5 Regiment Pieszy Litewski to jednostka piechoty armii Wielkiego Księstwa Litewskiego, która stanowiła część wojska I Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Regiment został utworzony 30 kwietnia 1775 roku w wyniku przekształcenia Regimentu Dragonów Królewicza Imci Wielkiego Księstwa Litewskiego. W skład Regimentu Pieszego 5 weszły sztab, lejbkompania oraz kompanie pod dowództwem pułkownika Orzeszki, sek. pułkownika Dörpera i podpułkownika Stryjeńskiego.
W 1776 roku regiment liczył etatowo 171 żołnierzy, a według „raty marcowej” z 1777 roku jego rzeczywisty stan wynosił 153 żołnierzy. Reformy sejmu czteroletniego zakładały w 1789 roku zwiększenie liczebności armii do 100 tysięcy. Później etat ten zmniejszono do 65 tysięcy.
Przy zachowaniu stanu z 1776 roku, nowy zaciąg jednostki przewidywał 320 ludzi, co razem miało dawać 491 żołnierzy w służbie.
Na rok 1792, przed przejęciem wojska litewskiego przez konfederację targowicką, etat oddziału wynosił 1440 żołnierzy, natomiast w rzeczywistości było ich 1136.
W kwietniu 1794 roku stan regimentu wynosił etatowo 792 żołnierzy, a faktycznie 712. W tym czasie jednostka składała się z sztabu, kompanii szefa, kompanii pułkownika Brekena, kompanii podpułkownika F. Grabowskiego, kompanii majora Ciechanowicza, kompanii majora M. Grabowskiego, kompanii kapitana Danenfelda, kompanii kapitana Trzaskowskiego oraz kompanii kapitana Sehsinga.
Regiment posiadał dwa bataliony, złożone z 4 kompanii. Na dzień 1 sierpnia 1793 roku jego stan wynosił 752 ludzi, a 16 kwietnia 1794 roku – 712.
Barwa regimentu
Po 1776 roku regiment miał wyłogi w kolorze jasnożółtym (siarkowym) oraz srebrne guziki. Piechota litewska korzystała z rajtroków chabrowych.
W czasie insurekcji kościuszkowskiej wyłogi były żółte, a guziki nadal srebrne.
Stanowiska
Regiment stacjonował w następujących miejscowościach:
- Pińsk,
- Wilno (1778),
- Mścibów (1779),
- Wilno (1783),
- Brześć Litewski (1789).
Żołnierze regimentu
Regimentem zazwyczaj dowodził pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z dużymi poborami, często traktowane było jako synekura. Szefowie posiadali prawo do fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów. W opracowaniach Gembarzewskiego oraz Machyni, Rakutisa i Srzednickiego występują niezgodności nazwisk.
Szefowie regimentu:
- Michał Grabowski (24 października 1775-1783),
- Paweł Jerzy Grabowski (30 grudnia 1783, poległ 4 października 1794).
Wśród szefów regimentu byli: Jan Jerzy Grabowski (od 1776), Jerzy Franciszek Grabowski (1783), Paweł Grabowski (od 1783).
Pułkownicy:
- Jerzy Grabowski (16 grudnia 1776 do 24 października 1783),
- Maciej Frankowski (30 sierpnia 1783),
- Rafał Berken (1794).
Pułkownikami byli: Leopold Orzeszko, Bogusław Stryjeński, Jerzy F. Grabowski, Maciej Frankowski, Rafał K. Berken oraz Aleksander Dörper.
Walki regimentu
5 Regiment Pieszy Litewski brał udział w 1792 roku w VII wojnie polsko-rosyjskiej, prowadzonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Szefem był Paweł Jerzy Grabowski, a stan osobowy wynosił 1324 ludzi.
Bitwy i potyczki:
- bitwa pod Mirem (11 czerwca 1792),
- Brześć (23 lipca),
- Soły (25 czerwca 1794),
- Praga (4 listopada).
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717–1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.