5 Pułk Lotniczy (5 plot.) – jednostka lotnicza Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Święto pułkowe przypada na 31 maja, w rocznicę wydania pierwszego rozkazu organizacyjnego dla 11 pułku myśliwskiego w 1925 roku.
Litera identyfikacyjna na samolotach pułku to „C”.
Formowanie i zmiany organizacyjne
W myśl koncepcji tworzenia „mieszanych” pułków lotniczych, które miały składać się z dywizjonów różnego rodzaju lotnictwa, rozkazem MSWojsk.BOO L.dz. 10717/tjn.Og.Org. z 14 lipca 1928 roku rozwiązano 11 pułk myśliwski, w jego miejsce powołując 5 pułk lotniczy.
Eskadry dywizjonu myśliwskiego (113 i 114), które wcześniej wchodziły w skład 11 pułku myśliwskiego, zostały we wrześniu 1928 roku włączone do 2 pułku lotniczego w Krakowie i przemianowane na 121 i 122 eskadrę myśliwską. Z kolei z Krakowa do Lidy przybyły 23 i 24 eskadry II dywizjonu lotniczego, które zostały przemianowane na 54 i 55 eskadrę.
Na początku 1931 roku w pułku utworzono dywizjon szkolny, którego dowódcą został mjr.pil. Stanisław Ratomski.
W jesieni 1932 roku odkomenderowano grupę personelu na lotnisko Porubanek w celu utworzenia Wydzielonego Oddziału Lotniczego. W skład oddziału miały wchodzić między innymi 51 eskadra liniowa oraz 53 eskadra towarzysząca. Eskadrę towarzyszącą formowano w Wilnie, a liniową przesunięto z Lidy. Zgodnie z rozkazem MSWojsk. L.dz. 2446/tjn.Org. z 7 sierpnia 1933 roku, Wydzielony Oddział Lotniczy został przekształcony w Detaszowany Dywizjon Lotniczy, którym dowodził mjr.pil. Adam Kowalczyk. W tym samym rozkazie nakazano utworzenie 56 eskadry towarzyszącej.
Wiosną 1929 roku pułk włączono do 1 Grupy Aeronautycznej.
W 1933 roku rozwiązano 54 eskadrę liniową.
Rozkazem MSWojsk.DDO L.dz. 4359 z 19 lipca 1937 roku rozwiązano detaszowany dywizjon lotniczy. W 1938 roku, na lotnisku Porubanek, zorganizowano III dywizjon myśliwski 5 pułku lotniczego, złożony z dwóch eskadr: 151 i 152. W tym samym roku eskadra liniowa została przeniesiona z Porubanka do Lidy, natomiast eskadra towarzysząca pozostała w dotychczasowej lokalizacji, podlegając organizacyjnie dowódcy lotniska Porubanek, a taktycznie dowódcy 5 pułku lotniczego. W Lidzie sformowano kolejną eskadrę towarzyszącą, co umożliwiło utworzenie IV/5 dywizjonu towarzyszącego, którego dowódcą został mjr.pil. Julian Skrzat.
W tym okresie eskadry liniowe zostały przezbrojone w samoloty PZL-23 „Karaś”.
Na początku 1938 roku stosunki polsko-litewskie uległy znacznemu zaostrzeniu. W marcu konflikt graniczny spowodował, że polskie władze lotnicze nakazały skoncentrować dywizjony liniowe na lotnisku Lida, a na Porubanku zgrupowano myśliwskie jednostki 1 pułku lotniczego. Koncentracja zakończyła się 20 marca demonstracyjnym lotem polskich jednostek liniowych i myśliwskich wzdłuż granicy polsko-litewskiej.
Wiosną 1939 roku eskadra towarzysząca na Porubanku wymieniła samoloty R-XIII na RWD-14 „Czapla”.
W momencie ogłoszenia mobilizacji 24 sierpnia 1939 roku, 5 pułk lotniczy został rozwiązany, a jego działalność kontynuowała Baza nr 5, na czele której stanął mjr tech. Kazimierz Górski.
W trakcie mobilizacji rozformowano 59 eskadrę towarzyszącą, a 55 eskadra liniowa została przekształcona w 55 samodzielną eskadrę bombową.
Struktura organizacyjna pułku
24 sierpnia 1939 roku, w czasie mobilizacji alarmowej, wprowadzono następujące zmiany organizacyjne:
- rozformowano 5 pułk lotniczy, dowództwo IV/5 dywizjonu towarzyszącego i 59 eskadrę towarzyszącą, pozostałe pododdziały uzupełniono do etatów wojennych,
- na bazie 5 pułku lotniczego utworzono Bazę Lotniczą nr 5,
- 51 eskadra liniowa została przekształcona w 51 eskadrę rozpoznawczą i podlegała dowódcy lotnictwa SGO „Narew”,
- 55 eskadra liniowa została przekształcona w 55 samodzielną eskadrę bombową i podlegała dowódcy Brygady Bombowej,
- 53 eskadra towarzysząca przekształcona została w 53 eskadrę obserwacyjną i podlegała dowódcy lotnictwa Armii „Modlin”,
- 56 eskadra towarzysząca przekształcona została w 56 eskadrę obserwacyjną i podlegała dowódcy lotnictwa Armii „Karpaty”,
- Dowództwo III/5 dywizjonu myśliwskiego oraz 152 eskadra myśliwska podlegały dowódcy lotnictwa Armii „Modlin”,
- 151 eskadra myśliwska podlegała dowódcy lotnictwa SGO „Narew”.
Rzut kołowy Bazy Lotniczej nr 5 został ewakuowany do Grodna, gdzie w dniach 20-21 września 1939 roku brał udział w obronie miasta przed Armią Czerwoną.
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku:
- płk pil. Piotr Abakanowicz (VII 1928 – I 1930)
- płk pil. Wacław Iwaszkiewicz (I 1930 – X 1936)
- płk pil. Jerzy Garbiński (X 1936 – VIII 1939)
Zastępcy dowódcy:
- ppłk tyt. płk pil. Adam II Zaleski (XI 1925 – †12 VII 1926)
Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Odznaka pułkowa i znaki na samolotach
Odznaka została zatwierdzona w dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 4, poz. 40 z 10 marca 1936 roku.
Stanowi ją stylizowany srebrny krzyż umieszczony w okręgu koloru srebrnego. Na rumie umieszczony jest centrycznie biało-czerwono emaliowany samolot z numerem „11” na sterach, a samolot jest opleciony złotą cyfrą 5.
Wersje:
- żołnierska – lakierowana lub bez lakieru
Znaki na samolotach pułku w latach 1927 – 1932.
Regulaminowe tło pod godło eskadr 5 pułku lotniczego obowiązujące od 1932 roku oraz godła „zwierzęce” eskadr.
Umieszczane pod skrzydłem litery identyfikacyjne 5 pułku lotniczego.
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
Olgierd Cumft, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1946. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07329-5.
Janusz Kędzierski: Z kabiny obserwatora. Wyd. II. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06570-5.
Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 978-83-206-0149-7.
Łukasz Łydżba: Wileński III/5 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2010. ISBN 978-83-7731-019-9.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.