoczynku w San Elpidio pułk wymienił ponad 70% luf, segregując i porównując działa. Odpoczynek został przerwany w trybie alarmowym, aby wesprzeć 2 Dywizję Nowozelandzką pod Rimini. Z powodu intensywnych opadów deszczu i powodzi, przygotowania do natarcia zostały wstrzymane, a pułk przeszedł przez Asyż i Arezzo do działań w Apeninach. Współdziałał z różnymi oddziałami dywizji, w końcu przechodząc do działań obronnych na stanowiskach ogniowych pod Mrisighella do 11 lutego 1945 roku. 6 marca 1945 roku rozpoczęły się przygotowania do ofensywy na Bolonię, która wystartowała 9 kwietnia 1945 roku. Po zdobyciu rzeki Senio, pułk nieprzerwanie wspierał działania piechoty i czołgów. Do momentu zdobycia Bolonii pułk stracił 6 zabitych i 10 rannych. Działania w kampanii włoskiej pułk zakończył w rejonie koncentracji Dywizji pod Il Ponte.
W trakcie działań wystrzelono ponad 185 tysięcy pocisków. W każdej armacie dwukrotnie wymieniono lufę. Poległo 13 żołnierzy, 65 zostało rannych, a 36 kolejnych zmarło w szpitalach.
Odznaczenia:
Order Virtuti Militari – 22
Krzyż Walecznych – 247
Krzyż Zasługi z Mieczami – 153
Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino – 707
Medal Wojska – 696
Medale sprzymierzonych – 8
Pułk w latach 1945-1947
1 lipca 1945 roku pułk zajął kwatery w Pagliare di Spinetoli. W dniach 18-19 października 1945 roku jednostka została przeniesiona do Rawenny. 14 marca 1946 roku żołnierze pułku przestali nosić odznakę rozpoznawczą 6 Lwowskiej Brygady Piechoty. Zastąpiono ją metalowymi „lewkami” noszonymi na kołnierzach. 30 sierpnia 1946 roku jednostka została przeniesiona do Mediolanu, zajmując koszary „Principe di Savoia” przy Piazza Perrucchetti. 11 września 1946 roku wszystkie armaty oraz jaszcze zostały wysłane transportem kolejowym do Neapolu, co stanowiło pierwszy akt rozbrojenia pułku. 16 września 1946 roku pułk przekazał warty oddziałom Czetników. 21 września 1946 roku pułk liczył 36 oficerów, 3 podchorążych, 72 podoficerów oraz 382 szeregowców. W dniach 21-23 września 1946 roku jednostka została przetransportowana koleją do Neapolu, a następnie samochodami do obozu „Lammie Camp”. Podczas podróży, na stacji kolejowej Cesena pozostawiono 41 szeregowców, którzy zostali skierowani do obozu kandydatów na wyjazd do Kanady. W Mediolanie pozostał oddział likwidacyjny pod dowództwem kapitana Krawczyńskiego, liczący pięciu oficerów oraz 24 szeregowców, większość z nich była ożeniona z Włoszkami. „Obóz jest czysty i schludnie urządzony. Personel obozu składa się z Czetników, którzy pełnią wzorowo swoją służbę na warunkach nieco lepszych od jeńców niemieckich”. 24 września 1946 roku pułk został zaokrętowany na brytyjskim statku pasażerskim SS Andes, razem z Kwaterą Główną 5 Kresowej Dywizji Piechoty, 5 Kresowym Batalionem Łączności, 5 Kompanią Sanitarną oraz rzutem likwidacyjnym 5 Wileńskiej Brygady Piechoty. Następnego dnia o godzinie 16.00 SS Andes wypłynął w drogę do Anglii. 29 września 1946 roku o godzinie 15.00 pułk został wyładowany w porcie Southampton, a następnie załadowany do wagonów osobowych na stacji Nowdall. Tego samego dnia, około godziny 22.00, pułk przybył do Cheltenham, skąd został przewieziony autobusami do obozu „Stowell Park Camp”, oddalonego o 18 mil od Cheltenham. 7 października 1946 roku żołnierze zdali karabiny oraz pistolety maszynowe Thompson do magazynu obozowego. 10 października 1946 roku do obozu przybył rzut likwidacyjny pułku w składzie 4 oficerów i 34 żołnierzy, którzy podróż z Włoch odbyli koleją przez Niemcy, Austrię i Francję. 14 października 1946 roku żołnierze pułku rozpoczęli prace na brytyjskich farmach przy zbiorze ziemniaków. 19 listopada 1946 roku dowódca pułku udekorował 533 żołnierzy Medalem Wojska. 3 maja 1947 roku pułkownik Czesław Obtułowicz wydał rozkaz dzienny nr 39/47, w którym ogłoszono, że „zarządzeniem władz angielskich 6 Lwowski Pułk Artylerii Lekkiej przeorganizuje się z dniem 5 maja 1947 roku i przejdzie w skład Oddziału Nr 506 PKPR”.
Struktura organizacyjna pułku
Organizacja wojenna według sowieckiego etatu pułku artylerii dywizji piechoty obejmowała:
dowództwo pułku z baterią dowodzenia
2 dywizjony ogniowe:
2 czterodziałowe baterie armat 76 mm
1 czterodziałowa bateria haubic 122 mm
Na etacie pułk miał liczyć 85 oficerów oraz 970 kanonierów.
Organizacja wojenna według brytyjskiego etatu pułku artylerii przedstawiała się następująco:
dowództwo pułku – bez organów sztabowych. Funkcje te pełnili: adiutant, oficer informacyjny oraz oficer ds. kwatermistrzowskich;
bateria dowodzenia
3 dywizjony po 2 baterie czterodziałowe armat 25-funtowych (87,6 mm).
Etat przewidywał 50 oficerów oraz 679 podoficerów i szeregowych.
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku:
mjr art. Stefan Świnarski (10 – 30 IX 1941)
ppłk art. Czesław Obtułowicz (1 X 1941 – 9 I 1942 → dowódca Artylerii Dywizyjnej 6 DP)
mjr art. Józef Lis (9 I – 7 IV 1942 → szef sztabu 6 pal)
ppłk/płk art. Czesław Obtułowicz (7 IV 1942 – 3 V 1947)
Szefowie sztabu:
mjr art. Józef Lis (18 – 30 IX 1941 → I oficer sztabu Dowództwa Artylerii 6 DP)
mjr/ppłk art. Stefan Świnarski (1 X 1941 – 9 I 1942 → 7 pal)
mjr Jerzy Henryk Dormus (9 I – III 1942 → Centrum Wyszkolenia Artylerii)
kpt. Piotr Szczęsny (6 III – 12 IV 1942)
mjr art. Józef Lis (12 IV – 3 XI 1942)
Zastępcy dowódcy pułku:
I z-ca mjr art. Stanisław Oyrzyński (4 XI 1942 – 28 XI 1943)
I z-ca mjr Franciszek Kikal (od XII 1943)
II z-ca mjr Marian Siewiński (V 1943 – 1945) okresowo p.o. I zcy dcy pułku i dowódcy pułku
oficer do spraw kwaterunkowych – mjr Marian Siewiński
oficer gospodarczy – por. Antoni Wołkowicz (do XII 1945)
adiutant – kpt. Witold Płoski (do 24 VIII 1945)
adiutant – por. Wacław Blicharski (od 24 VIII 1945)
dowódca plutonu łączności – por. Tadeusz Lutostański
I dywizjon
dowódca dywizjonu – mjr art. Stanisław Kruszyński (do 9 I 1942 → I oficer sztabu Dowództwa Artylerii 6 DP)
dowódca dywizjonu – kpt. Piotr Szczęsny (15 I – 6 III 1942)
dowódca dywizjonu – kpt. Franciszek Inwalski (6 III – 8 VI 1942)
dowódca dywizjonu – mjr Stanisław Monkielewicz (8 VI – 3 XI 1942)
dowódca dywizjonu – kpt. Jerzy Stypułkowski (4 XI 1942 – VII 1943)
dowódca dywizjonu – kpt. Feliks Markowski (8 VIII 1943 – 2 VI 1944)
dowódca dywizjonu – kpt. Stefan Seligman (3 VI – 30 X 1944)
dowódca dywizjonu – kpt. Tadeusz Rybiński (31 X 1944 – 28 XI 1946)
dowódca dywizjonu – kpt. Roman Gapski (p.o. od 28 XI 1946)
zastępca dowódcy – kpt. Jan Gurawski (V -13 X 1943)
zastępca dowódcy – kpt. Tadeusz Zięciak (X 1943 – 6 VI 1944)
zastępca dowódcy – por./kpt. Jan Tutaj (od 8 VI 1944)
II dywizjon
dowódca dywizjonu – kpt. Jerzy Stypułkowski (15 I -11 IV 1942)
dowódca dywizjonu – kpt. Franciszek Inwalski (8 VI 1942 -1944)
dowódca dywizjonu – kpt./mjr Karol Dukowicz
zastępca dowódcy – kpt. Stefan Seligman (III 1943 – 3 VI 1944)
zastępca dowódcy – por. Józef Szklarczyk (12 VI – 1 XII 1944)
zastępca dowódcy – por./kpt. Florian Krawczyński (od 2 XII 1944)
zastępca dowódcy dywizjonu – kpt. Prus-Studziński (do 25 VII 1945)
III dywizjon
dowódca dywizjonu – kpt./mjr Wacław Kluczewski (4 XI 1942 -13 VI 1945)
dowódca dywizjonu – kpt. Stefan Seligman (21 VI – 25 VII 1945)
dowódca dywizjonu – kpt. Prus-Studziński (p.o. od 25 VII 1945)
dowódca dywizjonu – kpt. Jan Tutaj (p.o. od 23 VIII 1945)
zastępca dowódcy – por. Tadeusz Rybiński (V 1943 – 30 X 1944)
zastępca dowódcy – por. Bolesław Gorajski (od 31 X 1944)
oficer zwiadowczy – ppor. Gwido Muck (do 24 VII 1945)
por. Bolesław Gorajski (18 X 1945 otrzymał zezwolenie na noszenie amerykańskiego medalu Srebrnej Gwiazdy)
Kawalerowie Orderu Virtuti Militari:
mjr Franciszek Kikal
por. Andrzej Dębicki
śp. kpr. pchor. Franciszek Ignerski
kpr. Adam Dzięgielewski
Przypisy
Bibliografia
Kronika 6 Lwowskiego Pułku Artylerii Lekkiej. Maj 1945-maj 1947, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. C.474/Ie.
Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Maciej Szczurowski: Artyleria Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w II wojnie światowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-918-X.
Piotr Żaroń: Armia Polska w ZSRR, na Bliskim Wschodzie i Środkowym Wschodzie. Warszawa 1981: KAW RSW „Prasa- Książka – Ruch”, 1981. Brak numerów stron w książce.
Józef Smoliński: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie: 1939-1945. Warszawa: Egros, 1997. ISBN 83-86268-66-2. Brak numerów stron w książce.
Aleksander Blum, Maciej Przedrzymirski, Jerzy Wisz, Jan Paśnicki: Artyleria polska w Bitwie o Bolonię 1945. Materiały do Księgi Pamiątkowej Artylerii Polskiej na Zachodzie 1940-1945. Londyn: Koło Oficerów Artylerii, 1990.