50 groszy 1938 Stary orzeł to próbna moneta z czasów złotowych II Rzeczypospolitej, która powstała w wyniku tajnych prac Mennicy Państwowej. Emisja ta miała na celu zapewnienie stabilności obiegu pieniężnego w kontekście przewidywanego wycofywania przez społeczeństwo monet srebrnych oraz niklowych, co mogło nastąpić w obliczu nadchodzącej wojny.
Rys historyczny
Na koniec drugiego dziesięciolecia XXI wieku w zbiorze monet II Rzeczypospolitej można znaleźć:
- dziesięcio-
- dwudziesto-
- pięćdziesięciogroszówki
Wszystkie te nominały z datą 1938 są wynikiem przygotowań do nadciągającego konfliktu. Dla wymienionych trzech groszowych monet niklowych stworzono projekty, które były bite w brązie, a w przypadku 50-groszówki również w żelazie i aluminium. Projekty te stanowiły powielenie wzorów obiegowych autorstwa Wojciecha Jastrzębowskiego, różniąc się jedynie datą na awersie (1938 zamiast 1923) oraz obecnością znaku mennicy. W grupie tej znajduje się właśnie 50 groszy 1938 z wizerunkiem starego orła.
Proces przygotowań do nowej emisji monet nie ograniczał się jedynie do zmiany daty. W 1927 roku wprowadzono nowy wzór godła państwowego, opracowany przez Zygmunta Kamińskiego (Dz.U. z 1927 r. nr 115, poz. 980). W związku z tym Józef Aumiller stworzył nowy projekt awersu, na którym umieszczono aktualne godło oraz datę 1938. W rezultacie powstały wzory próbnych monet 20- i 50-groszówek, które miały nowy awers oraz stary rewers. Ostatecznie tylko nominał 50 groszy został wybity w ilościach obiegowych. Dla 50-groszówki stworzono także uproszczony wzór rewersu, który został jednak wykorzystany tylko w przypadku próbnej monety.
Wśród monet z wizerunkiem starego orła, w drugim dziesięcioleciu XXI wieku, jedynie 10-groszówka uznawana jest za próbę kolekcjonerską, ponieważ wybito ją w znanym nakładzie – 100 sztuk. 20- i 50-groszówki z wizerunkiem starego orła traktowane są jako próby technologiczne, gdyż ich nakłady nie są znane. Te monety rzadko pojawiają się na rynku kolekcjonerskim, pomimo tego, że większy nominał produkowano nie tylko w brązie, ale również w aluminium i żelazie, na krążkach o standardowej oraz powiększonej średnicy.
Zasadniczo obiegowe monety „wojenne” miały być bite w poniklowanym żelazie. W związku z tym próby kolekcjonerskie 20- i 50-groszówek z awersami autorstwa Józefa Aumillera (nowy orzeł) oraz rewersami Wojciecha Jastrzębowskiego zostały wybite na takich krążkach.
Awers
Na awersie umieszczono godło – stylizowanego orła w koronie, wokół niego znajduje się napis: „RZECZPOSPOLITA POLSKA”, nad orłem rok: „♦ 1938 ♦”, a po prawej stronie pod łapą orła herb Kościesza – znak mennicy w Warszawie.
Obraz awersu, z wyjątkiem daty i znaku mennicy, jest identyczny z monetami 50 groszy z 1923 roku.
Rewers
Na rewersie widać duże cyfry nominału „50”, poniżej napis: „GROSZY”, a pod nim wygięty w lekkim łuku wypukły napis „PRÓBA”, otoczony ozdobnym wieńcem dębowym.
Rysunek rewersu odpowiada temu, który znajduje się na monetach 50 groszy z 1923 oraz 50 groszy z 1938 roku.
Opis
Monetę wybito z gładkim rantem, na krążku o średnicy 23 mm, identycznej jak w przypadku monet obiegowych, oraz o zwiększonej do 24,5 mm średnicy, tak jak w przypadku próbnych 50-groszówek z dużymi cyframi 50. Wybito 23-milimetrowe monety w:
- brązie (masa 3,6 grama, nakład nieznany, istnieją dwa typy różniące się ogonkiem nad literą Ó w napisie „PRÓBA”, moneta notowana na aukcjach),
- żelazie (masa 5 gramów, nakład nieznany, moneta nienotowana),
- aluminium (masa 1,38 grama, nakład nieznany, moneta nienotowana).
Wersja 24,5-milimetrowa została wykonana tylko w żelazie, masa wynosi 4–4,14 grama, istnieją dwa typy różniące się ogonkiem nad literą Ó w napisie „PRÓBA” – moneta notowana na aukcjach.
Zobacz też
- monety próbne II Rzeczypospolitej
- 50 groszy 1923
- 50 groszy 1938
- 50 groszy 1938 Duże cyfry 50
- 20 groszy 1938 Stary orzeł
- 10 groszy 1938
- 50 groszy
Przypisy
Bibliografia
J. Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, Nefryt, Szczecin, wydanie I, ISBN 978-83-87355-65-4