5 Pułk Piechoty (LP)

5 Pułk Piechoty (5 pp)

5 Pułk Piechoty (5 pp) to jednostka piechoty, która była częścią Legionów Polskich oraz Polskiego Korpusu Posiłkowego.

Formowanie

W nocy z 5 na 6 sierpnia 1914 roku, na obszar Królestwa Polskiego weszła 1 kompania kadrowa. W następnych dniach dołączyły do niej pozostałe oddziały. 18 sierpnia 1914 roku Józef Piłsudski wydał rozkaz dotyczący utworzenia 1 pułku piechoty, który składał się z pięciu batalionów: I – Żegoty -Januszajtisa, II – Norwida-Neugebauera, III – Śmigłego-Rydza, IV – Wyrwy-Furgalskiego oraz V – Karaszewicza-Tokarzewskiego.

W grudniu 1914 roku w Nowym Sączu powstała I Brygada Legionów Polskich, która składała się z dwóch pułków. Na podstawie II i IV batalionu zorganizowano 5 pułk, którego oficjalna data powstania to 18 grudnia 1914 roku. W ramach wewnętrznej numeracji pułk otrzymał numer „2” (Zamiast dwóch pułków trzybatalionowych, na jakie oficjalnie dzieliła się brygada, istniały trzy (1, 2 i 3) – każdy z dwoma batalionami).

Walki pułku

20 grudnia 1914 roku pułk wyruszył z Nowego Sącza do Tarnowa. W dniach 22–25 grudnia stoczył walki z oddziałami rosyjskimi pod Łowczówkiem.

2 marca pułk zajął odcinek nad Nidą w rejonie Sobowice – Pawłowice – Kwasków, gdzie prowadził walki pozycyjne aż do maja. 11 maja przeszedł przez Nidę i ścigał rosyjskie oddziały w kierunku wschodnim. Od 16 do 25 maja uczestniczył w bitwie pod Konarami. W czerwcu, w ramach letniej ofensywy sił centralnych, 5 pp brał udział w bitwie pod Ożarowem i Tarłowem. Za swoje zasługi w boju pułk otrzymał przydomek „Zuchowatych” od Józefa Piłsudskiego.

Po przekroczeniu Wisły pułk walczył pod Józefowem i Urzędowem, a pod Jastkowem wspierał nowo sformowany 4 pułk pułkownika Roji. Pod koniec sierpnia pułk uczestniczył w walkach pod Raśną i Wysokiem Litewskim. W pierwszych dniach września jednostka przemieściła się na Wołyń, zajmując linię Stochodu i Styru, gdzie do grudnia toczyła ciężkie walki w rejonie Kołki – Koszyszcze – Stowygoroże.

W końcu kwietnia 1916 roku, razem z innymi oddziałami 1 Brygady Legionów, pułk zajął rejon na północ od „Polskiej Góry” w okolicach Kostiuchnówki. W czasie Ofensywy Brusiłowa, rankiem 4 lipca, nastąpił atak rosyjskiej piechoty na pozycje polskie, co zapoczątkowało Bitwę pod Kostiuchnówką. Na prawym skrzydle znajdowała się 128. Brygada Honwedów, a na lewym skrzydle 11. Dywizja Kawalerii, która jednak szybko opuściła okopy. Przeciwnatarcie 5. pułku piechoty pozwoliło odzyskać stracone pozycje. 5 lipca o 2:30 nad ranem 3. pp odbił Polską Górę od Rosjan. Najtrudniejsze warunki miała I/5 pp, który walczył w okrążeniu. Mimo odparcia szarży 11 rosyjskich szwadronów 16. Dywizji Kawalerii w dniu 6 lipca, przewaga liczebna Rosjan zmusiła oddziały 5 pp do wycofania się na linię Stochodu. Mimo tego, dzięki długiemu oporowi polskich Legionów, odniesiono ważny sukces strategiczny, zapobiegając przełamaniu frontu, co mogłoby prowadzić do całkowitej dezorganizacji linii frontu w tym rejonie.

Po walkach w Kostiuchnówce pułk został przeniesiony nad Stochód, gdzie do października prowadził dalsze walki – pod Dubniakami, Rudką Mizyńską i Sitowiczami. W połowie października jednostka została przetransportowana do Baranowicz, a pod koniec listopada do Pułtuska, gdzie miała stać się podstawą przyszłych sił zbrojnych u boku Niemców. W Pułtusku weszła w podporządkowanie dowódcy III Brygady Legionów, pułkownika Szeptyckiego.

W trakcie istnienia pułku w walkach zginęło 32 oficerów oraz 304 żołnierzy, a 1176 zostało rannych.

Pod koniec 1916 roku kapelanem pułku mianowano ks. Henryka Ciepichałła.

Pułk w 1917 roku

Zgodnie z raportem porannym z 25 czerwca 1917 roku, stan zaprowiantowanych wynosił 83 oficerów oraz 1629 żołnierzy, w tym 72 na urlopie oraz 189 koni.

W czasie kryzysu przysięgowego żołnierze pułku pochodzący z Królestwa Polskiego odmówili złożenia przysięgi na wierność Cesarzowi Niemieckiemu. 16 lipca 1917 roku 502 legionistów, którzy odmówili przysięgi, zostało odesłanych do obozu internowania w Szczypiornie (115 z I baonu, 191 z II baonu i 196 z III baonu). 29 lipca do obozu wysłano kolejnych 20 legionistów, którzy również odmówili przysięgi (odpowiednio z poszczególnych batalionów 8+8+4). Niektórzy legioniści, będący obywatelami Austro-Węgier, w geście solidarności, odmówili służby w Polskim Korpusie Posiłkowym i zostali wcieleni do cesarskiej armii. Dla obu tych grup „Zuchowatych” 17 lipca 1917 roku oznaczał koniec istnienia pułku, gdyż tego dnia pułk został rozwiązany, a proces rozformowywania trwał jeszcze kilka tygodni.

23 lipca 1917 roku stan ewidencyjny pułku wynosił 48 oficerów i 931 żołnierzy, w tym 47 oficerów i 872 żołnierzy będących poddanymi austro-węgierskimi oraz 59 szeregowców – „królewiaków”, którzy odmówili przysięgi. Podporucznik Stefan Rowecki, jako poddany Królestwa Polskiego, złożył przysięgę 24 lipca 1917 roku. 2 sierpnia 1917 roku w Więzieniu Fortecznym Wojsk Polskich w Warszawie, komendant Żandarmerii Polowej, porucznik Norbert Okołowicz, odebrał przysięgę od 7 aresztowanych obywateli Królestwa Polskiego – żołnierzy 5 pp. 13 sierpnia 1917 roku ze służby w Polskim Korpusie Posiłkowym zwolniono 14 oficerów pułku, w tym kapitanów: Józefa Wilczyńskiego i Alojzego Konasa oraz porucznika Stanisława Skwarczyńskiego.

27 i 28 sierpnia 1917 roku pułk został przetransportowany koleją z Zegrza do Galicji. 27 sierpnia o 6:10 odjechał transport nr 93609, w którym było 26 oficerów, 417 żołnierzy, 100 koni oraz 35 wozów. Następnego dnia o 9:30 odjechał transport nr 93610 z II rzutem pułku. Oba transporty były zaopatrzone w prowiant 28 sierpnia na stacji w Koluszkach. Po przybyciu transportów pułk został rozlokowany w Siedliskach. 16 września 1917 roku Komenda Oddziału Uzupełniającego otrzymała polecenie, aby skierować do Siedlisk 60 żołnierzy pod dowództwem oficera w celu odbioru „materiału skarbowego po 5 pułku piechoty”. Tego samego dnia dowódca Polskiego Korpusu Posiłkowego, pułkownik Zygmunt Zieliński, „uwolnił ze służby w Polskim Korpusie Posiłkowym” 39 oficerów, w tym kapitana Michała Tokarzewskiego, którzy wyrazili chęć wstąpienia do c. i k. armii.

Od 18 do 25 września 1917 roku, w czterech transportach, wyjechało łącznie 27 oficerów i 830 żołnierzy pułku, którzy zrezygnowali ze służby w PKP i wyrazili chęć służby w c. i k. armii:

  • 18 września, transportem nr 35148 wyjechało 5 oficerów i 219 żołnierzy z I baonu, przeznaczonych dla 1 i 2 Armii,
  • 19 września, transportem nr 58027 wyjechało 3 oficerów i 95 żołnierzy z 5 i 6 kompanii, przeznaczonych dla 4 Armii,
  • 22 września, transportem nr 33163 wyjechało 4 oficerów i 134 żołnierzy z 7 i 8 kompanii oraz kompanii karabinów maszynowych, przeznaczonych dla 10 Armii,
  • 25 września, transportem nr 31887 wyjechało 15 oficerów i 382 żołnierzy III baonu, przeznaczonych dla 11 Armii.

Transport nr 33163 wyruszył ze stacji kolejowej Przemyśl, natomiast pozostałe transporty odjechały ze stacji Bakończyce. Pododdziały pułku udawały się do stacji załadunkowych marszem, przy czym w czasie marszu obowiązywał zakaz śpiewu.

Sztandar pułku

Prawa strona sztandaru wykonana była z czerwonego jedwabiu. W centralnej części znajdował się w wieńcu laurowym herb dwupolowy Rzeczypospolitej pod koroną. Na górze widniał napis „WOJSKO POLSKIE”, a na dole „PUŁK 5-TY PIECHOTY”. Na lewej stronie, na białym tle, umieszczono herb dwupolowy Rzeczypospolitej, a na dole datę „1914-1916”.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku:

  • kpt. Leon Berbecki (18 XII 1914 – 5 VII 1916)
  • mjr Stanisław Burhardt-Bukacki (6 VII – 25 IX 1916)
  • ppłk Leon Berbecki (26 IX – XI 1916)
  • mjr Mieczysław Ryś-Trojanowski (XI 1916 – I 1917)
  • mjr Stanisław Burhardt-Bukacki (I – 17 VII 1917)
  • mjr Józef Zając (od 1 VIII 1917)

Oficerowie pułku:

  • ppor. Alfred Greffner
  • ppor. Józef Ignacy Wiśniewski
  • Stanisław Dworzański
  • Władysław Grzybowski
  • chor. Adolf Panczakiewicz
  • chor. san. Karol Piro
  • chor. Stefan Zieliński

Legioniści:

  • Czesław Bomba
  • st. sierż. Henryk König
  • Stanisław Flank
  • Kazimierz Rogoziewicz
  • Henryk Wąsala
  • Jan Franciszek Dotzauer (29.VIII.1914 – VII 1917)

Kawalerowie Virtuti Militari:

Żołnierze byłego 5 pułku piechoty Legionów Polskich, którym Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz nadał dekretem z 17 maja 1922 Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari:

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Kazimierz Bąbiński: Zarys historji wojennej 5-go Pułku Piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929.

Bolesław Prugar Ketling: Księga chwały piechoty. Warszawa 1937-1939: Departament Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych (Wydawnictwo Bellona 1992 – reprint), 1939.

Dariusz Faszcza: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. 5 pułk piechoty Legionów. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1994. ISBN 83-85621-43-1.

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-08-29].