5 Pułk Piechoty
5 Pułk Piechoty to oddział piechoty Armii Księstwa Warszawskiego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na początku istnienia pułk nosił nazwę 1 pułku piechoty Legii Kaliskiej.
Jego początki sięgają wiosny 1806 roku, kiedy w Płocku powstał batalion strzelców leśnych z departamentu płockiego, dowodzony przez płk. Ignacego Zielińskiego.
W kwietniu 1807 roku, po przybyciu do kraju Legii Północnej, nastąpiła reorganizacja piechoty, w wyniku której do 5 pułku wcielono żołnierzy z 1 i 2 batalionu Legii.
Po 25 czerwca 1807 roku pułk opuścił Płock i został zakwaterowany w Częstochowie, gdzie przyjął nazwę 5 pułku piechoty. W 1809 roku rozpoczęto prace nad reorganizacją piechoty, mając na celu utworzenie pułków składających się z trzech batalionów. W momencie wybuchu wojny pułk nie osiągnął jeszcze pełnych stanów osobowych.
Po zakończeniu działań wojennych, na mocy rozkazu z 10 sierpnia 1807 roku, 5 pułk piechoty pod dowództwem płk. Dziewanowskiego stacjonował w Łabiszynie. Zgodnie z etatem z 1810 roku, pułk liczył 27 osobowy sztab oraz trzy bataliony piechoty, z których każdy miał po 6 kompanii. Sztaby batalionów miały liczyć 4 osoby, a kompanie po 136 żołnierzy, co dawało łączny stan 2487 żołnierzy, chociaż faktyczna liczba była nieco mniejsza.
Na początku 1810 roku pułk przeszedł na żołd francuski, a dwa jego bataliony zostały wysłane jako załoga do Gdańska, podczas gdy zakład pułkowy pozostał w Łęczycy. W tym okresie utworzono również 4 batalion, a pułk został tymczasowo przeniesiony do Kostrzyna.
W przygotowaniach do inwazji na Rosję w 1812 roku pułk został włączony w struktury 7 Dywizji pod dowództwem gen. Grandjean.
Po abdykacji Napoleona, car Aleksander I zgodził się na odesłanie polskich oddziałów do kraju, które miały stanowić podstawę do utworzenia Wojska Polskiego pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku pułkowi wyznaczono miejsce koncentracji w Lublinie.
Żołnierze pułku
Pułkiem dowodzili:
- płk Ignacy Zieliński (od 1 kwietnia 1807),
- płk książę Michał Gedeon Radziwiłł (od 19 stycznia 1807 do 27 grudnia 1811),
- mjr Stefan Oskierko (od 27 grudnia 1811 do 18 stycznia 1813),
- płk Cyprian Zdzitowiecki (od 18 stycznia 1813 do początku 1814).
Walki pułku
W czasie wojny z Austrią III batalion wyróżnił się w obronie Częstochowy oraz w bitwie pod Grzybowem. W uznaniu męstwa, żołnierze pułku w kampanii 1809 roku otrzymali: 4 krzyże kawalerskie, 9 złotych i 19 srebrnych Orderów Wojennego Virtuti Militari.
Podczas wyprawy Napoleona na Rosję w 1812 roku, pułk był częścią brygady pod dowództwem gen. Michała Radziwiłła w 7 Dywizji gen. Grandjena. W czerwcu 1812 roku pułk wraz z brygadą przeszedł pod rozkazy marszałka Macdonalda, biorąc udział w walkach między innymi pod Tylżą i Dyneburgiem.
W kampanii 1813 roku 5 pp pełnił funkcję załogi broniącej Gdańska. Po klęsce Napoleona pod Lipskiem i braku możliwości odsieczy, w styczniu 1814 roku obrońcy miasta musieli się poddać.
Bitwy i potyczki:
- obrona Częstochowy (1809)
- Żarnowiec (11 lipca 1809)
- Tylża (24 czerwca 1812)
- Dyneburg (30 lipca 1812)
- potyczka (28 września 1812)
- Gansenburg (1 października 1812)
- potyczki (2, 7, 15 i 23 października 1812)
- Neugal (7 listopada 1812)
- Walkow (16 listopada 1812)
- potyczki (17 i 18 listopada oraz 16, 18 i 21 grudnia 1812)
- Tylża (28 grudnia 1812)
- potyczka (31 grudnia 1812)
- w obronie Gdańska – ważniejsze potyczki: 29 stycznia 1813, 5 i 24 marca 1813, 15 i 27 kwietnia 1813 oraz 1 listopada 1813.
Mundur
Przepis ubiorczy z 3 września 1810 roku nie przyczynił się do pełnego ujednolicenia mundurów piechoty. Wiele pułków znacznie odbiegało od regulaminowych ustaleń.
W 5 pułku piechoty mundur grenadierów miał formę bermyc bez daszka i blachy, z granatem mosiężnym na przodzie oraz kordony w kolorze pąsowym.
Kalendarium pułku
- 27 września 1807 – Częstochowa – stan pułku – 1235 ludzi i 17 koni
- 21 lutego 1808 – Częstochowa – uroczyste rozdanie krzyży wojskowych oddziałom pułku walczącym w regionie
- 9 marca 1808 – Częstochowa – stan pułku – 51 oficerów i 1315 żołnierzy – wymarsz do Kalisza
- 1 kwietnia 1808 – Kalisz – do pułku wcielono Legię Północną, a nadliczbowi żołnierze utworzyli 6 pułk piechoty
- 17 maja 1808 – pułk dotarł do Ostrowa Wlkp. i okolic.
- listopad 1808 – Ostrów Wlkp. – dwie kompanie wysłano do garnizonu w Częstochowie, a reszta pułku, licząca 1500 ludzi, wyruszyła do departamentu poznańskiego.
- 1 stycznia 1809 – stan pułku – 1933 ludzi. Pułk przeszedł na żołd francuski, a dwa bataliony udały się do Gdańska, zakład pułkowy pozostał w Łęczycy
- Kampania 1809 – III batalion zasłużył się w obronie Częstochowy oraz w potyczce pod Grzybowem (18 kwietnia 1809)
- 1809 – gen. Jan Henryk Dąbrowski bezskutecznie domagał się od marszałka Jean Baptiste Bernadotte’a wycofania tej jednostki do Księstwa w związku z agresją Austrii. Bernadotte potrzebował rezerw w obliczu rosnących antyfrancuskich nastrojów w Prusach oraz doniesień wywiadu o przygotowaniach do angielskiego desantu.
- 14 listopada 1809 – stan pułku – 2104 ludzi.
- 30 marca 1810 – dekretem pułk skierowany do Kostrzyna nad Odrą
- 17 maja 1811 – Kostrzyn nad Odrą – na rozkaz Napoleona (w liście do Fryderyka Augusta) pułk udał się przez Toruń do Gdańska. W Gdańsku, jeszcze w maju tego roku, sformowano IV batalion.
- 3 marca 1812 – na rozkaz cesarski – 5 pułk piechoty wraz z 10. i 11. pułkiem piechoty utworzył brygadę pod dowództwem gen. ks. Michała Gedeona Radziwiłła, wcieloną do 7. dywizji piechoty „niemiecko-polskiej” gen. Grandjeana w I Korpusie marsz. Davouta.
- W trakcie Kampanii 1812, w czerwcu, pułk wraz z brygadą i 7. dywizją piechoty przeszedł do X Korpusu marsz. Macdonalda. Na końcu kampanii pułk powrócił do Gdańska, gdzie odznaczył się w bohaterskiej obronie twierdzy.
- 21 stycznia 1813 – stan pułku – 80 oficerów i 1497 żołnierzy
- 14 listopada 1814 – stan pułku – 1 płk, 1 mjr, 4 ppłk, 31 kpt, 22 por, 28 ppor, 281 podofic. i 749 żołnierzy; łącznie 87 oficerów oraz 1030 podoficerów i żołnierzy.
- 31 grudnia 1810 – 1 grudnia 1813 w księdze kontroli pułku zapisanych było 6753 wojskowych wszelkiego stopnia.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Szymon Askenazy, Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie: Księstwo Warszawskie 1807–1814. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-47-5.
Dariusz Faszcza: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. 5 pułk piechoty Legionów. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1994. ISBN 83-85621-43-1.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.3 od 1797 do 1814 roku. Warszawa: 1964.
Wiesław Wróblewski: Działania militarne w Wielkopolsce i na Ziemi Lubuskiej. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny AON. Departament Systemu Obronnego MON, 2002. ISBN 83-88329-25-1.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807–1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961.
4 Dywizja Piechoty Zmechanizowana 18081994: zarys dziejów. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08377-0.