51 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
To pancerny pododdział rozpoznawczy Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
51 skczr w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
Kompania nie była częścią pokojowej struktury wojska. Została sformowana podczas mobilizacji alarmowej 24 sierpnia 1939 roku w Krakowie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, w czasie A+30. Mobilizującą jednostką był 5 batalion pancerny.
Na uzbrojeniu miała 13 czołgów rozpoznawczych TK-3, które wyposażone były w 7,92 mm karabiny maszynowe Hotchkiss wz.1925, a ich pierwotne przeznaczenie było związane z 21 Dywizją Piechoty Górskiej.
Mobilizację zakończono 25 sierpnia 1939, a kompania została skierowana do rejonu rozwinięcia Grupy Operacyjnej „Bielsko”, gdzie pełniła rolę odwodu w rejonie Zabrzeg koło Dziedzic.
Działania bojowe
1 września w godzinach przedpołudniowych II pluton czołgów osłaniał pododdziały saperów GO, które realizowały plany zniszczeń terenowych. W czasie wykonywania zadania w rejonie Strumienia, zaskoczyli niemiecki pododdział rozpoznawczy z 5 Dywizji Pancernej, unieruchamiając jeden z wrogich pojazdów pancernych. I pluton został następnie wysłany w okolice Wodzisławia Śląskiego, aby wesprzeć oddział wydzielony z 6 Dywizji Piechoty. Pluton nie dotarł do celu, ponieważ mosty na Wiśle zostały już wysadzone przez saperów. Do Pawłowic wysłano patrol dwóch tankietek w celu rozpoznania przeprawy. Niestety, podczas pokonywania głębokiego rowu wypełnionego wodą jedna z tankietek wywróciła się, a jej załoga utonęła, zanim udało się zorganizować pomoc. Wieczorem 1 września kompania zebrała się bez II plutonu w rejonie wyjściowym w Zabrzegu.
2 września kompania przemieściła się do Bulowic koło Kęt, gdzie dołączył II pluton, a następnie stanęła na postoju. Po południu otrzymała rozkaz rozpoznania w kierunku Tychów oraz nawiązania łączności z oddziałami rozbitej 6 Dywizji Piechoty. W działaniach brało udział 8 czołgów, reszta była w naprawie. Około godziny 17:30, osiem tankietek dotarło do Oświęcimia, gdzie zabezpieczały podejścia do mostu na Sole. Gdy dowódca kompanii otrzymał informację o przejściu kilku niemieckich czołgów przez rzekę w bród koło Bielan, wycofał jednostkę do Grojca, a następnie do Wadowic. Jak się później okazało, informacja ta była nieprawdziwa. W nocy 2/3 września, na rozkaz sztabu GO „Bielsko”, kompania przemieściła się do lasu koło Skawiny, aby odtworzyć zdolność bojową.
4 września 51 skczr została przeniesiona do Wieliczki, gdzie od popołudnia zabezpieczała sztab GO „Bielsko” na skrzyżowaniu dróg prowadzących do Krakowa, Niepołomic i Dobczyc. W nocy 4/5 września kompania przemieściła się do Bochni, gdzie zabezpieczała podejścia do miasta. 6 września odparła patrol rozpoznawczy z 2 Dywizji Pancernej. Wieczorem 6 września, wraz z osłanianym sztabem Grupy Operacyjnej „Boruta”, wycofała się za Dunajec do Żabna. Podczas marszu pozostawiono dwa niesprawne czołgi TK-3, jeden w Bochni, a drugi w Żabnie, z których wymontowano uzbrojenie. Łącznie w kompanii pozostało 6 sprawnych czołgów.
7 września, podczas marszu, 51 skczr dołączyła w Radomyślu Wielkim do 10 Brygady Kawalerii, a pozostałe 4 czołgi zostały włączone do 101 kompanii czołgów rozpoznawczych jako jej III pluton pod dowództwem ppor. rez. Stefana Kossaka. 51 skczr została rozformowana, a kpt. Kazimierz Poletyłło został pomocnikiem kwatermistrza brygady, przydzielając poczet dowódcy do Kwatery Głównej brygady, a załogi kompanii uzupełniły stan osobowy 101 kczr. III pluton prowadził walki w składzie 10 BK od 9 do 17 września, wyróżniając się w starciach pomiędzy Krakowcem a Jaworowem, gdzie zaskoczył niemiecki zmotoryzowany oddział. W trakcie potyczki uszkodził niemieckie czołgi i armatę przeciwpancerną, a piechota niemiecka na samochodach poniosła znaczne straty. Po tej bitwie III/101 kczr z jednym uszkodzonym czołgiem wycofał się w kierunku Lwowa, do lasu w rejonie Jaworowa. Pozostałość rozwiązanej 51 skczr w składzie 10 BK, 19 września przekroczyła granicę węgierską i została internowana.
Obsada personalna
Stan osobowy w dniu 1 września 1939 roku:
dowódca kompanii – kpt. Kazimierz Poletyłło
dowódca I plutonu – ppor. rez. Stefan Kossak (rany 10 IX 1939)
dowódca II plutonu – ppor. rez. Julian Foltyn
dowódca plutonu techniczno-gospodarczego – por. Jerzy Smoleński
Skład kompanii
Poczet dowódcy:
- gońcy motocyklowi
- drużyna łączności
- patrole:
- radiotelegraficzny
- łączności z lotnictwem
- sekcja pionierów
Razem w dowództwie:
1 oficer, 7 podoficerów, 21 szeregowców;
1 czołg, 1 samochód osobowo-terenowy, 2 samochody z radiostacjami N.2, furgonetka, 4 motocykle.
2 x pluton czołgów:
1 oficer, 7 podoficerów, 7 szeregowców
6 czołgów, 1 motocykl, przyczepa towarzysząca.
pluton techniczno-gospodarczy:
- drużyna techniczna
- drużyna gospodarcza
- załogi zapasowe
- tabor
Razem w plutonie:
1 oficer, 13 podoficerów, 18 szeregowców
5 samochodów ciężarowych, samochód-warsztat, cysterna, 1 motocykl, transporter czołgów, 2 przyczepy na paliwo, kuchnia polowa.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
Antoni Nawrocki, Ryszard Jakubowski: 5 Batalion Pancerny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2003, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 193. ISBN 83-88773-38-0.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5. OCLC 674626774.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.