5 Pułk Piechoty Liniowej to polski oddział piechoty, który działał w czasie Królestwa Kongresowego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Oddział został utworzony w 1815 roku na mocy rozkazu generała Dąbrowskiego, który wskazał Lublin jako miejsce zbiórki dla byłych żołnierzy 5 pułku piechoty Księstwa Warszawskiego. Nowo powstały pułk stał się częścią I Brygady 1 Dywizji Armii Królestwa Kongresowego.
W czasach pokoju pułk składał się z dowództwa oraz dwóch batalionów, z których każdy miał cztery kompanie, a dodatkowo dwie kompanie rezerwowe. Kompanie liczyły od 4 do 6 oficerów, od 14 do 16 podoficerów oraz 184 szeregowców. Każdy batalion liczył około 830 żołnierzy. W skład pułku wchodzili: 5 oficerów starszych, 54-55 oficerów młodszych, 160 podoficerów, 72 muzyków, 1664-1676 szeregowych oraz 5 oficerów i 71-82 podoficerów i szeregowych, którzy nie brali udziału w walkach. Łącznie w pułku służyło około 2050 żołnierzy. Dwie pierwsze kompanie pułku były kompaniami wyborczymi, w tym jedna grenadierska i jedna woltyżerska, natomiast pozostałe kompanie były fizylierskie, czyli strzeleckie.
W czasie wojny planowano zwiększenie liczebności pułku do czterech batalionów, z ośmioma kompaniami w każdym z nich. W ramach służby wojennej, jeden z nowo utworzonych batalionów miał być przekształcony w kompanię woltyżerską.
Pułk był częścią 1 Dywizji Piechoty. Po wybuchu powstania listopadowego, piechota została zreorganizowana, co zaowocowało utworzeniem 3 i 4 batalionu piechoty w strukturze pułku, który wszedł w skład zreorganizowanej 1 Dywizji Piechoty. 26 kwietnia 1831 roku miała miejsce kolejna reorganizacja, która podzieliła armię główną na pięć dywizji, przy czym pułk pozostał w 1 Brygadzie 1 Dywizji Piechoty.
W sierpniu 1831 roku, 2 Dywizja Piechoty dowodzona przez generała Giełguda, internowana w Prusach, została skreślona ze stanu armii. Powstała nowa 6 Dywizja Piechoty, do której dołączył pułk. W tym samym miesiącu pułk wszedł w skład II Korpusu generała Girolamo Ramorino, jednak po nieudanych starciach przekroczył granicę Galicji i został internowany przez Austriaków.
Dyslokacja pułku
W 1830 roku pododdziały pułku były rozmieszczone w następujących miejscach:
- sztab – Radom
- 1 batalion – Radom
- 2 batalion – Radom
- dwie kompanie wyborcze – Warszawa
- zakład pułku – Lublin i Radom
Walki pułku
Pułk brał udział w działaniach podczas powstania listopadowego. W chwili wybuchu powstania, obie kompanie wyborcze stoczyły walkę z rosyjską piechotą pod Arsenałem. W lutym 1831 roku, pułk walczył pod Stoczkiem. W trakcie bitwy pod Wawrem, pułk zaskoczył i rozbił cztery rosyjskie bataliony straży przedniej Korpusu generała Rosena.
Pod Grochowem, wspólnie z 4 pułkiem piechoty, zatrzymał rosyjską kawalerię zbliżającą się do Olszynki od strony Kawęczyna. W bitwie pod Iganiami, w walce na bagnety zdobył Iganie i opanował most na rzece Muchawce, co uniemożliwiło Rosjanom odwrót.
Czwarty batalion pułku uczestniczył w wyprawie generała Józefa Dwernickiego na Wołyń, brał udział w walkach pod Boremlem, a następnie przekroczył granicę austriacką, składając broń 1 maja w Klebanówce. Pozostałe bataliony walczyły w bitwach pod Firlejem, Lubartowem i Starym Zamościem.
W sierpniu pułk wyruszył w składzie II Korpusu generała Hieronima Ramorino na Lubelszczyznę. Po starciach pod Szymanowem i Rogożnicą, naciskany przez Rosjan, Korpus, w tym 5 pułk, przekroczył granicę Galicji i został internowany.
Bitwy i potyczki:
- Warszawa (29 listopada 1830)
- Stoczek (14 lutego 1831)
- Wawer (19 lutego)
- Grochów (20 lutego)
- Białołęka (25 lutego)
- Wawer (31 marca)
- Iganie (10 kwietnia)
- Boremel (18 kwietnia)
- Firlej (9 maja)
- Lubartów (10 maja)
- Stary Zamość (12 maja)
- Szymanów (15 sierpnia)
- Rogoźnica (29 sierpnia)
W 1831 roku, w trakcie konfliktu z Rosją, żołnierze pułku otrzymali 29 złotych oraz 58 srebrnych krzyży Orderu Virtuti Militari, nie wliczając tych, które zostały przedstawione przez generała Girolamo Ramorino, lecz nie ogłoszone.
Uzbrojenie i umundurowanie
Podstawowym uzbrojeniem piechoty były karabiny skałkowe. Początkowo używano karabinów francuskich wz. 1777 (kaliber 17,5 mm), które później zostały zastąpione rosyjskimi z fabryk tulskich wz. 1811 (kaliber 17,78 mm). Oprócz karabinów, żołnierze posiadali bagnety oraz tasaki (pałasze piechoty). Wyposażenie uzupełniały łopatki saperskie, ładownice na 40 naboi oraz pochwy na bagnety.
Umundurowanie piechoty składało się z granatowej kurtki oraz białych spodni z materiału sukiennego. Naramienniki były niebieskie, a numer dywizji (1) miał kolor żółty. Używano czapek czwórgraniastych. Po reformie w 1826 roku wprowadzono pantalony zapinane na guziki, a czapki czwórgraniaste zastąpiono kaszkietami z czarnymi daszkami i białymi sznurami. Na kaszkiecie znajdowały się blachy z orłem, numerem pułku oraz ozdobnym pomponem.
Żołnierze pułku
Pułkiem dowodzili:
- Piotr Krasiński (1815-1817)
- Ludwik Glazer (1817-1818)
- Franciszek Górski (1818-1819)
- Ludwik Glazer (1819-1820)
- vacat (1820)
- Franciszek Górski (1821-13 I 1830)
- Walenty Zawadzki (13 I 1830 do 28 II 1831)
- Joachim Podczaski (1 III 1831-)
Oficerowie:
- Ignacy Lebel – sztabslekarz (ok. 1823 – ok. 1828)
Wielu żołnierzy radomskiego 5 Pułku Piechoty Liniowej zostało odznaczonych Orderem „Virtuti Militari”. Byli to:
Chorągiew
Na tle granatowego krzyża kawalerskiego w czerwonym polu, w otoku z wieńca laurowego znajdował się biały orzeł z złoconą koroną, dziobem i szponami.
Pola między ramionami krzyża były białe z niebieskimi, a w rogach umieszczono królewskie inicjały: A I, a później M I z koroną, otoczone wieńcami laurowymi.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dariusz Faszcza: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. 5 pułk piechoty Legionów. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1994. ISBN 83-85621-43-1.
Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie – Królestwo Polskie 1815-1830. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-48-3.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie. Tom IV. Od 1815 do 1831 roku. Warszawa: 1966. Brak numerów stron w książce.
Tadeusz Korzon, Bronisław Gembarzewski, Jadwiga Rogowa: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T.3. Lwów, Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1923.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.