5 Saska Dywizja Piechoty

5 Saska Dywizja Piechoty to jednostka taktyczna piechoty ludowego Wojska Polskiego.

Dywizja została sformowana w 1944 roku w okolicach Łukowa. Przysięgę wojskową złożyła 22 października w Łukowie. Wzięła udział w operacjach łużyckiej i praskiej jako część 2 Armii WP. Na podstawie rozkazu NDWP Nr 180 z dnia 19 sierpnia 1945 roku, nadano jej nazwę wyróżniającą „Saska”.

Po zakończeniu działań wojennych dywizja zajmowała się ochroną granicy zachodniej i wchodziła w skład OW Poznań (OW IV). Sztab dywizji początkowo stacjonował w Międzyrzeczu, a 30 września 1950 roku został przeniesiony do Sulęcina. W 1949 roku dywizja weszła w skład 2 Korpusu Piechoty, a następnie w 1952 roku do 2 Korpusu Armijnego.

Wiosną 1957 roku, w ramach redukcji, dywizja została rozformowana. Z kolei 19 Dywizja Pancerna została przekształcona w 5 Saską Dywizję Pancerną, która przejęła tradycje 5 Saskiej Dywizji Piechoty.

Formowanie i szkolenie

Formowanie 5 Dywizji Piechoty pod dowództwem płk. Aleksandra Waszkiewicza rozpoczęło się 5 lipca 1944 roku, początkowo w rejonie 20 km na wschód od Żytomierza, a następnie w okolicach Łukowa.

Oddziały i pododdziały dywizji formowały się w następujących miejscach:

  • Dowództwo 5 Dywizji Piechoty – Nowa Berezowka – Trzebieszów (38233)
  • 13 pułk piechoty (65510) – Małe Koszaryszcze (k. Żytomierza) – Kurów, Wierzejki, Szczepanki, Jakusze (65510)
  • 14 pułk piechoty – Małe Koszaryszcze
  • 15 pułk piechoty (38242) – Charytanówka – Leszczanki (38242)
  • 17 pułk piechoty (02037) – Strzakły, Dębowierzchy (02037)
  • 22 pułk artylerii lekkiej – Korczunok – Pościsze (70855)
  • samodzielny szkolny batalion piechoty – Trzebieszów
  • 6 samodzielny dywizjon artylerii samochodowej – Popławy (65528)
  • 5 samodzielna kompania zwiadowcza – Nowa Berezowka – Trzebieszów
  • 14 samodzielny batalion saperów – Nowa Berezowka – Karwów k. Łukowa (70894)
  • 12 samodzielna kompania łączności – Nowa Berezowka – Rogale
  • 5 samodzielna kompania obrony chemicznej – Nowa Berezowka – Rogale
  • 7 samodzielna kompania transportu samochodowego – Nowa Berezowka – Nurzno
  • 8 piekarnia polowa – Trzebieszów
  • 5 samodzielny batalion sanitarny – Nowa Berezowka – Trzebieszów (83621)
  • 7 ambulans (szpital) weterynaryjny – Nowa Berezowka – Trzebieszów
  • pluton Dowództwa Artylerii – Trzebieszów
  • Ruchome Warsztaty Mundurowe – Trzebieszów
  • 3043 poczta polowa (02004)
  • 1864 bank polowy – Nowa Berezowka – Trzebieszów
  • Oddział Informacji Dywizji – Trzebieszów

W dywizji panował niedobór instruktorów oraz materiałów szkoleniowych w języku polskim, co wymusiło organizację szkolenia w pułkach oraz specjalistycznych kursów. W drugiej połowie września zorganizowano pokazowe strzelania z broni przeciwpancernej, haubic i moździerzy. 21 października przeprowadzono ćwiczenia dywizyjne. W listopadzie i grudniu skupiono się na doskonaleniu umiejętności bojowych. Od stycznia 1945 roku liczba zajęć szkoleniowych została ograniczona do 10 dziennie oraz 8 w soboty. Kontrolujący uznali 5 Dywizję za najlepiej przygotowaną do walki w 2 Armii WP.

Na szeroką skalę prowadzono również indoktrynację polityczną. Mjr Marian Naszkowski, zastępca dowódcy dywizji, stwierdził, że żołnierze odnosi się do PKWN z rezerwą, a pojawiły się negatywne hasła i opinie. Przykładowo: „Teraźniejsza polityka to tylko mydlenie oczu”. Zawieszono transparent z napisem „Nie wyznajemy bolszewickiego rządu w Lublinie. Niech żyje rząd londyński! Precz z komunizmem!”.

Dyscyplina w jednostkach dywizji była oceniana negatywnie, a dezercje były powszechne. Do 20 października 538 żołnierzy zdezerterowało. Największa dezercja z bronią miała miejsce w nocy z 27/28 września, gdy żołnierze Armii Krajowej wprowadzili do lasu kompanię fizylierów 13 pp liczącą 66 żołnierzy. W pułku nie wróciło 20 fizylierów. Dezercje często kończyły się sądem, a 19 października dwóch dezerterów zostało rozstrzelanych.

22 października w Łukowie miała miejsce przysięga wojskowa, na którą przybył dowódca 2 Armii, gen. Stanisław Popławski. Uroczystości przewodniczył zastępca dowódcy 5 Dywizji Piechoty, ppłk Aleksander Struc. Po nabożeństwie gen. Popławski zaprzysiągł dowództwo dywizji, a płk Waszkiewicz przyjął rotę przysięgi od żołnierzy. Po wystąpieniach gości, odśpiewano „Rotę”, a pododdziały przedefilowały przed dowództwem. Przysięga przyczyniła się do poprawy dyscypliny i pozytywnego nastawienia ludności cywilnej do żołnierzy dywizji.

Działania zbrojne

Marsz w kierunku frontu

19 stycznia 1945 roku dywizja otrzymała rozkaz marszu na zachód, kończąc tym samym ponad pięciomiesięczny okres formowania i szkolenia na Ziemi Łukowskiej. Przegrupowanie operacyjne miało na celu demonstrowanie siły nowej władzy wobec mieszkańców centralnych i zachodnich ziem Polski. Pierwszym etapem był Warszawa, gdzie dywizja miała pełnić służbę garnizonową. O godzinie 12:00 z Trzebieszowa wyruszył 13 pp wraz z 3/22 pal oraz 14 bsap. O godzinie 13:00 ruszyły główne siły dywizji: 15 pp z 2/22 pal i 17 pp z 1/22 pal, a także tyły dywizji i jednostki dywizyjne. Osobną kolumną była kolumna sanitarna. Pułki maszerowały przez Łuków, Stoczek Łukowski, Siennicę, Kołbiel i Starą Miłosnę.

W Warszawie i Łodzi

Na podstawie rozkazu dowódcy armii, gen. Karola Świerczewskiego, 23 stycznia 5 Dywizja Piechoty przejęła od 2 Dywizji Piechoty służbę garnizonową w Warszawie. Dywizję podporządkowano naczelnemu dowódcy WP, a gen. Aleksander Waszkiewicz został dowódcą garnizonu Warszawa. 15 pp ochraniał Pragę, 13 pp patrolował północną część Warszawy, a 17 pp południową. 1 lutego 8 Dywizja Piechoty przejęła działania ochronne w Warszawie, a 5 DP została skierowana do Łodzi. Marsze były wykorzystywane do doskonalenia działań bojowych, a w Łodzi kontynuowano szkolenie. 15 pp, który miał ochraniać obozy dla niemieckich jeńców wojennych, wyruszył na to zadanie 8 lutego, a jego bataliony ochraniały obozy w Kaliszu, Ozorkowie i Sikawie. W centralnej Polsce wojska dywizji prowadziły kampanię propagandową na rzecz Rządu Tymczasowego.

27 lutego 5 Dywizja Piechoty rozpoczęła marsz w kierunku koncentracji wojsk polskich, przegrupowując się przez Aleksandrów Łódzki, Turek, Poznań, Oborniki, a 13 marca ześrodkowała się w rejonie Wojcieszyc, Różanek i Zdroiska.

W rejonie Gorzowa i Wrocławia

Po ześrodkowaniu dywizja otrzymała zadanie zorganizowania obrony od Mironic, przez Gorzów Wlkp. i Santok do Górek. Główny wysiłek miał skupić się na drogach prowadzących do Gorzowa. Stanowisko dowodzenia dywizji zostało rozbudowane w Różankach. Ugrupowanie dywizji odbywało się w jednym rzucie. Na prawym skrzydle 17 pułk piechoty z 1 i 2/22 pal bronił pasa od Mironic, przez Gorzów Wlkp., do punktu około 5 km na zachód wzdłuż Warty. Na lewym skrzydle, do Górek, bronił się 13 pułk piechoty z 3/22 pal. W odwodzie pozostawał 5 batalion szkolny oraz 6 dywizjon dział pancernych. Działania miały charakter szkoleniowy, a odległość od linii frontu w tym czasie przekraczała 100 km.

20 marca oddziały dywizji rozpoczęły marsz w rejon Wrocławia, przegrupowując się trasą Leszno-Rawicz. Po dwóch dniach odpoczynku w Oporowie, 5 Dywizja rozbudowała obronę w pierwszym rzucie na prawym skrzydle armii, na rubieży od Brzegu Dolnego do Pęgowa. Sztab dywizji stacjonował w Rościsławicach, gdzie jednostki rozpoczęły przygotowania do zluzowania jednostek sowieckich blokujących Wrocław. 4 kwietnia zmieniono rozkazy i 5 Dywizja Piechoty pomaszerowała nad Nysę Łużycką, kończąc ponad 1000-kilometrowe przegrupowanie dywizji na front.

Walki w Łużycach

Natarcie

16 kwietnia o godzinie 6:15 2 AWP przystąpiła do operacji łużyckiej. W początkowej fazie w artyleryjskim przygotowaniu natarcia uczestniczyła artyleria dywizji, która wspierała 8 Dywizję Piechoty. Będąc w II rzucie, 5 Dywizja Piechoty o 16:00 przeprawiła się przez Nysę Łużycką po drewnianym moście zbudowanym w rejonie na północ od Nieder Neundorf i ześrodkowała się w lesie na północy miejscowości. W drugim dniu operacji, wzmocniona 16 Brygadą Pancerną i 28 pułkiem dział pancernych, weszła do działań zza prawego skrzydła 9 Dywizja Piechoty w kierunku Petershein, Klitten. Do bitwy miała wejść po wschodniej stronie Weißer Schöps, pomiędzy miejscowościami Trebus a Ober Spreehammer. 17 kwietnia po południu 5 DP odpoczywała pomiędzy Rothenburgiem a wsią Nieder Neundorf. Gen. Świerczewski postanowił wprowadzić dywizję w lukę między 9 a 7 Dywizją Piechoty. Wieczorem o 21:00 wojska otrzymały rozkaz o wejściu do działań wzdłuż rzeki Weißer Schöps. Pułki piechoty miały przegrupować się przez rzekę po jednym moście. 13 pułk piechoty miał uderzyć na północ w kierunku Rietschen, a 17 pułk piechoty na zachód. 15 pułk piechoty (bez dwóch batalionów) miał działać na styku 13 i 17 pp. Piechotę wzmocniono czołgami i artylerią.

Ostatecznie dywizja przeszła do działań rano 18 kwietnia, prowadząc je samodzielnie, bez styczności z sąsiadami. Nacierający na północ 13 pp około 10:00 dotarł w rejon wsi Trebus. Do wieczora przeszedł około 11 km, ale jego natarcie zostało zatrzymane 2 km przed Rietschen. 17 pułk piechoty nacierał w kierunku zachodnim i około 10:00 natknął się na silny opór w Sandschunke, ale po dwóch godzinach zdobył miejscowość. Późnym wieczorem dotarł do rzeki Schwarzer Schöps i sforsował ją. Około godziny 15:00 gen. Waszkiewicz wprowadził 15 pp (bez dwóch batalionów) w lukę między 13 a 17 pułkiem piechoty. Do wieczora pułk osiągnął rzekę Schwarzer Schöps. Wieczorem 18 kwietnia między 13 a 15 pp istniała luka o szerokości około 9 km. Dywizja pozostawała w rozproszeniu, a każdy pułk walczył samodzielnie. Dowództwo, sztab i pododdziały dywizyjne pozostawały z tyłu za siłami głównymi, osiągając Sandschanke.

19 i 20 kwietnia dywizja miała opanować Rietschen, a następnie wyjść na rubież Königswartha, Krinitz nad rzeką Schwarzer Schöps. Kontynuowała walkę na dwóch oddzielnych kierunkach. 17 pułk piechoty, współdziałając z 3/16 BPanc, sforsował Szprewę i zdobył przyczółek na zachodnim brzegu pod Halbendorf. W tym samym czasie 13 pułk piechoty z 2/16 BPanc, wsparty pięcioma bateriami 22 pal, nacierał w kierunku Rietschen. 20 kwietnia o poranku dowództwo i sztab 5 dywizji znajdowało się w Sandschanke, około 18–20 km od głównych sił nacierających na Drezno.

W pościgu

20 kwietnia 2 Armia WP przeszła do pościgu w kierunku Drezna, jednak 5 dywizja nie zrealizowała zadania z dnia poprzedniego, które polegało na opanowaniu rubieży Königswartha, Krinitz. 15 pułk piechoty, wspierany przez baterię 2/22 pal i 1/16 BPanc, uderzył w kierunku zachodnim, zaś 17 pułk piechoty, wsparty 1/22 pal, 1/6 dapanc i 3/16 BPanc, osiągnął rubież Königswartha. Na pomocniczym kierunku w rejonie Rietschen 13 pułk piechoty, podlegający dowódcy 7 Dywizji Piechoty, płk. Mikołajowi Prus-Więckowskiemu, wsparty pięcioma bateriami artylerii i 2 batalionem czołgów, kończył obejście Rietschen.

21 kwietnia 5 Dywizja Piechoty z 3 pm i 28 bsap otrzymała zadanie, aby do końca dnia osiągnąć rubież: Schmorkau, Neues Lager, Konigsbruck, Grafenhein. Tempo natarcia przewidywało pokonanie około 30 km w ciągu doby, jednak warunki pościgu były niekorzystne. 16 BPanc została oddelegowana do dyspozycji dowódcy armii, a 3 pułk moździerzy nie był jednostką mobilną.

Dywizja nacierała na prawym skrzydle zgrupowania uderzeniowego 2 Armii WP. Najdalej na zachód wysunął się 15 pułk piechoty, który do wieczora osiągnął Laske, natomiast 17 pp został zatrzymany przez przeciwnika pod Kamenz i rozpoczął walki o tę miejscowość. 13 pp, po zakończeniu walk w rejonie Rietschen, powrócił w podporządkowanie dowódcy 5 DP. Dowodzenie dywizją uległo jednak całkowitej dezorganizacji, a dywizja nacierała zgrupowaniami oddalonymi od siebie o około 50 km. Dowództwo, sztab i część jednostek dywizyjnych znajdowały się w Tauer.

Bitwa budziszyńska

5 dywizja miała rozrzucone pułki we wszystkich zgrupowaniach 2 Armii. W zgrupowaniu uderzeniowym znajdowały się 17 i 15 pułki piechoty, w zgrupowaniu pomocniczym 13 pułk piechoty oraz 1 i 2 batalion 15 pułku piechoty wchodzące na Łużyce. Na północ od Budziszyna w Tauer znajdowały się dowództwo, sztab oraz część jednostek 5. dywizji. Zgrupowanie pod Tauer zostało rozbite przez uderzających Niemców. 13 pułk piechoty oraz 1 i 2 batalion 15 pułku zostały odcięte i ponownie podporządkowane dowódcy 7 Dywizji Piechoty.

Zniszczenie stanowiska dowodzenia dywizji

22 kwietnia o 6:30 gen. Waszkiewicz polecił, w porozumieniu z 16 BPanc, zorganizować obronę na północno-zachodnim skraju Forstgen. Dowódca brygady zdecydował się jednak, wspólnie z 5 pczc i 28 papanc, przeprawić się za Szprewę. Wobec przecięcia dróg odwrotu na zachód, dowódca brygady zmienił zamiar i postanowił uderzyć na północ w kierunku jednostek sowieckich. Uzgodniono współdziałanie 5 Dywizji Piechoty, 16 BPanc i 14 Brygady Artylerii. Utworzono grupę przełamującą, która około 14:00 uderzyła na Niemców. Początkowo odniosły sukces, lecz wkrótce kontrataki niemieckie rozbiły polskie grupy, które próbowały wyjść z okrążenia.

W tej fazie walki zginęło dowództwo 16 Brygady, a w szeregach czołgistów zapanowała panika. Sytuację chwilowo opanował dowódca 5 Dywizji, gen. Waszkiewicz. Próby przedarcia się w kierunku południowym zawiodły, więc zorganizowano odwrót i obronę. W obliczu całkowitego zagrożenia spalono dokumenty i ustalono plan wydostania się z okrążenia do rejonu 7 Dywizji Piechoty. Odwrót osłaniały czołgi. W połowie drogi między Forstgen a Weigersdorfem Niemcy otoczyli grupkę polskich żołnierzy, w której znajdował się gen. Aleksander Waszkiewicz. Żołnierze, którzy dostali się do niewoli, w tym gen. Waszkiewicz, zostali zamordowani.

Jedynie kilka grup wyszło z okrążenia, w tym jedna z szefem sztabu dywizji, ppłk. Piotrem Wiesieńskim. Po tygodniu nawiązał on kontakt z dowódcą armii, który mianował go nowym dowódcą 5 Dywizji.

Odpieranie niemieckiego przeciwnatarcia

Brak łączności między sztabami armii a 5 Dywizją Piechoty oraz pomiędzy dowództwem dywizji a jej pułkami spowodował, że rozkazy ze sztabu armii były kierowane bezpośrednio do pułków. 23 kwietnia 5 Dywizja kontynuowała walki w rozproszeniu. Oddzielnie działały pułki piechoty oraz rozbite grupy pododdziałów dywizyjnych. 15 pułk piechoty współdziałał z 8 Dywizją, zabezpieczając prawe skrzydło wojsk w rejonie Kamenz, 17 pp został podporządkowany 1 KPanc, a 13 – 7 Dywizji. 17 pp z 1/22 pal miał opanować miasteczko Sdier, lecz nie dotarł do niego. 3/15 pp po dojściu do Quoos zorganizował obronę okrężną. Po przybyciu do miejscowości otrzymał rozkaz powrotu w rejon Kamenz transportem samochodowym, a reszta pułku przeszła na piechotę. Pododdziały piesze i konne, w tym artyleria pułkowa, dołączyły do 3 bp o świcie 24 kwietnia.

24 kwietnia 17 pp walczył w rejonie Kauppa, a po jego odrzuceniu zajął podstawy wyjściowe do uderzenia w kierunku Sdier. Po całodziennych krwawych walkach z 1/22 pal i czołgami 4 Brygady Pancernej, pułk okopał się na rubieży Zschillichau-Sdier. Zaczynało brakować amunicji, paliwa i żywności. 25 kwietnia pułk otrzymał zadanie opanowania Sdier. Sukcesy odniesione w ciągu dnia zniwelowały niemieckie kontrataki. Ostry kryzys w bitwie budziszyńskiej spowodował potrzebę ściślejszej organizacji obrony. Pułk miał za zadanie oderwać się od nieprzyjaciela i przygotować się do dalszej walki w miasteczku Radibor.

Walcząc samodzielnie w obronie, 15 pp 24 kwietnia odpoczywał. Były to jedynie wojska ze zgrupowania uderzeniowego 2 Armii WP pozostające pod Dreznem. 25 i 26 kwietnia przed frontem pułku również panowała cisza. 26 kwietnia pułk otrzymał rozkaz przejścia 5 Dywizji Piechoty do odwodu armii. Po południu wyruszył trasą: Laske – Rolbitz – Eutrich i wieczorem dotarł do przedmieść Königswarthy. Tam po raz pierwszy w walkach na Łużycach połączyły się wszystkie grupy 15 pp.

Jednostki podległe dowódcy 7 Dywizji Piechoty również zostały ponownie podporządkowane dowódcy 5 DP i skierowane w rejon ześrodkowania dywizji w okolicach Königswarthy. 26 kwietnia kolumna samochodów przywiozła także bataliony 15 pp jako wzmocnienie. Najdłużej poza dywizją walczył 17 pp, który był podporządkowany dowódcy 1 KPanc. W nocy z 25/26 kwietnia ruszył w kierunku Radiboru, jednak z uwagi na nowe zagrożenie, skierowano pułk w stronę wsi Lomske. O świcie pułk został silnie zaatakowany przez piechotę i czołgi nieprzyjaciela. Walka trwała 2 godziny, po czym pułk przeprowadził kontratak w kierunku wsi Crosta.

W obronie

26 kwietnia dowódca 2 Armii WP zdecydował się przejść całością sił do obrony na linii: wzg. 172,7, Thonberg, Sdier, Kreba. 5 Dywizja Piechoty miała stanowić odwód armii i rozwinąć się na rubieży: Zescha, Holschdubrau – Draben – frontem na południe. Poza dywizją pozostawał już tylko 17 pp, wzmocniony 1/22 pal. Dołączył w nocy z 28/29 kwietnia. Na korzyść 5 Dywizji Piechoty działały: 2 pułk moździerzy, 3 Brygada Pancerna, 25. i 28 pułk artylerii pancernej oraz 5 pczc. Odtworzono także dowództwo i sztab dywizji, a dowódcą został ppłk Piotr Wiesieński.

W pasie obrony dywizji znajdowały się również radzieckie: 14 Brygada Artylerii i 98 Pułk Moździerzy Gwardii. Około 16:00 na 15 pp uderzył niemiecki oddział pancerny, ale atak został odparty. 28 i 29 kwietnia kontynuowano obronę, a 17 pułk piechoty powrócił do dywizji. Skuteczność obrony zwiększał ogień artylerii oraz zapory inżynieryjne.

Nowe dowództwo dywizji pierwszy pełny rozkaz bojowy wydało 30 kwietnia o 16:00. Oddziały dywizji zajęły rubież: Zescha – wzg. 149,0 – Holschdubrau – wzg. 174,0. Ugrupowanie w dwa rzuty. W pierwszym 15 pułk piechoty, wsparty 10 czołgami i 7 działami pancernymi, oraz 50 pułkiem artylerii haubic i 3 pułkiem moździerzy, obok 13 pułk piechoty wsparty 44 pah i 22 pal. W drugim rzucie działał 17 pułk piechoty.

Od 28 kwietnia do 4 maja 5 Dywizja pozostawała w obronie.

W operacji praskiej

4 maja wojska polskie otrzymały zadanie do „operacji praskiej”. Zgodnie z planem Polacy mieli przejść do natarcia 8 maja, jednak ze względu na niewielki opór wroga, przeszli dzień wcześniej. Dowódca 2 Armii WP postanowił przełamać obronę na 11 km odcinku Kamenz-Casslau trzema dywizjami (w tym 5 Dywizja Piechoty). Na 25 km kierunku pomocniczym działały 8. i 7 Dywizja Piechoty. 4 maja 5 DP przekazała odcinek obrony 8 Dywizji Piechoty i następnego dnia ześrodkowała się w rejonach: sztab dywizji i 17 pp w okolicach Königswarthy, 13 pp w Neu Steinitz, 15 pp w rejonie Commerau, a 22 pal w lesie na północ od Caminau.

5 maja w godzinach rannych szef sztabu 2 Armii, gen. Józef Sankowski, przesłał wojskom nowe zadanie. W tym dniu dowództwo dywizji objął płk Stanisław Kupsza. 5 Dywizja Piechoty miała ześrodkować się do rana 6 maja w rejonie Truppen-Cunnewitz. Dowódca zdecydował, że 17 i 15 pp będą w pierwszym rzucie, a 13 pp w drugim. Dywizję wspierały: 2/16 BPanc, dwie baterie 28 papanc, 6 BAL 7BAH oraz 32 bsap. Natarcie rozpoczęło się 7 maja o 7:30 półgodzinnym przygotowaniem artyleryjskim. Przeciwnik wycofywał się. Około 11:00 przed piechotę wyszły czołgi 1 Korpusu Pancernego. W rejonie Rorki żołnierze natrafili na groby rozstrzelanych przez Niemców żołnierzy batalionu sanitarnego 9 Dywizji Piechoty. Do wieczora czołowe pułki dywizji osiągnęły Taschendorf i Stacha. 8 maja tempo natarcia spadło, a konieczność zwalczania drobnych grup nieprzyjaciela stała się koniecznością. Ostatecznie dywizja nie wykonała zadania dnia. 9 maja dywizja nacierała wzdłuż Łaby, a po przejściu 9 DP do drugiego rzutu, stała się prawoskrzydłową dywizją zgrupowania uderzeniowego armii. W tym dniu przekroczyła także granicę niemiecko-czeską. Dużym problemem było pokonywanie tras górskich przez niedoświadczonych kierowców. 9 maja również nie udało się osiągnąć nakazanego rejonu. 10 maja realizowano pościg w kierunku południowym, osiągając Litomerice, gdzie 11 maja 1945 roku zakończono działania wojenne.

W działaniach na Łużycach dywizja straciła 1250 żołnierzy, w tym 598 poległo (68 oficerów, 155 podoficerów i 375 szeregowych); 92 zmarło z ran (133 oficerów, 20 podoficerów i 59 szeregowych); 32 zmarło na choroby (16 oficerów, 1 podoficer i 15 szeregowych); 26 zginęło w wypadkach (5 oficerów, 9 podoficerów i 12 szeregowych); 426 zaginęło bez wieści (54 oficerów, 117 podoficerów i 255 szeregowych), z czego 76 odnalazło się po wojnie; 2500 żołnierzy odniosło rany lub kontuzje.

Sztandar dywizji

Sztandar, który został ufundowany przez mieszkańców miasta Łukowa i powiatu łukowskiego, został wręczony dywizji w Łukowie 26 listopada 1944 roku. Gen. Aleksander Waszkiewicz, przyjmując sztandar od lokalnych przedstawicieli, złożył ślubowanie, że „dywizja nie spocznie, dopóki zwycięskie sztandary polskie nie załopocą nad Berlinem”.

Opis sztandaru

Płat o wymiarach 90×93 cm, obszyty z trzech stron żółtą frędzlą, przymocowany do drzewca przy pomocy 17 metalowych kółek. Drzewce wykonane z jasnego, politurowanego drewna, składające się z dwóch części skręcanych przy pomocy okuć stalowych. Na drzewcu znajdują się gwoździe pamiątkowe wbite podczas uroczystości wręczenia sztandaru. Głowica ma kształt orła wspartego na cokole skrzynkowym z cyfrą „5”. Do drzewca przymocowane są dwie wstążki w barwach biało-czerwonych.

Strona główna

Czerwony krzyż kawalerski; pola między ramionami krzyża są białe. Pośrodku znajduje się orzeł haftowany białą, szaro-czarną nicią w otoku żółto haftowanego wieńca laurowego. Na dolnym ramieniu krzyża, haftowana żółtym jedwabiem data zaprzysiężenia dywizji: „22.X. 1944”. Na białych polach haftowane są żółtą nicią cyfry i inicjały pułków wchodzących w skład dywizji: „13 P.P.”; „15 P.P.”; „17 P.P.”; „22 P.A.L.”.

Strona odwrotna

Rysunek jak na stronie głównej. Pośrodku haftowany żółtą nicią napis: „HONOR I OJCZYZNA” w otoku wieńca laurowego. Na ramionach krzyża napis: „PIĄTA DYWIZJA PIECHOTY”. Na białych polach haftowane kontury tarcz i herb Łukowa.

Okres pokojowy

W pierwszym dniu bez walki żołnierze dywizji porządkowali oporządzenie, czyścili broń, zbierali porzuconą broń niemiecką oraz brali do niewoli jeńców. Dywizja wyruszyła w drogę powrotną do kraju 13 maja 1945 roku, maszerując trasą: Benesow-Kamenice-Krasna Lipa-Rumburg-Neugersdorf. 15 maja ześrodkowała się w rejonie Zgorzelca. 16 i 17 maja żołnierze odpoczywali. 30 samochodów oddano do dyspozycji pododdziałów do zbierania broni i amunicji, a ich miejsce zajmowały „nieetatowe środki transportu”. 17 maja odbyły się uroczystości związane z zakończeniem wojny, które rozpoczęły się mszą za poległych, a kończyły defiladą.

W ochronie granicy państwowej

Na podstawie rozkazu dowódcy 2 Armii WP Nr 17 z dnia 19 maja 1945, 5 Dywizja Piechoty od 20 maja 1945 roku przystąpiła do obsadzenia granicy państwowej na odcinku od Gryfina do Słubic. Sztab dywizji został rozlokowany w Myśliborzu.

Pułkom piechoty przydzielono do ochrony następujące odcinki granicy:

  • 13 pułk piechoty – od Gryfina do Szumiłowa
  • 15 pułk piechoty – od Szumiłowa do Orzechowa – sztab w Barwicach (Mieszkowice)
  • 17 pułk piechoty – od Orzechowa do Słubic – sztab w Łamierzycach

Na podstawie kolejnego rozkazu dowódcy 2 Armii WP Nr 18 z dnia 27 maja 1945 dywizja przystąpiła do obsadzenia granicy państwowej w pasie: ujście rzeki Rurzycy do Odry – ujście Nysy Łużyckiej do Odry. Miejsce postoju dowództwa wyznaczono w Krzeszycach.

15 pułk piechoty ochraniał odcinek Grossneuendorf – Dębno (sztab w Barwicy).

17 pułk piechoty ochraniał odcinek Dębno – Słubice (sztab w Ośnie).

22 Pułk Artylerii Lekkiej został ześrodkowany we wsi Krasnołęg.

Pod koniec sierpnia 1945 roku dywizja przekazała odcinek Krajnik – Kostrzyn 12 Dywizji Piechoty, a przyjęła na lewym skrzydle od 11 Dywizji Piechoty odcinek do Mielna. W listopadzie wszystkie oddziały dywizji przeszły do stałych pokojowych garnizonów, a ochronę granicy przejęły Wojska Ochrony Pogranicza.

Działania polityczno-militarne dywizji

Akcja osiedleńcza

W czerwcu i lipcu dywizja uczestniczyła w akcji wysiedlania Niemców za Odrę. Od lipca do października jednym z głównych zadań wykonywanych przez jej żołnierzy były prace rolne. W końcu czerwca wydano także pierwsze dokumenty dotyczące osadnictwa wojskowego. Obszar zainteresowania dywizji stanowił Obwód Osiedleńczy nr 2, którego inspektorem obwodowym mianowano płk. Kupsza, a inspektorami powiatowymi – dowódców pułków piechoty. Pierwszymi osadnikami byli demobilizowani żołnierze powyżej 40. roku życia.

Referendum i wybory do sejmu

29 marca 1946 roku kraj podzielono na 14 stref do zwalczania „politycznego i zbrojnego militarnego podziemia”. Dowódca 5 Dywizji Piechoty odpowiadał za 11 strefę – województwo poznańskie. Pułki dywizji, w całości lub częściach, były przegrupowywane na wschodnie lub południowo-wschodnie tereny kraju, gdzie pełniły służbę ochronną w okresie „referendum”. M.in. 15 pp operował w tym czasie w rejonie Bielska Podlaskiego. W okresie przygotowań do wyborów do Sejmu skierowano z dywizji grupy ochronne w rejon Miechowa i Bochni.

Dywizja w akcji „Wisła”

W czasie akcji „Wisła” 5 Dywizja Piechoty wystawiła zbiorczy pułk piechoty (5) pod dowództwem ppłk. Władysława Wróblewskiego, którego pododdziały były sformowane z różnych jednostek. 1 batalion oraz kompanię operacyjną wystawił 17 pp, 2 batalion – 22 pal, a 3 batalion – 13. i 15 pp. W połowie kwietnia 5 pułk zbiorczy zakwaterowano w Międzyrzeczu, skąd 19 kwietnia odjechał do Żurawicy. Jako część Grupy Operacyjnej „Wisła” wszedł w podporządkowanie dowódcy 9 Dywizji Piechoty. 26 lipca, po walkach, wrócił do Międzyrzecza.

Czerwiec 1956

W czerwcu 1956 roku oddziały dywizji ćwiczyły na poligonie Wędrzyn. 28 czerwca dowódca dywizji otrzymał zadanie marszu do Poznania. 29 czerwca o 4:50 jednostki weszły do miasta i przystąpiły do ochrony budynków Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, koszar 10 pułku KBW, Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego, Fabryki Nawozów Sztucznych, Fabryki Rowerów, Fabryki Przetworów Ziemniaczanych i Fabryki Opon „Stomil”. 5 Dywizja Piechoty wydzieliła także odwód dowódcy korpusu, który został rozmieszczony na Ławicy.

Kolejne przeformowania

Na podstawie rozkazu Naczelnego Dowódcy WP Nr 133 z 2 czerwca 1945, 5 Dywizja Piechoty została podporządkowana dowódcy 1 Korpusu Armijnego. Na podstawie rozkazu Naczelnego Dowódcy WP Nr 00510 z 5 września 1945, 5 Dywizję Piechoty podporządkowano dowódcy Poznańskiego Okręgu Wojennego.

Na etaty pokojowe dywizja przeszła zgodnie z rozkazem Naczelnego Dowódcy WP Nr 0305/Org z 10 listopada 1945. Zmniejszono wtedy stan liczbowy do 5500 żołnierzy. Rozformowano: