52. dywizjon artylerii lekkiej (52 dal) – to pododdział artylerii lekkiej Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Jednostka ta nie istniała w pokojowej strukturze armii. Została utworzona przez 27. pułk artylerii lekkiej, stacjonujący we Włodzimierzu Wołyńskim.
52 dal w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
Dywizjon został sformowany zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” w I rzucie mobilizacji powszechnej. Jednostką odpowiedzialną za mobilizację był 27. pułk artylerii lekkiej z Włodzimierza Wołyńskiego. Plan wojenno-organizacyjny zakładał, że dywizjon będzie składał się z dowództwa, trzech baterii armat oraz kolumny amunicyjnej. Każda bateria miała być wyposażona w cztery 75 mm armaty wz. 1897. Dywizjon miał pełnić rolę artylerii w odwodzie Naczelnego Wodza. Pod koniec czerwca 1939 roku podjęto decyzję, na mocy planu mobilizacyjnego „W 1”, o włączeniu dywizjonu do rezerwowego 38. pułku artylerii lekkiej jako jego I dywizjon. Mobilizacja miała miejsce w dniach 31 sierpnia – 5 września 1939 roku w Włodzimierzu Wołyńskim. Dywizjon borykał się z brakami kadrowymi i materiałowymi. 4 września dalsze formowanie jednostki przeniesiono do pobliskiego Łobaczyna, gdzie uzupełniano braki oraz kończono organizację. Od 6 września rozpoczęto szkolenie i przeprowadzono ostre strzelanie na poligonie w tzw. „Żydówce”. 10 września 52 dal został załadowany do transportu kolejowego.
Działania bojowe
52 dal wyruszył transportem kolejowym w kierunku Niżankowic, gdzie miała miejsce koncentracja 38. Dywizji Piechoty Rezerwowej. Ponieważ dywizjon nie dotarł na czas, nie został przemianowany na dywizjon I/38 pal. Z Żydatycz skierowano go do Lwowa. W nocy z 12 na 13 września 1939 roku dywizjon został wyładowany w Dublanach i ulokował się w lesie w rejonie Instytutu Rolniczego. W tym czasie 38 pal, wchodzący w skład 38 DP rez., znajdował się w lasach na wschód od Medyki. 13 września do Lwowa dotarła 1. bateria, a w nocy z 13 na 14 września reszta dywizjonu. Po przybyciu do Lwowa dywizjon został początkowo podzielony na baterie i plutony, a jego zadaniem była obrona przeciwpancerna w szykach piechoty oraz artyleria wsparcia bezpośredniego. 14 września zajmował stanowiska ogniowe: 1. bateria przy ul. Gródeckiej i Janowskiej, 2. bateria oraz plutony przy ul. Zamarstynowskiej i Stryjskiej, a 3. bateria zabezpieczała wyloty dróg w rejonie Podzamcza. Tego dnia baterie dywizjonu ostrzeliwały zidentyfikowane pojazdy pancerne oraz samochody w rejonie Sichowa i Wólki Sichowskiej, a także gniazda broni maszynowej w okolicach Kulparkowa. Nocą z 13 na 14 września grupa kanonierów, w tym ochotnicy-studenci, pod dowództwem czterech oficerów dywizjonu, przeprowadziła wypad, mający na celu odzyskanie z przedpola jaszcza z amunicją i rozpoznanie pozycji nieprzyjaciela. Dowódca 52 dal, mjr Sobolewski, był dowódcą grupy artylerii na odcinku południowym, która oprócz 2. i 3. baterii dywizjonu obejmowała także baterię 5/33 pal oraz 2. i 3. baterie OZAL nr 6 (nazywane 2/5 pal i 3/5 pal) jako artylerię przeciwpancerną. 15 września obie baterie ostrzeliwały wykryte cele, w tym niemiecką piechotę oraz pojazdy w rejonie Sokolników, Sichowa i Kleparowa. Straty poniesione 14 i 15 września wyniosły 13 rannych kanonierów, w tym 4 ciężko oraz 1 oficer. W dniach 15 i 16 września bateria 2/52 dal ostrzeliwała Zboiska i Hołosko Wielkie oraz wzgórza 324 i Hołosko Małe, a 1/52 dal Kortumową Górę; obsługa lkm 2. baterii zestrzeliła niemiecki samolot obserwacyjny. Straty dywizjonu wyniosły 1 poległego i 5 rannych kanonierów oraz utracone 3 konie. 52 dal wspierał obronę także na odcinku zachodnim.
W dniu 16 września dywizjon wsparł ogniem natarcie wojsk Frontu Południowego, które przebijały się do Lwowa, oraz kontrataki załogi lwowskiej na niemieckie jednostki oblegające miasto. W związku z tym baterie dywizjonu ostrzeliwały cele na przedpolu odcinka północnego oraz zachodniego, w tym Kortumową Górę, Hołosko Wielkie, Sanatorium oraz wzg. 324, a także Klasztor w Zboiskach wzg. 325. 17 i 18 września baterie dywizjonu kontynuowały ostrzał tych samych celów, otrzymując odpowiednie dostawy amunicji. 18 września o godz. 13.50 dywizjon ostrzelał lotnisko w Skniłowie, gdzie zauważono 9 samolotów niemieckich (bombowych lub transportowych?), z czego 2 zostały unieruchomione. 19 września ponownie ostrzeliwano cele na przedpolu grupy piechoty, pojazdy, w tym pancerne, oraz samoloty na lotnisku w Skniłowie. Baterie 2. i 3. wspierały głównie odcinek południowy, podczas gdy 1/52 dal koncentrował się na odcinku północnym. Od 16 do 22 września 1. bateria armat na odcinku północnym wchodziła w skład kombinowanego dywizjonu artylerii lekkiej pod dowództwem kpt. Stefana Płosso, razem z 1. i 2. baterią armat oraz 2 bateriami haubic OZAL nr 6. W obronie Lwowa jednostka walczyła do 22 września 1939 roku, po czym wraz z całym garnizonem lwowskim skapitulowała przed Armią Czerwoną.
Obsada personalna 52 dal
Dowództwo
Dowódca dywizjonu – mjr art. mgr Kazimierz Sobolewski
Adiutant – ppor. rez. Edward Malczewski
Oficer zwiadowczy – ppor. Władysław Filip Łuczyński
Oficer łączności – ppor. rez. Wincenty Marian Chabura
Oficer łącznikowy – ppor. rez. Ewaryst Hołdanowicz
Oficer obserwacyjny – por. rez. Jan Marcjan Wnekowski
Oficer płatnik – ppor. rez. Jan Wiśniewski
Lekarz weterynarii – ppor. rez. lek. wet. Tadeusz Józef Łada-Kłodziński
1. bateria
Dowódca baterii – kpt. rez. art. Edward Jan Nowak
Oficer zwiadowczy – ppor. rez. Piotr Płonek
Oficer ogniowy – ppor. rez. Jan Jaszczęć
Dowódca plutonu – ppor. rez. Ewaryst Hołdanowicz
Dowódca plutonu – ppor. rez. Julian Colonna-Walewski
2. bateria
Dowódca baterii – kpt. Józef Bilewski
Oficer zwiadowczy – ppor. Mieczysław Zawirski
Oficer baterii – ppor. rez. Karol Korba
Szef baterii – plut. Bronisław Mucha
3. bateria
Dowódca 3. baterii – ppor. Woźniak, kpt. Wacław Kużas
Oficer baterii – por. rez. Tadeusz Skrowaczewski
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Ryszard Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 roku. wyd. 2. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02830-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5. OCLC 674626774.
Piotr Zarzycki. Artyleria w obronie Lwowa w roku 1939. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, 2005. Warszawa.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków 1995: Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
Piotr Zarzycki: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. 27 pułk artylerii lekkiej. Zeszyt 81. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-93-4. OCLC 830291173.
Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 1: Dokumenty 1-16 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-64-8.
Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 2: Dokumenty 17-22 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-65-5.
Przemysław Dymek: Wołyńska Dywizja. 27 Dywizja Piechoty w latach 1921-1939. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-083-6.