5 Saska Dywizja Pancerna im. gen. bryg. Aleksandra Waszkiewicza (5 DPanc) to związek taktyczny wojsk pancernych ludowego Wojska Polskiego.
Dywizja została utworzona w wyniku przekształcenia i zmiany nazwy 19 Dywizji Pancernej, a jej dowództwo mieściło się w Gubinie przy ul. Poznańskiej. Dowódca dywizji jednocześnie pełnił rolę dowódcy garnizonu Gubin-Komorów. Rozpoznawczym symbolem dywizji, umieszczanym na sprzęcie bojowym, był poziomy romb.
Historia
2 kwietnia 1957 roku, w ramach kolejnej redukcji armii, postanowiono o rozformowaniu 5 Saskiej Dywizji Piechoty oraz przekształceniu 19 Dywizji Pancernej do 15 sierpnia tego samego roku. W celu kontynuacji tradycji bojowych ludowego Wojska Polskiego, 19 Dywizję Pancerną przemianowano na 5 Saską Dywizję Pancerną.
W tym okresie rozwiązano 69 pułk czołgów, a jego miejsce zajęto 22 pułkiem czołgów z Żagania, który wcześniej był podporządkowany 4 DP.
W lipcu 1961 roku dywizję przeniesiono na etaty wojenno-pokojowe.
Wiosną 1962 roku wprowadzono zmiany w etatach pułku zmechanizowanego oraz pułków czołgów dywizji. W pułku zmechanizowanym samochody ciężarowe w batalionach piechoty zmotoryzowanej, kompanii łączności oraz plutonie rozpoznawczym zastąpiono transporterami opancerzonymi BTR-152 i BTR-40. Podobne zmiany wprowadzono w plutonie rozpoznawczym oraz kompanii piechoty zmotoryzowanej w pułku czołgów.
W maju 1962 roku 24 dywizjon artylerii rakietowej 12 DZ został przeformowany i włączony do 5 DPanc. Dywizjon ten był dywizjonem rakiet taktycznych, wyposażonym w wyrzutnie rakiet typu R-30, zdolnych do przenoszenia głowic konwencjonalnych, jądrowych oraz chemicznych. Po zakończeniu formowania, dywizjon ten zastąpił 12 dywizjon artylerii rakietowej, który został przekazany do 4 Dywizji Zmechanizowanej.
Wiosną 1968 roku dywizja przeszła na nowe etaty pokojowo-wojenne. W nowej strukturze utworzono pułk artylerii zamiast dywizjonu artylerii haubic, a kompania rozpoznawcza została przekształcona w batalion rozpoznawczy. Na bazie batalionu transportowego, dywizyjnego punktu zaopatrzenia i piekarni polowej stworzono batalion zaopatrzenia.
W 1968 roku, w ramach sił (27 pcz i 5 paplot), dywizja uczestniczyła w akcji zbrojnej w Czechosłowacji, współdziałając z innymi jednostkami Śląskiego Okręgu Wojskowego.
18 grudnia 1970 roku o godzinie 17:00 dywizja rozpoczęła marsz w kierunku Warszawy, planując dotrzeć do rejonów Konin, Śrem, Pleszew, Turek. Jednostki artyleryjskie ruszyły bez ciężkiego sprzętu. W tym dniu jej potencjał wynosił 5230 żołnierzy, 192 czołgi, 111 transporterów opancerzonych oraz 1030 samochodów. Na lotnisku w Łasku stacjonowały dwa Mi-2 do dyspozycji dowódcy 5 DPanc. 19 grudnia (sobota) o 8:00 dywizja osiągnęła wyznaczony rejon.
21 grudnia 1970 (poniedziałek) o 21:00 dowódca SOW zlecił dowódcy 5 DPanc powrót do macierzystych garnizonów w sposób kombinowany. Od 9:00 22 grudnia do 6:00 23 grudnia marsz rozpoczęły poszczególne kolumny rzutu kołowego, które docierały do miejsc stałej dyslokacji między 20:00 a 14:30 23 grudnia. 24 grudnia siły główne dywizji były już w garnizonach. Opóźnione transporty kolejowe przybyły w godzinach przedpołudniowych 25 grudnia. Do 8:00 28 grudnia trwały jeszcze dyżury grup operacyjnych w sztabie ZT.
W grudniu 1981 roku dywizja rozlokowała swoje oddziały wokół Poznania, a niektóre jej pododdziały wzięły udział w „demonstracji siły”.
30 października 1974 roku minister obrony narodowej, w uznaniu zasług dla Sił Zbrojnych PRL, przyznał dywizji Medal Pamiątkowy „Za osiągnięcia w służbie wojskowej”. W 1983 roku została odznaczona Orderem Sztandaru Pracy.
W wyniku zmian restrukturyzacyjnych w Wojsku Polskim w 1990 roku dywizję przekształcono w 5 Dywizję Zmechanizowaną.
Struktura organizacyjna
W początkowym okresie istnienia ZT
Dowództwo 5 Saskiej Dywizji Pancernej (Gubin)
22 pułk czołgów Żagań 1957-1960
23 pułk czołgów (Słubice)
26 pułk czołgów (Gubin) ok. 1960
73 pułk zmechanizowany (Gubin)
3 dywizjon artylerii przeciwlotniczej (Gubin) ok. 1960
12 dywizjon artylerii rakietowej (Gubin)
36 dywizjon artylerii haubic (Gubin) ok. 1960
51 szkolna bateria artylerii Komorów
53 kompania sztabowa Gubin
84 bateria dowodzenia Komorów
66 batalion saperów (Kostrzyn)
59 batalion łączności (Gubin)
2 batalion rozpoznawczy (Kostrzyn 1957-1960) (Gubin)
48 batalion samochodowo-transportowy Komorów
60 kompania obrony przeciwchemicznej Komorów
20 ruchome warsztaty naprawy czołgów Słubice
27 ruchome warsztaty naprawy samochodów Komorów
29 dywizyjny warsztat uzbrojenia Komorów
19 dywizyjny punkt zaopatrzenia Komorów
W końcowym okresie istnienia ZT
Dowództwo 5 Saskiej Dywizji Pancernej (Komorów 2)
23 pułk czołgów (Słubice)
27 pułk czołgów (Komorów 1)
73 pułk czołgów (Gubin)
13 pułk zmechanizowany (Kożuchów)
113 pułk artylerii (Kostrzyn)
18 dywizjon rakiet taktycznych (Kostrzyn)
25 dywizjon artylerii rakietowej (Komorów 3)
5 pułk artylerii przeciwlotniczej (Komorów 3)
59 batalion łączności (Komorów 2)
14 batalion saperów (Kostrzyn)
2 batalion rozpoznawczy (Gubin)
5 batalion zaopatrzenia (Komorów 3)
5 batalion remontowy (Komorów 2)
56 batalion medyczny (Komorów 1)
kompania ochrony i regulacji ruchu (Komorów 2)
84 bateria dowodzenia szefa artylerii (Komorów 2)
28 bateria dowodzenia szefa OPL (Komorów 3)
60 kompania przeciwchemiczna (Komorów 2)
orkiestra dywizyjna (Komorów 2)
Żołnierze dywizji
Dowódcy dywizji:
płk dypl. Mateusz Lach 1956–1962
gen. bryg. Stanisław Antos 1962–1964
płk dypl. Bronisław Zduńczyk 1964–1965
płk dypl. Henryk Rapacewicz 1965–1967
gen. bryg. Władysław Szymłowski 1967–1973
gen. bryg. Zbigniew Maziej 1973–1976
gen. bryg. Zdzisław Głuszczyk 1976–1980
płk dypl. Julian Lewiński 1980–1984
płk dypl. Tadeusz Wilecki 1984–1986
płk dypl. Leon Komornicki 1986–1988
płk dypl. Zbigniew Jabłoński 1989–1990
Ciekawostki
W 1984 lub 1985 roku w 73 pułku czołgów spaliły się dwa czołgi. Jeden z nich udało się przekazać do remontu, jednak drugi, świeżo po remoncie, musiał „najeździć” kilometry, aby uniknąć dochodzenia prokuratorskiego. Był to najintensywniej eksploatowany czołg w WP w tym czasie, który „zaliczał” wszystkie możliwe ćwiczenia i szkolenia, nie ruszając się z miejsca w PWB, aż w końcu można go było oddać do naprawy. W pożarze uszkodzony został mechanizm obrotu wieży, przez co przed każdym transportem na poligon oraz po powrocie do jednostki wieża czołgu była obracana za pomocą liny szarpanej przez inny czołg.
4 września 1988 roku z placu ćwiczeń ogniowych skradziono czołg. Pojazd uprowadził elew szkoły podoficerskiej 73 pułku czołgów, który skierował się w stronę mostu granicznego Polska – NRD, aby w ten sposób pomścić wrzesień 1939 roku. Czołg zatrzymał się kilkanaście kilometrów za granicą, nie osiągając celu (według zeznań porywacza, celem było zdobycie Berlina). Elew osiągnął jednak swój osobisty cel, wychodząc do „cywila” przez szpital psychiatryczny.
Przekształcenia
19 Dywizja Zmechanizowana → 19 Dywizja Pancerna → 5 Saska Dywizja Pancerna → 5 Kresowa Dywizja Zmechanizowana → 5 Kresowa Brygada Zmechanizowana
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6. Brak numerów stron w książce.
Jerzy Kajetanowicz. Związki taktyczne i oddziały polskich wojsk pancernych i zmechanizowanych w latach 1945–1970. Zmiany organizacyjne. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. 2 (144), 2007. Wrocław: Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych. ISSN 1731-8157.
Paweł Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne, 1945-1956. Warszawa: Wyd. TRIO: Instytut Pamięci Narodowej, 2003. ISBN 83-88542-53-2. Brak numerów stron w książce.
Franciszek Puchała: Budowa potencjału bojowego Wojska polskiego 1945-1990. Obszary szpiegowskich działań. Warszawa: Fundacja „Historia i Kultura”, 2013. ISBN 978-83-11-12800-2.
5 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego, Edward E. Kospath-Pawłowski, Cyprian C. Wilanowski (red.), Pruszków: Ajaks, 1997, ISBN 83-87103-20-9, OCLC 177308632. Brak numerów stron w książce.
Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Gubińskiej, Gubińskie Towarzystwo Kultury czerwiec 2010 – Kalendarium Gubina 1945–2009 ISBN 978-83-927655-6-1.
Odtajnione dokumenty Grudnia 1970. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1, 2001. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. brak numeru strony.
Wiesław Mąsior: Dowódcy dywizji Wojska Polskiego. Profesjonalne Forum Wojskowe. Serwis-militarny.net, 2005. [dostęp 2018-02-05].