53 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych
53 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych (53 pp) – to jednostka piechoty Armii Polskiej we Francji oraz Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej.
Do września 1939 roku pułk miał swoją siedzibę w garnizonie Stryj.
Był częścią 11 Karpackiej Dywizji Piechoty.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został utworzony z 11 pułku strzelców polskich Armii Polskiej we Francji, a we wrześniu 1919 roku przemianowano go na 53 pułk piechoty Strzelców Kresowych.
W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował we Lwowie.
Pułk w walkach o granice
1 czerwca 1920 roku dowódca 12 Dywizji Piechoty, generał Januszajtis, wydał rozkaz przeprowadzenia wypadu na Cybulówkę – Obodówkę, mającego na celu rozpoznanie sił sowieckich w rejonie frontu dywizji. W skład oddziału wypadowego weszły II i III batalion 53 pułku piechoty Strzelców Kresowych oraz jeden batalion 54 pułku piechoty Strzelców Kresowych, wspierane przez baterię 12 pułku artylerii polowej. Dowództwo nad akcją objął kapitan Jan Góra, pełniący obowiązki dowódcy 53 pp. W czasie działań, 6 pułk ułanów zabezpieczał pozycje opuszczone przez bataliony 53 pp.
2 czerwca oddział wyruszył w stronę celu wypadu. W południe bez oporu zajęto Cybulówkę, a kompanie III batalionu ruszyły w kierunku Tatarówki (Tarkanówki?). Tam jednak Sowieci zorganizowali obronę. Po wsparciu ogniowym z baterii artylerii piechota zdobyła Tatarówkę, jednak zdecydowano się na powrót do Cybulówki na nocleg. 3 czerwca ponownie zdobyto Tatarówkę i sąsiednią Obodówkę, a następnie Trościaniec. Sowieci cofnęli się do okopów z I wojny światowej na wzgórzach za Obodówką. Kolejne ataki polskich batalionów przyniosły zyski terenowe, ale nie udało się osiągnąć celu wypadu. Sowieci wycofali się, nie ponosząc znaczących strat. Po południu bataliony otrzymały rozkaz powrotu na pierwotne pozycje.
Po zakończeniu odwrotu znad Zbrucza, oddziały 12 Dywizji Piechoty płk. Mariana Żegoty-Januszajtisa zajęły front wzdłuż Seretu, od Proniatynia do Janowa. 26 lipca 53 pułk piechoty Strzelców Kresowych osiągnął linię Seretu. Jego II batalion obsadził Łuczki Małe oraz Bucniów, natomiast I i III bataliony, jako odwodowe, stacjonowały w Nastasowie. Wykorzystując chwilowy spokój, rozpoczęto wykopanie rowów strzeleckich.
Sowiecka 60 Dywizja Strzelców, będąc w pościgu, wyprzedziła polskie jednostki i 27 lipca zajęła Mikuliniec. Następnego dnia I/53 pułku piechoty, działając w okolicy Mikulińca, wyparł Sowietów z miasta. Już 29 lipca 60 Dywizja Strzelców ponownie zaatakowała Mikulińce, zdobywając je. Miejscowość stała się dla niej bazą do kolejnego natarcia na Czartorię. Polacy jednak nie zamierzali pogodzić się z utratą Mikulińca. Kontratakujący 53 pułk piechoty po całodziennych walkach ulicznych odzyskał miejscowość, a sowieckie oddziały zostały wyparte za Seret. Wieczorem 30 lipca III batalion obsadził odcinek Krzywki – Mikulińce – Łuczki Małe, II batalion zajął odcinek Czartoria – Bucniów, a I batalion pozostał w odwodzie w Nastasowie.
31 lipca wieczorem sowiecka 60 Dywizja Strzelców przeprowadziła kolejne natarcie. III batalion 53 pułku piechoty nie wytrzymał ataku i cofnął się na wzgórza w zachodniej części miasteczka. Dowódca dywizji osobiście poprowadził kontratak, wykorzystując siły I oraz III batalionu 53 pp.
W komunikacie prasowym Sztabu Generalnego z 3 sierpnia 1920 roku opisano ten kontratak:
Polacy odzyskali Mikulińce, a 1 sierpnia odparli dwa kolejne natarcia przeciwnika, jednak trzecie zmusiło 53 pp do odwrotu znad Seretu. Dowództwo Frontu Południowo-Wschodniego nakazało dowódcy 12 Dywizji Piechoty odbudowanie linii obrony na linii Seretu. W tym celu powołano grupę uderzeniową, w której skład weszły 53. i 51 pułki piechoty oraz 3 kompania 1 pułku czołgów. Atak piechoty, wsparty czołgami, przyniósł oczekiwane efekty, i 3 sierpnia dywizja odzyskała stracone pozycje nad Seretem. W komunikacie prasowym Sztabu Generalnego z 4 sierpnia 1920 roku poinformowano:
Jednak 5 sierpnia sowiecka kawaleria przekroczyła Seret i zaskoczyła 12 Dywizję Piechoty w tyłach. W tej sytuacji dowództwo 6 Armii nakazało płk. Januszajtisowi wycofać się za Strypę.
Mapy walk pułku
Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze pułku, którzy zostali odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari za udział w wojnie w latach 1919-1921, mają przy nazwisku oznaczenie gwiazdką. Oznaczenie to dotyczy żołnierzy odznaczonych dekretami Naczelnego Wodza L. 2793 i 2794 z 26 marca 1921 roku.
8 kwietnia 1922 roku Naczelny Wódz przyznał Krzyż Srebrny nr 6093 byłemu dowódcy I batalionu 53 pp, mjr. Jerzemu Girardinowi, oficerowi armii francuskiej.
Pułk w okresie pokoju
W maju 1921 roku pułk zgrupowano w Brzeżanach, a 22 grudnia przeniesiono do Stryja.
19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, ustalił i zatwierdził 20 lipca jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto „w rocznicę największego wysiłku bojowego podczas obrony przyczółka mostowego «Wołoczyska» w 1920 roku.”
W 1928 roku opublikowano „Zarys historii wojennej pułku”, którego autorem był kapitan Leon Grzegorz Szuchatowicz, zamordowany w 1940 roku w Charkowie.
Zgodnie z rozkazem wykonawczym L.dz. 3900/tj. Org. Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych z 10 października 1930 roku, 53 pułk piechoty został zakwalifikowany do pułków piechoty typu II, nazywanych „wzmocnionymi”. Co roku pułk otrzymywał około 845 rekrutów. Jego stan osobowy wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. W czasie wojny przewidywano go do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym miał dwa bataliony starszego rocznika oraz batalion szkolny, a w lecie trzy bataliony strzeleckie. Jego liczebność była wyższa od pułku typu I, tzw. „normalnego” o około 400-700 żołnierzy.
Kampania wrześniowa
W kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w ramach 11 Karpackiej Dywizji Piechoty, broniąc pozycji na linii Wisłoki, Wisłoka oraz Sanu. W trakcie walk o Lwów, I batalion 53 pułku został włączony do improwizowanej Grupy „Żółkiew”.
Symbole pułkowe
Chorągiew/sztandar
23 marca 1921 roku w Tarnopolu, Naczelnik Państwa oraz Naczelny Wódz, marszałek Polski Józef Piłsudski, wręczył pułkowi pamiątkową chorągiew, ofiarowaną w 1919 roku Pułkowi im. Zawiszy Czarnego przez mieszkańców włoskiego miasta Chivasso.
5 maja 1925 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 53 pułku piechoty. 19 września 1925 roku w Stryju generał dywizji Aleksander Osiński wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez mieszkańców Stryja. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być nazywana sztandarem. We wrześniu 1939 roku sztandar został przewieziony na Węgry przez Ośrodek Zapasowy 53 pp, skąd poprzez poselstwo trafił do Francji. Obecnie sztandar znajduje się w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.
Odznaka pamiątkowa
15 stycznia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 53 pułku piechoty. Odznaka, o wymiarach 45 x 45 mm, ma kształt prostego srebrnego krzyża greckiego, emaliowanego na biało z pozłacanymi krawędziami. W centrum krzyża na rombie wypełnionym czerwoną żłobkowaną emalią znajduje się srebrny orzeł wz. 1927. Krzyż otoczony jest szerokim wieńcem laurowym emaliowanym na zielono, na którym nałożono miniaturę trąbki strzeleckiej oraz wpisano numer i inicjały pułku „53 PP”. Odznaka oficerska jest trzyczęściowa, wykonana ze srebra, emaliowana, a na rewersie znajduje się próba srebra oraz imiennik grawera „JM” – Józef Michrowski z Warszawy.
Emblemat
20 lutego 1937 roku Minister Spraw Wojskowych, generał dywizji Tadeusz Kasprzycki, nadał 11 Dywizji Piechoty nazwę „11 Karpacka Dywizja Piechoty” oraz ustalił dla żołnierzy tej dywizji emblemat przedstawiający dwa liście dębowe z gałązką limby, przytrzymane krzyżem huculskim. Minister zezwolił na ich noszenie od chwili ogłoszenia rozkazu, jednak zobowiązał do ich noszenia od 1 stycznia 1938 roku. Emblematy noszono na kołnierzach (łapkach) kurtek i płaszczy (peleryn). Dla oficerów i chorążych emblematy były wykonane z białego metalu oksydowanego na stare srebro, podczas gdy dla pozostałych podoficerów i żołnierzy były wytłaczane z białego matowanego metalu (blachy). Minister zezwolił podoficerom zawodowym na noszenie emblematów wykonanych jak dla oficerów w ubiorze pozasłużbowym.
Specjalne części umundurowania
12 kwietnia 1937 roku Minister Spraw Wojskowych, generał dywizji Tadeusz Kasprzycki, wprowadził „specjalne części umundurowania” dla żołnierzy 11 Karpackiej Dywizji Piechoty, w tym pióro do czapki – rogatywki garnizonowej oraz pelerynę typu podhalańskiego.
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku
płk armii francuskiej de Vidal (16 II – 10 V 1919)
płk armii francuskiej Robert de Colbert (17 V – VIII 1919)
ppłk armii francuskiej Fleurot (VIII – 4 IX 1919)
kpt. Stefan Hrycyszyn (5 XI – 4 XII 1919)
ppłk Filip Kapelsiewicz (5 XII 1919 – 9 VII 1920)
kpt. Jan Góra (p.o. 2 IV – 3 VII 1920)
ppłk Aleksander Zörner (4 VII – 22 IX 1920)
ppłk / płk piech. Karol Golachowski (23 IX 1920 – 23 XII 1927 → praktyka poborowa w PKU Łuck)
ppłk piech. Walerian Wiśniewski (23 XII 1927 – 18 VI 1930 → komendant placu Kraków)
ppłk Witold Adrian Roger Komierowski (18 VI 1930 – 23 III 1932 → inspektor poborowy DOK VIII)
płk dypl. piech. Zygmunt Polak (III 1932 – VII 1935)
płk dypl. Jan Naspiński (VII 1935 – 4 IV 1937)
ppłk dypl. Szymon Kocur (4 IV 1937 – IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk piech. Ludwik Klotzek (10 VII 1922 – 5 V 1927)
ppłk piech. Bronisław Szczyradłowski (5 V 1927 – 1 VI 1933 → kierownik 9 Okr. Urz. WFiPW)
ppłk piech. Władysław Ziętkiewicz (1 VI 1933 – XI 1935 → zastępca dyrektora PUWFiPW)
II zastępca (Kwatermistrz)
mjr piech. Władysław Załuski (VIII 1935 – 1939)
Żołnierze 53 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych oficerów można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Adam Kurus: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. 11 Karpacka Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017. ISBN 978-83-7945-603-1.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Adam Adrian Ostanek: VI Lwowski Okręg Korpusu w dziejach wojskowości polskiej w latach 1921-1939. Warszawa: NERITON, 2013. ISBN 978-83-7543-286-2. Brak numerów stron w książce.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Leon Grzegorz Szuchatowicz: Zarys historji wojennej 53-go pułku piechoty Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 978-83-7188-899-6.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.