52 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych (52 pp) – jednostka piechoty Armii Polskiej we Francji oraz Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej.
Pułk w walce o granice
W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku miał swoją siedzibę we Lwowie.
25 kwietnia 1920 roku 12 Dywizja Piechoty przerwała front sowiecki w rejonie Buczni. Jednakże grupa dowodzona przez płk. Leona Silickiego została zatrzymana pod Wasiutyńcami, co uniemożliwiło obejście Baru od północnego wschodu. W związku z tym dowódca dywizji, płk Marian Żegota-Januszajtis, postanowił przeprowadzić atak frontalny i skierował do walki 52 pułk piechoty, wsparty przez III dywizjon 12 pułku artylerii polowej.
Na czele pułku stał kpt. Piotr Kończyc, który zdecydował się na nocne natarcie. Na most zachodni miały zaatakować 6 i 8 kompania, wspierane przez pluton saperów oraz pluton działek piechoty, pod ogólnym dowództwem por. Jana Witowskiego. Natomiast na wschodni most miały uderzyć 5 i 7 kompania z plutonem karabinów maszynowych pod dowództwem por. Dyby. 10 kompania miała pełnić rolę odwodu pierwszej grupy. 27 kwietnia, około godziny 0:30, po krótkim przygotowaniu artyleryjskim, kompanie ruszyły do ataku. 6 kompania, dowodzona przez ppor. Marcina Nawrockiego i wspierana przez saperów, zdołała dotrzeć do samego mostu. Osłonę ogniową zapewnił por. Baran. Pomimo intensywnego ognia ze strony sowieckiej broni maszynowej, most został zdobyty, jednak dalszy atak napotkał trudności. W celu wzmocnienia ofensywy do walki włączyła się 8 kompania. W wyniku krwawych i zaciętych starć pierwsza grupa zdołała wejść do miasta.
Równocześnie 7 kompania pod dowództwem ppor. Budryka atakowała wschodni most, a 5 kompania wielokrotnie próbowała zdobyć miasto. W tej sytuacji dowódca grupy, por. Dyba, nakazał przygotowanie kolejnego szturmu z użyciem ognia z granatów karabinowych. W walkach wręcz, z użyciem bagnetów i granatów ręcznych, udało się ostatecznie przejść przez most. Nad ranem rozpoczęły się walki uliczne. Wróg stawiał silny opór, a polskie kompanie toczyły zaciętą walkę o każdy dom. Walki uliczne trwały do wczesnych godzin popołudniowych. Po południu oddziały 45 Dywizji Strzelców wycofały się z miasta.
Nocą z 11 na 12 września dwa bataliony 52 pułku piechoty wzięły miejsce odchodzących do odwodu pododdziałów 37 pułku piechoty w rejonie Rohatyna.
W obronie Rohatyna pozostał również II/37 pp.
12 września rano artyleria sowiecka otworzyła ogień na polskie pozycje. Po przygotowaniu artyleryjskim, do ataku ruszyła piechota 41 Dywizji Strzelców, wspierana przez kozaków z 8 Dywizji Kawalerii. Sowieckie uderzenie wyparło Polaków z Putiatyńców i Babuchów, a następnie także z Czartowej Góry, grożąc Rohatynowi. W trakcie kontrataku na Babuchów, odwodowy batalion 52 pp został otoczony przez oddziały 8 DK i poniósł duże straty. 6 i 7 baterie 4 pułku artylerii polowej ogniem „na wprost” odrzuciły szarżę kawalerii, co umożliwiło piechocie wycofanie się. Kontynuując atak, oddziały sowieckie 41 DS i 8 DK przedostały się do Rohatyna. Dopiero kontratak II/37 pp i I/52 pp zdołał wyrzucić je z miasta.
Mapy walk pułku w 1920
Kawalerowie Virtuti Militari
Pułk w okresie pokoju
Pułk stacjonował w garnizonie Złoczów i wchodził w skład 12 Dywizji Piechoty.
7 września 1924 roku do miasta przybył Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Stanisław Wojciechowski, który wziął udział w uroczystości poświęcenia sztandaru pułkowego.
Zgodnie z rozkazem wykonawczym Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 52 pułk piechoty został zaliczony do typu II pułków piechoty (tzw. wzmocnionych). Co roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i żołnierzy. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym dysponował dwoma batalionami starszego rocznika i batalionem szkolnym, a w lecie trzema batalionami strzeleckimi. Jego stany były wyższe od pułku „normalnego” (typ I) o około 400–700 żołnierzy.
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Józef Piłsudski, ustalił i zatwierdził datę 28 czerwca jako święto pułkowe. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę chrztu bojowego z roku 1919. Po raz pierwszy uroczystość miała miejsce w 1922 roku.
Pułk w kampanii wrześniowej
W trakcie kampanii wrześniowej w 1939 roku pułk walczył w składzie 12 Dywizji Piechoty w Armii „Prusy”.
Symbole pułkowe
Sztandar
31 sierpnia 1919 roku pułk otrzymał chorągiew ufundowaną przez towarzystwo „Pro Polonia” z Turynu.
29 lutego 1924 roku Prezydent RP zatwierdził wzór chorągwi 52 pp. 7 września 1924 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo powiatów: złoczowskiego, zborowskiego i przemyślańskiego.
Odznaka pamiątkowa
7 listopada 1929 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Józef Piłsudski, zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 52 pp. Odznaka o wymiarach 38 x 38 mm ma kształt krzyża kawalerskiego, którego ramiona są emaliowane w kolorze granatowym. Na środku krzyża, na czerwonym tle, znajduje się srebrny orzeł wz. 1927, otoczony złotym wieńcem laurowym. Między ramionami krzyża umieszczone są trójzębne proporczyki w barwach francuskich i włoskich, rozmieszczone po przekątnej. Na ramionach krzyża wpisano numer „52”. Odznaka jest oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze i emaliowana. Na rewersie znajduje się próba srebra oraz imiennik grawera AN – Adam Nagalski z Warszawy. Autorem projektu odznaki był kpt. Józef Stojek.
52 pułk piechoty Strzelców Kresowych Armii Krajowej
W obwodzie złoczowskim rozpoczęto odtwarzanie 52 pułku piechoty Strzelców Kresowych. Komendant obwodu pełnił jednocześnie funkcję dowódcy pułku. Odtworzony pułk wszedł w skład 12 Dywizji Piechoty Armii Krajowej.
Strzelcy kresowi
Dowódcy pułku
płk armii franc. Augier (do 18 IX 1919)
mjr armii franc. Simon (19 IX – 15 X 1919)
mjr armii franc. Lureau (16 X – 14 XI 1919)
mjr Władysław Obst (15 XI – 11 XII 1919)
płk piech. Konstanty Oświeciński (12 XII 1919 – 2 VI 1920 ranny)
kpt. Piotr Kończyc (p.o. 3 – 26 VI 1920)
mjr Anatol Laudański (p.o. 27 VI – 22 VII 1920)
płk piech. Konstanty Oświeciński (23 VII – 1 VIII 1920)
kpt. Piotr Kończyc (od 2 VIII 1919)
ppłk piech. Eugeniusz Witwicki (od 15 X 1921)
ppłk / płk piech. Stanisław Powroźnicki (1923 – X 1924)
płk SG Tadeusz Malinowski (1 III 1925 – 17 III 1927 → dowódca piechoty dywizyjnej 21 DP)
płk dypl. piech. Wilhelm Lawicz-Liszka (31 III 1927 – 23 XII 1929 → szef samodzielnego wydziału wojskowego przy Ministerstwie Komunikacji)
ppłk piech. Jan Chodźko-Zajko (23 XII 1929 – 1937 → komendant miasta Lwów)
płk piech. Stanisław Dąbek (1937 – VII 1939 → dowódca Morskiej Brygady ON)
ppłk dypl. piech. Jan Rudolf Gabryś (VII – IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk piech. Filip Brzezicki (10 VII 1922 – 31 III 1927 → dowódca 5 psp)
ppłk piech. Bolesław Wilhelm Pytel (31 X 1927 – IV 1928 → dowódca 26 pp)
ppłk. piech. Józef I Lewicki (1928 – IV 1929 → p.o. komendanta PKU Złoczów)
ppłk piech. Marian Raczyński (IV 1929 – III 1932 → dowódca 12 pp)
ppłk piech. Walenty Nowak (20 VI 1932 – IV 1935 → zastępca komendanta SPPiech.)
ppłk dypl. Stefan Szlaszewski (4 VII 1935 – XI 1938 → 2 psp)
ppłk piech. Witold Ciechanowicz (1939)
Obsada personalna i rozmieszczenie pułku w 1944
dowódca – por. Pius Szuster ps. „Dolina”, „Bug”, „Grom”, „Orkan”
zastępca dowódcy – por. Michał Horwath
adiutant – ppor. Mieczysław Obertyński
oficer sztabu – ppor. Edward Kisielewski ps. „Kowalski”
1 kompania – st. sierż Michał Dąbrowski (miasto Złoczów, wsie Jelechowice i Bieniów)
2 kompania – st. sierż. Ignacy Kruk (Woroniaki, Jasieniowce i Boniszyn)
3 kompania – st. sierż. Kotów (Folwarki, Hrutyn, Zarwanicę i Kozaki)
4 kompania – st. sierż. Marcin Barabasz „Soplica” (Wicyń z uciekinierami z sąsiednich wiosek)
5 kompania – st. sierż. Jan Mazurczak ps. „Kot” (Kondratów, Gołogóry, Gołogórki, Ścianka)
6 kompania (Krasne, Pietrycze)
7 kompania – sierż Kazimierz Klaub, potem plutonowy Gorbaczewski (Koltów, Kruhów, Opaki i Ruda Koltowska)
8 kompania – st. sierż. Marcin Sierociuk (Huta Pieniacka, Huta Werchobuska i Majdan)
9 kompania – st. sierż. Stanisław Czeredark „Rum” (Usznia, Gowareczyzna, Hucisko Oleskie, Podhorce i Olesko)
Żołnierze 52 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych oficerów można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Jan Goniowski: Armia Krajowa w Wicyniu, tarnopolskiej wsi, [w obwodzie Złoczów]. Kraków: „Platan”, 1998. ISBN 83-85222-43-X.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
Wiesław Olczak: 12 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-604-8.
Adam Adrian Ostanek: VI Lwowski Okręg Korpusu w dziejach wojskowości polskiej w latach 1921-1939. Warszawa: NERITON, 2013. ISBN 978-83-7543-286-2.
Tadeusz Pawlik: Historja 52-go pułku piechoty strzelców kresowych od dnia utworzenia aż do ukończenia działań wojennych. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
Tadeusz Pawlik: Zarys historji wojennej 52-go Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.