6 eskadra wywiadowcza
6 eskadra wywiadowcza była pododdziałem lotnictwa rozpoznawczego Wojska Polskiego w czasie II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Eskadra została utworzona 7 listopada 1918 roku na lotnisku Lewandówka we Lwowie, które zostało przejęte od Cesarskiego i Królewskiego Lotnictwa. Ze względu na lokalizację, nadano jej nazwę „eskadra lwowska”, a niedługo później przekształcono ją w 2 eskadrę bojową. Na początku w jej skład wchodziły samoloty pozostawione przez Austriaków.
Wojna polsko-ukraińska
Pierwszy lot bojowy w wojnie polsko-ukraińskiej, mający na celu obronę Lwowa, miał miejsce 5 listopada 1918 roku. Wykonali go por. obs. Janusz de Beaurain oraz por. pil. Stefan Bastyra na samolocie Oeffag C.II (lub według innych źródeł Hansa-Brandenburg C.I). Był to jednocześnie pierwszy lot polskiego samolotu, który odbył się przed oficjalnym uzyskaniem niepodległości. W związku z tym wydarzeniem, corocznie obchodzono w tym dniu Święto Lotnictwa Polskiego aż do 1931 roku.
21 grudnia 1918 roku eskadra została włączona do Lwowskiej Grupy Lotniczej pod dowództwem por. Bastyra. W grudniu 1918 roku eskadra realizowała zadania wsparcia dla jednostek naziemnych oraz przeprowadzała loty rozpoznawcze. W sumie w tym miesiącu wykonano 28 lotów bojowych oraz kilka łącznikowych. W skład eskadry wchodziło m.in. 4 samoloty Hansa-Brandenburg C.I (z 6 samolotów całkowitego wyposażenia).
W dniu 21 grudnia 1918 roku, w ramach ujednolicania numeracji, jednostka otrzymała nazwę 6 eskadra lotnicza (wywiadowcza) i weszła w skład III Grupy Lotniczej. Na 25 lutego 1919 roku eskadra dysponowała 5 samolotami Hansa-Brandenburg C.I, 2 Oeffag oraz 1 Albatros C.XII, a w maju 1919 roku: 4 Hansa-Brandenburg C.I, 2 Hannover CL.II, 1 Oeffag i 1 Albatros C.XII (BFW). Eskadra nieprzerwanie uczestniczyła w intensywnych walkach pod Lwowem, wykonując loty rozpoznawcze oraz bombowe.
Raport Inspektora Wojsk Lotniczych z 13 marca 1919 roku wskazuje, że w tym okresie eskadra posiadała 1 samolot, 6 pilotów i 3 obserwatorów.
Na początku maja polskie oddziały zaczęły przygotowania do ofensywy na froncie ukraińskim. W tym czasie eskadra dysponowała 9 samolotami, w tym: 4 Brandenburgi, 2 Rolandy CL-2, 1 Oeffag i 1 BFW C-12.
Początkowe operacje wojny polsko-radzieckiej
Po zakończeniu wojny polsko-ukraińskiej, w lipcu 1919 roku, eskadrę przeniesiono na lotnisko w pobliżu Tarnopola, a jej dowództwo objął por. Kazimierz Swoszowski.
Pod koniec 1919 roku, intensywność działań na froncie wojny polsko-radzieckiej zmalała. W październiku 1919 roku eskadra wykonała dla dowództwa Frontu Podolskiego 18 lotów rozpoznawczych, a w listopadzie – 12 lotów. Od lutego 1920 roku walki nasiliły się. 4 lutego 1920 roku w trakcie lotu rozpoznawczego został zestrzelony dowódca eskadry, por. pil. Kazimierz Swoszowski, wraz z obserwatorem, ppor. Feliksem Błaszkiewiczem. Dowództwo przejął tymczasowo por. Franciszek Peter, a od marca por. Adolf Wiesiołowski.
Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno-zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany. Na dzień 1 lutego 1920 roku, eskadra była częścią III Grupy Lotniczej i dysponowała 7 pilotami, 4 obserwatorami oraz 4 samolotami.
W lutym eskadra zrealizowała 43 zadania bojowe, zrzucając 330 kg bomb. W marcu współpracowała z 5 Dywizją Piechoty, mając już 10 samolotów, 6 pilotów i 4 obserwatorów.
Wiosną 1920 roku III Grupę Lotniczą, w której skład wchodziła 6 eskadra, przeorganizowano na 3 dywizjon lotniczy, wchodzący w skład 6 Armii (dawnego Frontu Podolskiego).
W kwietniu 1920 roku, w związku z polską ofensywą, eskadrę przeniesiono do Płoskirowa. Brała ona udział w walkach w kwietniu (25 lotów bojowych), jednak w maju jej aktywność zmalała (8 lotów) z powodu zużycia sprzętu.
W czerwcu, podczas polskiego odwrotu, eskadra wycofała się do Tarnopola, gdzie otrzymała trzy samoloty Airco DH.9, przeprowadzając w drugiej połowie miesiąca 12 lotów szturmowych przeciwko kawalerii radzieckiej. W lipcu eskadra została przeniesiona do Lwowa, zmagając się z niedoborami sprzętu. Po remoncie samolotów, eskadra wzięła udział w obronie Lwowa, wykonując 20 lotów w pierwszej dekadzie sierpnia.
Operacja warszawska – bitwa pod Lwowem – sierpień 1920
Na początku sierpnia na lotnisku Lewandówka stacjonowały cztery eskadry 3 dywizjonu lotniczego: 5. i 6. eskadra wywiadowcza oraz 7. i 15. eskadra myśliwska. Dysponowały one 6 samolotami wywiadowczymi i 10 myśliwskimi.
Od 10 sierpnia zaczęła wzrastać liczba codziennych lotów na front, co było związane z kierunkiem jazdy Budionnego w stronę Lwowa.
Na 15 sierpnia 6. eskadra miała 3 sprawne samoloty i 2 w remoncie. W ramach 3 dywizjonu, dysponowała samolotami Airco DH.9.
W bitwie pod Lwowem eskadra działała z lotniska we Lwowie. Cały 3 dywizjon, w tym 6 eskadra, był przypisany do 6 Armii na Froncie Południowym, którego celem było obronienie Lwowa i zatrzymanie Armii Konnym Budionnego w Małopolsce Wschodniej.
17 sierpnia 1920 roku, cały 3 dywizjon (w składzie czterech eskadr) otrzymał rozkaz powstrzymania armii Budionnego. Tego dnia na 19 samolotach wykonano w sumie 69 lotów szturmowych, a 18 sierpnia na 14 samolotach – 72 loty.
W nocy z 16 na 17 sierpnia mechanicy naprawili uszkodzone i postrzelane samoloty. Rankiem 17 sierpnia wystartowało 19 samolotów. Zadanie dywizjonu polegało na wspieraniu wojsk własnych w rejonie Busk – Krasne oraz powstrzymywaniu sowieckich kolumn jazdy w drodze na Lwów. W trakcie akcji szturmowej pięć samolotów zostało poważnie uszkodzonych w zderzeniach z jeźdźcami. Tego dnia kawaleria Budionnego poniosła ogromne straty, a natarcie sowieckiej 6 Dywizji Kawalerii zostało odparte wyłącznie przy pomocy samolotów. Łącznie 17 sierpnia 19 maszyn zrealizowało 69 lotów szturmowych.
Następnego dnia znacznie pogorszyły się warunki atmosferyczne. Wykonywano loty wywiadowcze, a później ataki na oddziały czerwonoarmistów gromadzące się na północny wschód i wschód od Lwowa. Po południu tego dnia, atak lotniczy został skierowany w okolice Żółtańc, gdzie następnego dnia planowano przeprowadzenie przeciwuderzenia własnej kawalerii. W tym rejonie ppor. Tarasiewicz skutecznie zbombardował bolszewicką kolumnę zaopatrzeniową, a jedna z jego bomb trafiła w wóz konny w długim szeregu, co spowodowało wybuch i zniszczenie całej 15-wozowej kolumny amunicyjnej.
Dzień 18 sierpnia był dniem największego wysiłku bojowego lotników w czasie obrony Lwowa. Wykonano wtedy 72 loty bojowe. W tych walkach szczególne uznanie zdobyli por. Piniński, ppor. Tarasiewicz, plut. Tysler oraz por. Wiesiołowski.
Wieczorem 18 sierpnia, z powodu zagrożenia naziemnego na lotnisku w Lewandówce, wszystkie eskadry 3 dywizjonu przeniosły się na lotniska pod Przemyślem. W ciągu kolejnych trzech dni działalność lotnicza została znacznie ograniczona z powodu przemęczenia załóg oraz zużycia samolotów.
We Lwowie pozostało jedynie dowództwo lotnictwa frontu i armii z mjr pil. Cedrikiem Fauntleroyem na czele.
23 sierpnia podczas lotu bojowego zestrzelono samolot por. Pinińskiego. Mimo lądowania na obszarze zajętym przez nieprzyjaciela, załodze udało się wrócić do eskadry. W związku z poprawą sytuacji, 24 sierpnia eskadra powróciła do Lwowa.
Na przełomie sierpnia i września 1920 roku eskadry 3 dywizjonu uczestniczyły w dalszych działaniach ofensywnych.
Od początku września zwalczały kawalerię sowiecką w rejonie Hrubieszowa i Uściługa.
W tym czasie intensywność działań bojowych zmniejszyła się. 6 i 7 eskadra wykonały we wrześniu ponad 50 lotów, głównie wywiadowczych, nie ponosząc strat własnych.
6 eskadra ostatni lot bojowy zrealizowała 1 października 1920 roku. Rozejm zastał eskadrę w Lewandówce.
W trakcie działań wojennych w latach 1918-1920 eskadra wykonała łącznie 670 lotów bojowych, spędzając w powietrzu 1265 godzin, co czyni ją najaktywniejszą eskadrą polskiego lotnictwa; poniosła przy tym straty w wysokości 6 osób personelu latającego.
Okres pokojowy
Zgodnie z rozkazem z 18 stycznia 1921 roku, eskadry 6. i 17. zostały połączone, tworząc 6 eskadrę wywiadowczą w Łucku.
W sierpniu 1921 roku 6 eskadra wywiadowcza weszła w skład II dywizjonu wywiadowczego 2 pułku lotniczego w Krakowie.
W lutym 1925 roku, na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2300/org., rozpoczęto reorganizację lotnictwa wojskowego. Obejmowała ona m.in. przekształcenie eskadr wywiadowczych na „lotnicze” oraz zmianę ich numeracji, gdzie pierwsza cyfra oznaczała numer pułku, a następna – kolejność eskadry w pułku.
6 eskadra wywiadowcza została przemianowana na 21. eskadrę lotniczą.
31 sierpnia 1939 roku jednostka weszła w skład Brygady Bombowej i została przemianowana na 21. eskadrę bombową lekką. Pod tą nazwą uczestniczyła w kampanii wrześniowej 1939 roku.
Żołnierze eskadry
Wypadki lotnicze
23 lipca 1923 roku w wyniku wypadku lotniczego zginął kpt. obs. Stefan Esztel, wracając do Eskadry samolotem Ansaldo 300, który odebrał z wytwórni w Lublinie.
Samoloty eskadry
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
2 pułk lotniczy 1919-1929. Kraków: Drukarnia Polska Franciszka Zemanka, 1929.
Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. OCLC 69601095.
Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.
Tomasz Turbiak. Walki III dywizjonu lotniczego z konną armią Budiennego pod Lwowem. „Bellona”. 5 (2), s. 122-131, 1922. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy.