Batalion karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 6 – to pododdział piechoty Wojska Polskiego.
Mobilizacja
Batalion nie był częścią organizacji pokojowej wojska. Został utworzony w ramach mobilizacji alarmowej w grupie niebieskiej w czasie A+54, w dniach od 24 do 26 sierpnia 1939 roku przez 59 pułk piechoty w Inowrocławiu, w ramach 15 Dywizji Piechoty.
6 batalion karabinów maszynowych i broni towarzyszących był mobilizowany w dworach Orłowo i Gnojno w pobliżu Inowrocławia. Dowództwo nad batalionem sprawował mjr Henryk Skaczała, a kadra oraz większość rezerwistów pochodziła z 59 pp. Batalion osiągnął gotowość bojową zgodnie z harmonogramem mobilizacyjnym, a stawiennictwo rezerwistów okazało się bardzo dobre. W dniu 27 sierpnia batalion został wizytowany przez dowódcę 59 pp, płk Bolesława Mirgałowskiego. Po zmobilizowaniu składał się z dowództwa batalionu, trzech kompanii karabinów maszynowych oraz broni towarzyszących, kompanii strzeleckiej, a także plutonów: pionierów, łączności, przeciwpancernego oraz gospodarczego. Łącznie batalion liczył 993 żołnierzy i był uzbrojony w: 2 armaty ppanc. 37 mm, 6 moździerzy 81 mm, 3 granatniki 46 mm, 3 karabiny specjalne (przeciwpancerne), 36 ckm oraz 9 rkm.
27 sierpnia o godz. 19.00 batalion wymaszerował z miejsca mobilizacji i rozpoczął marsz wraz z 59 pp w kierunku miejsca koncentracji 15 DP. W trakcie przerwy w marszu w Jaksicach odprawiono mszę polową, a żołnierze złożyli przysięgę. Następnie 6 b km i br. tow. udał się w rejon wyczekiwania w pobliżu miejscowości Prądy i Miedzyń w okolicach Bydgoszczy. Kontynuowano organizację oraz zgrywanie pododdziałów w batalionie, a także przeprowadzano szkolenie obsług broni zespołowej. Wieczorem 31 sierpnia batalion otrzymał rozkaz zajęcia stanowisk obronnych.
6 b km i br. tow. w kampanii wrześniowej
Walki w rejonie Bydgoszczy
1 września 1939 roku o świcie 1 kompania km zajmowała stanowiska w rejonie Osowej Góry na północny zachód od Bydgoszczy, na odcinku 61 pułku piechoty. 2 kompania km wspierała batalion ON „Bydgoszcz” na pozycji obronnej w Witoldowie, Wierzchucicach i Wierzchucinku, na północ od Bydgoszczy, w rejonie obrony 62 pułku piechoty. Pozostała część batalionu stanowiła odwód na pozycji zapasowej przedmościa bydgoskiego, gotowa do wykonania przeciwnatarcia. Tego dnia jedynie 2 kompania km od godz. 17.00 miała styczność bojową z niemieckimi oddziałami piechoty na odcinku 1 kompanii ON bydgoskiego batalionu ON.
2 września w ciągu dnia 2 kompania km wspierała batalion ON „Bydgoszcz” w obronie przejść przez jeziora w rejonie Wierzchucinka. Wieczorem, wraz z bydgoskim batalionem ON, wycofała się przez Gogolinek, Tryszczyn do Bożenkowa. Tego wieczoru batalion ON „Bydgoszcz”, a wraz z nim 2 kompania km z 6 b km i br. tow. zostały podporządkowane dowódcy 59 pp. Nad ranem 3 września, wspólnie z bydgoskim batalionem ON, 2 kompania km obsadziła pododcinek Nekla-Augustowo-szosa gdańska. Po południu 2 kompania przeszła w rejon Osowej Góry, gdzie dołączyła do 6 b km i br. tow. Poszczególne kompanie 6 batalionu zajmowały stanowiska w Tryszczynie, Osowej Górze i nad Kanałem Noteckim. Z powodu przełamania obrony 23 pułku piechoty z 27 Dywizji Piechoty na północnym odcinku obrony, zarządzono ewakuację przedmościa bydgoskiego, za rzekę Brdę i Kanał Bydgoski. Nocą z 3 na 4 września 6 b km i br. tow. wycofywał się przez zachodnie przedmieścia Bydgoszczy. 4 września, po wyjściu z lasu Czyżkówka, około godz. 9.30 kompanie zostały ostrzelane z rejonu toru kolejowego przez niemieckich dywersantów.
4 września po południu oddziały dywizji otrzymały rozkaz zajęcia nowych rubieży obronnych w pasie obrony 15 DP: Łęgnowo–Jezioro Jezuickie–Kobylarnia–Kanał Notecki. Pas obrony dywizji podzielono na trzy odcinki: południowy, środkowy i północny. Przegrupowanie na nowe odcinki przeprowadzono nocą z 4 na 5 września; 6 batalion km i br. tow. (bez 2 kompanii km i kompanii strzeleckiej) zajął stanowiska obronne na północnym odcinku, na północ od Łęgnowa, z głównym zadaniem zamknięcia drogi z Bydgoszczy. Na środkowym odcinku obrony 62 pp, wzmocnionego przez kompanię strzelecką i 2 kompanię km 6 b km i br. tow., zajęła stanowiska na dalekim przedpolu 62 pp, na skraju lasu Kujawskiego koło Wyżyn pod Bydgoszczą. 6 września, na odcinku środkowym, 2 kompania prowadziła działania opóźniające wobec niemieckich oddziałów 122 pp, wycofując się do własnych linii obronnych. Po spełnieniu celów obrony, wieczorem 15 DP podjęła odwrót w kierunku południowych Kujaw. O godz. 21.00 6 batalion (bez 2 kompanii km) wraz z 59 pp rozpoczął marsz odwrotowy przez Osiek Wielki i Gniewkowo. 2 kompania km maszerowała samodzielnie w kierunku Inowrocławia.
Obrona południowych Kujaw
7 września przed południem 6 batalion wraz z 59 pp dotarł do rejonu Dąbie, Zajezierze, Suchatówka. 2 kompania km przeszła przez Złotniki Kujawskie do Inowrocławia. Nocą z 7 na 8 września oddziały dywizji, w tym 6 b km i br. tow., otrzymały rozkaz marszu w kierunku południowym na rubież Kanał Parchański–Bachorze–jezioro Gopło. 6 batalion w składzie kolumny 59 pp dotarł przed południem 8 września do rejonu Chlewiska i Straszewo, gdzie pełnił rolę odwodu dywizji. 2 kompania km rano 8 września stanęła w Radziejowie Kujawskim. Dowódca 15 DP, gen. bryg. Zdzisław Przyjałkowski, otrzymał rozkaz od dowódcy armii przegrupowania dywizji do godz. 9.00 9 września do Brześcia Kujawskiego. 6 b km br. tow. podporządkowany 59 pp podjął marsz w dwóch kolumnach. Pierwsza kolumna przemieszczała się trasą: kolonia Sroczki, Gosławice, Kamieniec, Ujma Duża, Bądkowo, kolonia Wysocinek, dwór Bachorka, dwór Falborz. Druga kolumna przemieszczała się trasą: Seroczki, Gęsin, Siniarzewo, Ujma Mała, folwark Krotoszyn, kolonia Miechowice, Romocinek. 9 września rano do 6 batalionu dołączyła 2 kompania km, która do tego czasu maszerowała osobno. Batalion, wspólnie z 59 pp, zajął obronę na rubieży Miechowice, Kuczyna, Kąkowa Wola. Następnej nocy podjęto kolejne przegrupowanie trasą przez Kraskowo, dwór Smulsk, Kruszyn, Nakanowo, dwór Wilkowiczki, dwór Rzeżowo. W godzinach porannych 10 września batalion dotarł do Śmiłowic, gdzie podczas postoju odbył wypoczynek, uzupełniono żywność i amunicję, uporządkowano szeregi oraz naprawiano i czyszczono sprzęt i broń. W Śmiłowicach odprawiono nabożeństwo polowe.
11 września rano 6 batalion, w ramach sektora obrony 59 pp, organizował obronę w dwóch rzutach: I rzut w folwarku Krukowo-Krukówek, II rzut obrony w rejonie dworu i lasu Jarantowice. Do obrony rejonu Krukówka, w wsparciu batalionu, została przydzielona 9 kompania strzelecka 59 pp. W sektorze obrony 59 pp odparto niemieckie natarcie rozpoznawcze 121 pp, wspierane ostrzałem artylerii. 12 września o godz. 15.00 na pozycje 59 pp wyszło natarcie niemieckiej 50 DP w sile trzech batalionów, głównym celem ataku były miejscowości bronione przez I i II bataliony 59 pp. Na odcinku 6 b km i br. tow. prowadzono jedynie potyczki. Podjęto decyzję o dalszym odwrocie; nocą z 12 na 13 września 59 pp, wraz z 6 b km i br. tow. oraz III dywizjonem 15 pułku artylerii lekkiej, wykonał marsz przez: Kępa Szlachecka, Kłóbka, Modlibórz, Lubień, Wola Olszowa, dwór Pomorzany do lasu na wschód od wsi Łanięta. 6 batalion, wspólnie z 59 pp oraz wspierającym go III/15 pal, zatrzymał się na postój w Lesie Sokołowskim.
Udział w bitwie nad Bzurą
6 batalion km i br. tow. nie brał udziału w boju pod Dobrzykowem 14 września, organizując w tym czasie obronę rejonu Gąbina od strony północnej. 15 września 6 b km i br. tow. wraz z 59 pp przeszedł do obrony na linii Jezioro Zdworskie-północny skraj lasów gąbińskich-Piaski. Linię obrony 59 pp obsadził I i II batalion oraz 6 batalion karabinów maszynowych (bez kompanii), a wydzielona z batalionu kompania km, wraz z kompanią ON, broniła przesmyku pomiędzy jeziorami Zdworskim a Łąckim. 16 i 17 września 6 batalion przemieszczał się za oddziałami 15 DP do Bzury. Do Puszczy Kampinoskiej dotarła jedynie część batalionu. 19 września pozostałość 6 b km i br. tow. pod dowództwem mjr. Henryka Skaczały weszła w skład pozostałości 59 pp, w tym II batalionu oraz 7 kompanii strzeleckiej, odtwarzając 59 pp. Mjr Skaczała objął dowództwo jednego z dwóch batalionów 59 pp.
W obronie Warszawy
Pozostałości 6 batalionu karabinów maszynowych i broni towarzyszących, w sile dwóch uszczuplonych kompanii, jako pododdziały 59 pp przedarły się w walkach przez Puszczę Kampinoską 20 września do Warszawy. Po uzupełnieniu przez żołnierzy 59 pp oraz Oddziału Zbierania Nadwyżek 59 pp mjr. Wojciecha Skoniecznego, stanowiły trzon I batalionu 59 pp pod dowództwem mjr. Skaczały. W składzie pułku kapitulowały 28 września, a nocą z 30 września wyszły z Warszawy do niewoli niemieckiej.
Obsada personalna 6 batalionu km i br. tow.
Dowództwo batalionu
dowódca batalionu – mjr Henryk Skaczała
zastępca dowódcy batalionu – kpt. Leon Graczyk
pododdziały batalionu:
dowódca plutonu przeciwpancernego – ppor. Jan Kuśnierz
dowódca plutonu łączności – NN
dowódca plutonu pionierów – NN
dowódca plutonu gospodarczego – NN
dowódca 1 kompanii km – por. Kazimierz Lewandowski
dowódca plutonu – ppor. Franciszek Szulc
dowódca plutonu – ppor. Klemens Szczepański
dowódca 2 kompanii km – por. Stanisław Wanat
dowódca plutonu ckm – ppor. Becker
dowódca plutonu moździerzy – ppor. Zieliński
dowódca 3 kompanii km – ppor. Edmund Łukasik
dowódca kompanii strzeleckiej – por. Waliński
Przypisy
Bibliografia
Przemysław Dymek: 15. Dywizja Piechoty w wojnie 1939 roku. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2013. ISBN 978-83-62046-49-2.
Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich. Tom I Piechota. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2013. ISBN 978-83-7889-002-7.
Przemysław Dymek: 59 Pułk Piechoty Wielkopolskiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 179. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2014. ISBN 978-83-62046-50-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.