6 Dywizjon Artylerii Motorowej Ciężkiej (6 damc)
6 Dywizjon Artylerii Motorowej Ciężkiej (6 damc) to zmotoryzowany pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Dywizjon nie był częścią pokojowej struktury wojska. Został utworzony w 1939 roku przez 1 pułk artylerii motorowej ze Stryja.
6 damc w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
6 dywizjon artylerii motorowej ciężkiej został zorganizowany w Nieżuchowie, w pobliżu Stryja, na bazie II dywizjonu 1 pułku artylerii motorowej. W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej, w 6 dniu, dywizjon rozwijano do stanów wojennych dla Armii „Łódź”. W okresie mobilizacji, od 31 sierpnia do 5 września, jednostka składała się z trzech baterii, które łącznie dysponowały dwanaście armatami 120 mm wz. 1878/09/31, umieszczonymi na kołach DS lub ogumionych z pełnymi tarczami. W trakcie mobilizacji zauważono niedobory broni ręcznej, pojazdów zwiadowczych, sprzętu radiowego oraz amunicji kal. 120 mm. W ramach mobilizacji przeprowadzono także niezbędne rekwizycje samochodów. 5 września w Stryju rozpoczęto załadunek zmobilizowanego dywizjonu na transporty kolejowe.
Działania bojowe
Podczas transportu 6 damc z Przemyśla do Sandomierza, jednostka była atakowana przez niemieckie lotnictwo, które ostrzeliwało ją z broni pokładowej. Z powodu zniszczenia torów kolejowych, w nocy z 6 na 7 września dywizjon został wyładowany z transportów w okolicach Rudnika nad Sanem. Następnie przemieścił się przez Kraśnik do rejonu Urzędowa, gdzie 8 września przeszedł do odwodu Armii „Lublin”. 10 września dywizjon został przydzielony do Armii „Małopolska” i rozpoczął nocny marsz w kierunku Tomaszowa Lubelskiego. W trakcie marszu, przejeżdżając przez Lublin, 1 bateria została zbombardowana przez niemieckie lotnictwo, co spowodowało straty w zabitych i rannych. Ze względu na trudną sytuację Armii „Lublin”, 6 damc został zatrzymany w rejonie Świdnika. 12 września, po zmianie rozkazów przez gen. dyw. Tadeusza Piskora, dywizjon kontynuował marsz przez Piski Luterskie i Krasnystaw w kierunku Zamościa, w dalszym ciągu podporządkowując się Armii „Małopolska”. Dywizjon otrzymywał sprzeczne polecenia od dowódcy OK VI oraz Sztabu NW, co zmieniało jego podległość.
13 września, 1 bateria podczas postoju w lesie obok Komarowa, przy drodze Zamość-Tomaszów Lubelski, stoczyła walkę z niemiecką 2 Dywizją Pancerną. Starcie zakończyło się utratą trzech armat oraz większości pojazdów baterii. Po kilku dniach por. Bober z około 30 żołnierzami dołączył do dywizjonu w Chełmie. Jeden działon 1 baterii, 18 września dotarł do Łucka, gdzie został podporządkowany Grupie „Dubno” i 19 września wszedł w skład 12 dywizjonu artylerii najcięższej. Bohaterska walka 1 baterii uratowała sztab Armii „Kraków” oraz armijną kolumnę amunicyjną.
Pozostała część dywizjonu, dzięki walce 1 baterii, nie została zaskoczona i ogniem „na wprost” odparła niemiecki podjazd, a następnie wycofała się przez Grabowiec i Wojsławice do Chełma. Od 14 września dywizjon włączono do XIII Brygady Piechoty płk. Wacława Szalewicza. Armaty dywizjonu pełniły rolę artylerii przeciwpancernej, ustawiając się do strzelania na drogach wlotowych do miasta. 17 września niemiecki podjazd pancerno-motorowy, atakujący od strony Serebryszcza, został odparty ogniem „na wprost” 3. baterii, unieruchamiając jeden czołg. 18 września dywizjon nadal zajmował swoje pozycje ogniowe.
19 września dywizjon w ramach Kombinowanej Dywizji gen. Wołkowickiego podjął marsz z Chełma do Hrubieszowa. W nocy 20/21 września, wraz z XIX BP, przemieścił się z Hrubieszowa do Łaszczowa. 21 września baterie dywizjonu wspierały obronę 45 pułku piechoty z XIII BP, co zaowocowało odrzuceniem niemieckich oddziałów oraz zdobyciem dwóch czołgów, które następnie obsadzili żołnierze dywizjonu.
W nocy 20/21 września dywizjon przeprowadził marsz do Jarczów-Jurów, gdzie wspierał Grupę płk. Ocetkiewicza, atakującą w kierunku Uhnów. Od wieczora 22 września dywizjon przystąpił do wsparcia 86 pułku piechoty z XIX BP z pozycji ogniowych w rejonie Podlodowa.
Rano 23 września dywizjon wsparł całością sił natarcie 86 pp na Wereszycę. W wyniku kontrataków niemieckich oraz silnego ostrzału artylerii niemieckiej, dywizjon poniósł ciężkie straty wśród poległych i rannych, w tym dowódca 3. baterii kpt. J. Lewandowski (który zmarł z ran 30 IX) oraz dowódca 6 damc mjr S. Łukawiecki. Kontratakująca niemiecka 2 DPanc. rozbiła grupę płk. Ocetkiewicza oraz 44 pułk piechoty z XIII BP. Wraz z pozostałością XIII BP, 6 damc próbował wycofać się w kierunku Łaszczowa i Herbowiszcza. Z uwagi na zbliżanie się wojsk sowieckich i zamknięcie okrążenia od strony wschodniej, dowódca XIII BP płk. Szalewicz nakazał zniszczenie ciężkiego sprzętu, armat oraz ciągników i przedzieranie się grupami z okrążenia. Nocą 23/24 września, na rozkaz mjr. Łukawieckiego, zniszczono armaty i większość pojazdów. Na 7 ciężarówkach i 4 „łazikach” żołnierze dywizjonu wyruszyli na północ. 25 września, pozostałości dywizjonu zostały otoczone w okolicach Zawałów przez wojska obu agresorów. W związku z tym rozwiązano oddział i zniszczono samochody. W małych grupach próbowano przedostać się z okrążenia, część się udało, jednak większość została wzięta do niewoli.
Obsada personalna
Obsada personalna dywizjonu we wrześniu 1939:
- dowódca dywizjonu – mjr art. Stanisław Józef Łukawiecki
- adiutant – kpt. art. Ferdynand Schwetlich
- oficer zwiadowczy – por. art. Kazimierz Makuch
- oficer łączności – por. art. Bolesław Rudolf Glazer
- oficer techniczny – kpt. art. Jerzy Andrzej Mieczysław Kunstetter
- oficer obserwacyjny – ppor. art. rez. Zbigniew Jerzy Henryk Maurer
- oficer płatnik – ppor. Stefan Ryglewicz
- lekarz – por. lek. rez. Andrzej Pelczar †1940 Charków
- dowódca 1 baterii – por. art. Tadeusz Bober
- dowódca 2 baterii – kpt. art. Jan Tomala
- dowódca 3 baterii – kpt. art. Jan Franciszek Lewandowski †30 IX 1939 Lwów
- dowódca plutonu – ppor. art. Jan Rabski †1940 Charków
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
- Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939-1946. Londyn: Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego, 1952.
- Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
- Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: 1975. Brak numerów stron w książce.
- Jędrzej Korbal, Paweł Janicki: Armaty kal. 120 mm wz.1878/09/31 i 1878/10/31. Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939 tom 44. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2014. ISBN 978-83-7945-003-9.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Piotr Zarzycki: 1 Pułk Artylerii Motorowej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 22. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-12-1.
- Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].