53 Dywizja Strzelców to związek taktyczny piechoty Armii Czerwonej, który działał w czasie wojny domowej w Rosji oraz wojny polsko-bolszewickiej.
Formowanie i walki dywizji
Dywizja została utworzona w lutym 1919 roku jako 2 Pograniczna Dywizja Strzelców, a w sierpniu tego samego roku przemianowano ją na 53 Pograniczną Dywizję Strzelców. Od stycznia 1920 roku funkcjonowała jako 53 Dywizja Strzelców.
Od czerwca 1919 roku dywizja brała udział w walkach na Litwie i Białorusi w ramach frontu polskiego. W październiku 1919 roku część jednostki uczestniczyła w przeciwnatarciu nad Dźwiną, podczas gdy 2 i 3 Brygady Strzelców walczyły z wojskami Judenicza. W styczniu 1920 roku dywizja weszła w skład Frontu Zachodniego. W trakcie pierwszej ofensywy Tuchaczewskiego osłaniała prawe skrzydło 15 Armii, ponosząc straty rzędu 60% stanu osobowego.
W ramach 4 Armii uczestniczyła w drugiej ofensywie Tuchaczewskiego, osiągając Sierpc i Włocławek nad Wisłą.
1 sierpnia 1920 roku dywizja dysponowała 1930 żołnierzami, z czego 1760 stanowiła piechota. Na uzbrojeniu miała 40 ciężkich karabinów maszynowych oraz 6 dział.
14 sierpnia 1920 roku brała udział w starciach w rejonie Włocławka.
22 sierpnia wzięła udział w bitwie pod Szydłowem, gdzie jej brygada piechoty zaatakowała Wyszyny i Wolę Szydłowską. Atak został jednak powstrzymany przez ogień dwóch kompanii 49 pułku piechoty, wspieranych przez pociąg pancerny.
Zdemoralizowana piechota sowiecka, mimo gróźb ze strony komisarzy, nie chciała przeprowadzić ataku. Zdesperowany Gaja Gaj, na czele około dwóch szwadronów, ruszył do szarży, co zmobilizowało żołnierzy. Dwie polskie kompanie broniące Woli Szydłowskiej zostały zniszczone, a 1 i 2 kompania I/49 pp, które próbowały kontratakować, zostały rozbite przez przewagę bolszewickich sił. Jeńcy byli zabijani przy użyciu bagnetów i łopat saperskich.
Meldunek sytuacyjny dowództwa 5 Armii z 22 sierpnia opisuje przebieg walki w następujący sposób:
Dywizja starała się przebić na wschód wspólnie z 3 KK Gaja, jednak uległa demoralizacji. Jej resztki zostały internowane w Prusach Wschodnich.
Struktura organizacyjna
Stan na 1 sierpnia 1920 roku:
- dowództwo dywizji
- 157 Brygada Strzelców
- 470 pułk strzelców
- 471 pułk strzelców
- dywizjon artylerii
- 158 Brygada Strzelców
- 472 pułk strzelców
- 473 pułk strzelców
- 474 pułk strzelców
- dywizjon artylerii
- 159 Brygada Strzelców
- 475 pułk strzelców
- 476 pułk strzelców
- 477 pułk strzelców
- dywizjon artylerii
- pułk kawalerii
W tym dniu dywizja dysponowała 3500 „bagnetami”, 259 „szabel”, 54 karabinami maszynowymi oraz 22 3-calowymi armatami dywizyjnymi wz. 1902.
Dowódcy dywizji
A.S. Głasko (II – VIII 1919)
W.I. Akimow (IX 1919 – V 1920)
Aleksandr Tarasow-Rodionow (V – VI 1920)
P.K. Szczerbakow (VI – VIII 1920)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Grzegorz Łukomski, Bogusław Polak, Mieczysław Wrzosek: Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920. Koszalin: Wyższa Szkoła Inżynierska w Koszalinie, 1990, seria: Monografie Instytutu Nauk Społecznych.
Józef Moszczeński: Rosyjski plan bitwy nad Wisłą w 1920. W: Izabela Borańska-Chmielewska (projekt): Polskie zwycięstwo dla wolności Europy; księga pamiątkowa arma virumque cano; 100-lecie bitwy warszawskiej 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Wydawniczy; Centralna Biblioteka Wojskowa, 2020. ISBN 978-83-955800-5-5.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku (reprint). Warszawa: Wydawnictwo 2 Kolory Sp.z o.o., 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
Marek Tarczyński (red.): Bitwa Warszawska Dokumenty operacyjne (17–28 VIII. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1996. ISBN 83-86678-37-2.
Bartosz Zakrzewski: 18 Dywizja Piechoty WP w wojnie polsko-sowieckiej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2016. ISBN 978-83-7543-415-6.