6 dywizjon artylerii ciężkiej (6 dac) to pododdział artylerii ciężkiej wchodzący w skład Wojska Polskiego.
Jednostka ta nie funkcjonowała w pokojowej organizacji armii. Została utworzona w 1939 roku przez 5 pułk artylerii ciężkiej z Krakowa.
Mobilizacja
6 dywizjon artylerii ciężkiej był jednostką mobilizowaną zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, klasyfikując się jako dywizjon typu II, w trybie alarmowym w grupie żółtej. Mobilizację przeprowadził 5 pułk artylerii ciężkiej z Krakowa. Dywizjon stanowił organiczną jednostkę artylerii 6 Dywizji Piechoty. Proces mobilizacji rozpoczął się 24 sierpnia 1939 o godz. 6.00 w Czerwonym Prądniku. Z magazynów 5 pac pobrano trzy armaty kal. 105 mm wz. 29 oraz trzy haubice kal. 155 mm wz. 17. Dywizjon otrzymał również 2 radiostacje typu ROD i N2. Broń została pobrana w pełnym stanie, brakowało jedynie pistoletów. Mobilizację 2 baterii zorganizował ppor. Jan Bukowski, który następnie przekazał dowództwo kapitanowi Jerzemu Pasternakiewiczowi, przybyłemu z Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu. Rano 28 sierpnia 1939 przeprowadzono ćwiczenie zgrywające. 29 sierpnia dywizjon ruszył marszem pieszym z Czerwonego Prądnika przez Kraków, Skawinę do Spytkowic. 31 sierpnia włączono go do ugrupowania 6 DP w rejonie Pszczyny, a wraz z dywizją wchodził w skład Grupy Operacyjnej „Bielsko”.
6 dac w kampanii wrześniowej
1 września 1939 roku 6 dac stacjonował w rejonie Zatora jako odwód GO „Bielsko”. Po otrzymaniu wiadomości o wybuchu wojny dywizjon przemaszerował przez Oświęcim i Brzeszcze, osiągając rejon na wschód od Pszczyny. Pierwszy rozkaz bojowy nakazywał zajęcie stanowisk ogniowych w rejonie Ćwiklic. Do świtu 2 września baterie zajęły pozycje na skraju miejscowości i lasu Jankowice. Punkt obserwacyjny 1 ba i dywizjonu umieszczony został w Starej Wsi. Niemiecka 5 Dywizja Pancerna zaatakowała Pszczynę. Mimo słabej widoczności z powodu mgły, dywizjon otworzył ogień do nieprzyjaciela około godz. 9.00. Wszystkie ataki wroga, zwłaszcza w kierunku Starej Wsi, zostały odeparte przy znaczącym wsparciu 6 dac. Czołgi niemieckie przełamały linie obrony piechoty około godz. 12.00, a duża grupa czołgów uderzyła na stanowiska ogniowe 6 dywizjonu. 1 bateria straciła wszystkie armaty, jednak w trakcie obrony zniszczyła co najmniej jeden czołg niemiecki. Kilku żołnierzy z baterii zostało rannych, a kilku zaginęło, stracono również kilkanaście koni. 6 dac wycofał się w trzech większych grupach. W pierwszej grupie znalazła się większość żołnierzy 1 baterii wraz z resztą taborów, natomiast kolumna amunicyjna 6 dac przemieściła się w nocy w rejon Brzeźnicy, skąd przemaszerowano do Woli Duchackiej. W drugiej grupie była 2 bateria, która przez Brzeszcze dotarła do Skawiny. Dowódca dywizjonu, który znajdował się na punktach obserwacyjnych, nie dołączył do dywizjonu. Grupa trzecia, z dowódcą dywizjonu, dołączyła do rozbitków z piechoty 6 DP zbierających się w lesie na północny wschód od Ćwiklic. W trakcie przebijania się za Wisłę, 4 września, większość z nich dostała się do niemieckiej niewoli w rejonie wsi Brzezinka. Major Świerzy i ppor. Piaskowy zdołali przedostać się do własnych linii.
Pozostałe siły 6 dac 5 września, za sprawą 2 baterii, wsparły walkę piechoty 6 DP przeciwko niemieckiej 45 Dywizji Piechoty i grupie bojowej 5 DPanc. w Skawinie, niszcząc jeden pojazd pancerny. Odnotowano straty w postaci kilku rannych i zaginionych żołnierzy oraz utratę kilku koni. Wieczorem zdekompletowany 6 dac wycofał się do Puszczy Niepołomickiej, maszerując przez Swoszowice, Piaski Wielkie i Wieliczkę. 6 września dotarł do Niepołomic, a 2 bateria haubic zajęła stanowiska w rejonie Woli Batorskiej. Kontynuowano dalszy odwrót przez Wał, Ruda, Jadowniki Mokre, osiągając ten ostatni rejon 7 września. Następnego dnia dywizjon przekroczył Dunajec w okolicach Ulowa. Po południu 8 września podjazd niemieckiej 2 Dywizji Pancernej rozbił spieszoną 1 baterię pod Gruszowem, a 2 baterię haubic na północny wschód od Dąbrowy Tarnowskiej, gdzie stracono swoje haubice i sprzęt. Grupy żołnierzy rozbitego 6 dac w kolejnych dniach dołączyły do 5 pułku artylerii ciężkiej pod dowództwem kpt. Pasternakiewicza i ppor. Piaskowego, dzieląc jego dalszy los.
Obsada personalna
dowódca — mjr Antoni Świerzy
adiutant dywizjonu — ppor. Marcin Piaskowy
oficer zwiadowczy — ppor. rez. Jerzy Dębski
oficer łączności — ogn. pchor. Aleksander Głowacki
oficer łącznikowy — por. rez. Wacław Trawiński
lekarz — ppor. rez. lek. Cybulski
dowódca 1 baterii — kpt. Jerzy Wojciech Pasternakiewicz
dowódca 2 baterii — por. Władysław Burdyłło
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jan Bukowski: Relacja z kampanii wrześniowej 1939 roku. [w:] 6 Dywizja Piechoty – 6 Pułk Artylerii Lekkiej, 6 dywizjon artylerii ciężkiej, sygn. B.I.52c [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1940. [dostęp 2017-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-07)].
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
Piotr Zarzycki: 5 Pułk Artylerii Ciężkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1996, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 75. ISBN 83-87103-18-7.
Sławomir S. Szpala: Militaria Specjalne nr 11 4/2009. „5. Dywizja Pancerna”, Lublin: Kagero Publishing, 2009, ISSN 1896-9208.