535. Pluton Słowaków
Pluton Słowaków, działający jako jednostka na prawach kompanii kadrowej Armii Krajowej, istniał do 1942 roku w ramach Rejonu 2 Obwodu Mokotów. Wziął udział w powstaniu warszawskim jako część 1. kompanii batalionu „Tur” Zgrupowania „Kryska”, pod dowództwem podporucznika Mirosława Iringha, znanego jako „Stanko”. Powstańcy nosili opaski na prawym ramieniu w barwach biało-niebiesko-czerwonych, które zawierały numer plutonu oraz godło narodowe Słowacji.
Słowacki Komitet Narodowy
Na przełomie 1942 i 1943 roku powstał konspiracyjny Słowacki Komitet Narodowy, będący efektem umowy podpisanej 23 stycznia 1942 roku przez rządy Polski i Czechosłowacji. W skład Komitetu weszli: Mirosław Iringh „Stanko” (przewodniczący), Adam Chałupiec „Janko” (wiceprzewodniczący), Zbigniew Jakubowski „Janosik”, „Ryś” (członek), Robert Marek „Orawiak” (członek), Jan Janik „Valican” (członek), Mieczysław Szczudłowski „Lotnik” oraz Mieczysław Wojciechowski „Milan” (członek). Komitet zajmował się kolportowaniem ulotek w języku słowackim oraz organizowaniem współpracy z prasą podziemną.
Na bazie Komitetu utworzono oddział o sile plutonu, działający na prawach kompanii kadrowej, pod dowództwem podporucznika Mirosława Iringha. Pluton ten był częścią 2 Rejonu Obwodu Mokotów AK w 2 kompanii szturmowej, której dowódcą był porucznik Czesław Zawadzki „Legun”, w II Zgrupowaniu (batalionie) pod dowództwem kapitana Czesława Szymanowskiego „Korwina”. W lipcu 1944 roku pluton zorganizował transport broni do miejsca postoju kompanii, a w ramach akcji powstańczej jego zadaniem było zdobycie Belwederu oraz pałacyku marszałka Rydza-Śmigłego przy ulicy Klonowej. Latem 1944 roku pluton liczył 57 żołnierzy, w tym: 28 Słowaków, 3 Węgrów, 6 Gruzinów, 1 Ukraińca, 1 Czecha i 18 Polaków. Zgodnie z innymi informacjami, w drużynach znajdowało się 66 żołnierzy, uzbrojonych w 3 pistolety maszynowe (2 Steny, 1 Błyskawicę), 5 pistoletów (3 zdobyczne pistolety Parabellum, 1 rewolwer Nagant wz. 1895 i 1 pistolet CZ 28), 11 karabinów, około 50 granatów podziemnej produkcji, kilkanaście butelek zapalających oraz kilka bagnetów.
Udział w powstaniu warszawskim
1 sierpnia 1944 roku miejscem koncentracji plutonu była Willa Wittiga przy ulicy Parkowej 33. Dotarła tam jedynie część żołnierzy pod dowództwem podchorążego Zbigniewa Jakubowskiego „Janosika”, którzy stanowili grupę 24 żołnierzy, w tym 6 Węgrów, 9 Słowaków i 9 Polaków. W trakcie ataku na Belweder, oddział został rozbity.
Drużyna sierżanta podchorążego Chałupca została odcięta na Pradze. Oddział próbował przejść na lewą stronę Wisły, jednak podczas próby przekroczenia mostu zmuszony był wycofać się do punktu zbiorczego przy ul. Zamienieckiej 44 (aktualnie 92).
Podczas transportu broni, część żołnierzy wraz z dowódcą plutonu podporucznikiem Iringhiem zatrzymała się na ulicy Czerniakowskiej 189. Oddział ten liczył 26 żołnierzy (w tym 10 Słowaków, 1 Czecha, 3 Gruzinów, 1 Ukraińca i 10 Polaków). Oddział przeprowadził natarcie na koszary szwoleżerów, aby wesprzeć atak od strony Dolnego Mokotowa, jednak atak nie powiódł się. Zdziesiątkowany oddział, razem z drużyną plutonu 1140 z III Zgrupowania „Konrad”, wziął udział w obronie barykad przy ulicy Solec na rogu Mącznej oraz Fabrycznej na rogu Czerniakowskiej.
3 sierpnia do oddziału dołączyli pojedynczy żołnierze ze Śródmieścia, w tym plutonowy Matuszewski „Reflektor”. Od 7 sierpnia pluton włączono w skład Zgrupowania „Kryska”, na terenie pododcinka „Jelito”. Od 10 sierpnia pluton obsadził bloki pomiędzy ulicami Fabryczną a Przemysłową, odpierając ataki niemieckie z kierunku gmachu Gimnazjum im. Stefana Batorego. Po reorganizacji, oddział utworzył III pluton w 1 kompanii I batalionu „Tur”.
Od 20 sierpnia pluton stoczył walki o ulicę Solec na wysokości ulicy Mącznej, gdzie miał za zadanie utrzymanie cypel czerniakowskiego. W nocy 14 września pluton został odcięty od pozostałych oddziałów i zmuszony do wycofania się na ulicę Zagórną. Utrzymał te pozycje do 16 września, walcząc na przyczółku czerniakowskim razem z żołnierzami 3 Pomorskiej Dywizji Piechoty.
23 września 1944 roku, ostatnich dziewięciu żołnierzy przeprawiło się na Saską Kępę razem z żołnierzami 9 Pułku Piechoty. Inna wersja podaje, że przeprawiło się trzynastu rannych Słowaków oraz pięciu obywateli ZSRR.
Żołnierze (m.in.)
Ci, przy których znajduje się symbol krzyża, polegli w walkach podczas powstania warszawskiego. Nie wszystkie pseudonimy i stopnie są znane.
Dowództwo:
Dowódca plutonu – ppor. Mirosław Iringh „Stanko”;
Zastępca dowódcy ppor. Edmund Poszwa „Ciotka” (do lipca 1944), plut. pchor. Mieczysław Wojciechowski „Milan”;
1 drużyna – dowódca sierż. pchor. Adam Chałupiec „Janko”;
2 drużyna – dowódca sierż. pchor. Zbigniew Jakubowski „Janosik”;
3 drużyna – dowódca plut. Czesław Matuszewski † „Reflektor”;
Żołnierze:
- strz. Jurij Alhazaszwili †;
- strz. Iwan Babilaszwili;
- strz. Georgij Bubalaszwili „Grysza” †;
- strz. W. Bajak „New” †;
- strz. J. Bargar „Sloboda” †;
- strz. Czesław Borkowski „Sokół”;
- strz. G. Ćako „Star” †;
- sierż. Zenon Dąbrowski † „Żaba”;
- kpr. Edward Długosz † „Kaktus”;
- kpr. Rajmund Fiksiński „Szach”;
- Sasza Galustian;
- kpr. Michał Gasparian;
- plut. Jan Kołdoński „Vis”;
- plut. NN † „Valdek”;
- strz. Władysław Krzykowski † „Arab”;
- ppor. Tadeusz Leider † „Lech”;
- sierż. Czesław Łabęda † „Jurek”;
- ppor. Wacław Ławryniuk † „Wacek”;
- strz. Stefan Naghy † „Madziar”;
- strz. Edward Nalewajski † „Sokół”;
- strz. Nazarow Michał;
- strz. A. Omyčka †;
- strz. Andrzej Orszagh † „Miecz”;
- strz. Edward Sindakiewicz † „Kolejarz”;
- strz. Stano Surik † „Ruka”;
- strz. Jerzy Suszjanszwili †;
- plut. Hieronim Swaradzki „Kogut”;
- oficer armii radzieckiej Józef Tamaradze;
- strz. Mieczysław Zakrzewski † „Bomba”;
- łącz. Barbara Zamełłka „Pagoda”;
- strz. Zelimir Zawadzki † „Hermes”;
Pluton sanitarny (od połowy sierpnia 1944):
- sanit. Irena Chudzińska „Wrzos”;
- sanit. Maria Sobczyńska „Tessa”;
- sanit. Halina Wojtyś „Ryta”;
- sanit. Danuta Kozłowska „Ata”;
- sanit. Danuta Pietraszek „Aga”;
- sanit. Józefa Kotowska „Kama”.
Upamiętnienie
Pomnik na skwerze Mirosława Iringa został ustawiony na wniosek Ambasady Słowacji w Polsce oraz środowiska Żołnierzy AK Zgrupowania „Kryska”.
Przypisy
Bibliografia
Rozwadowski P. (pod red.), Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, T. I, Warszawa 2005. ISBN 83-11-09261-3.
Słowacy w Powstaniu warszawskim (wybór źródeł). Wstęp, wybór i opracowanie Józef Ciągwa, Jan Szpernoga, Kraków 2004. ISBN 83-89707-33-0