5 Pułk Koronny Przedniej Straży

To oddział jazdy w armii koronnej I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Przed rokiem 1776, chorągwie lekkie z partii ukraińskiej oraz podolskiej działały w ramach nieformalnego pułku pod dowództwem generała majora K. Kurdwanowskiego. W 1776 roku powstał formalnie pułk 1 Koronny Przedniej Straży. W 1778 roku, zgodnie z etatem, pułk liczył 378 żołnierzy, podczas gdy w rzeczywistości miał 363. W 1784 roku wprowadzono nowy etat dla pułków przedniej straży, który przewidywał 391 „głów” – 15 w sztabie oraz po 47 w 8 chorągwiach.

Zgodnie z planowanym etatem dla 100 000 armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów, pułk miał liczyć 1369 „głów”, w tym 5 oficerów w sztabie wyższym, 15 w średnim i niższym oraz 10 chorągwi po 135 „głów” każda. Jednak ten etat nie został zrealizowany. Rozpoczęto formowanie armii liczącej 65 000, w której pułk miał etatowo liczyć 1099 „głów”, w tym 19 w sztabie oraz 8 chorągwi po 135 osób.

Przed wybuchem wojny z Rosją, wiosną 1792 roku, pułk według etatu liczył 1099 żołnierzy, a faktycznie 1067. 6 maja 1793 roku pułk został wcielony do wojska rosyjskiego pod nazwą pułku iziasławskiego (zasławskiego), jednak udało mu się uniknąć trwałego zagarnięcia. Po przegranej wojnie, liczba żołnierzy znacznie spadła i jesienią 1793 roku wynosiła 759, a w chwili wybuchu powstania kościuszkowskiego – 744.

W 1792 roku pułk liczył 1067 „głów” oraz 1067 koni. W marcu 1794 roku liczba „głów” spadła do 744, a koni pozostało 580. W maju 1794 roku pułk miał 746 „głów” i 580 koni, a we wrześniu 748 „głów” i 650 koni.

W trakcie powstania kościuszkowskiego pułk był uzbrojony w 350 karabinów, 642 pistolety, 712 szabel i 712 pik.

Stanowiska

Tetyów, Berszada (1787)
Czeczelnik (XII 1789)
Wiśniowiec i okolice (październik 1792)

Żołnierze regimentu

Obsadę oficerską pułku tworzyli: szef i felczer, pułkownik, podpułkownik, dwóch majorów (od 1789), 7 rotmistrzów z chorągwiami, 1 rotmistrz sztabowy (od 1789 – 5), kwatermistrz, audytor, dwóch adiutantów (od 1789), 8 poruczników oraz 8 chorążych.

Szefowie regimentu

Kajetan Kurdwanowski (1775–1777)
Józef Gabriel Stempkowski (1777–1778)
Kajetan Adam Miączyński (12 XI 1778– 22 II 1783)
Jan Józef Malczewski (22 II 1783 – 1788)
Józef Lubomirski (18 XI 1788–)

Pułkownicy

Józef Wiesiołowski (1775–1783)
Jan Stempkowski (1783–1791)
Aleksander Korycki (1791–1793)
Michał Ignacy Kamieński (1793–)

Majorowie

Kacper Cieszkowski (1793)

Bitwy i potyczki

Regiment brał udział w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja oraz w powstaniu kościuszkowskim. Jego żołnierze walczyli pod Wiszniopolem (14 czerwca 1792), Boruszkowcami (15 czerwca 1792), Zieleńcami (17 czerwca 1792), Szczekocinami (6 czerwca 1794). Brali również udział w obronie Warszawy, a następnie walczyli pod Błoniami (9 lipca 1794), Czerniakowem (31 lipca 1794), Krupczycami (16 czerwca 1794), Brześciem (17 września 1794), Białą przed (27 września 1794) oraz pod Maciejowicami (10 października 1794).

Hierarchia regimentu

chorągwie lekkie partii ukraińskiej i podolskiej (–1776) → pułk 2 przedniej straży (1776–1789) → pułk 5 przedniej straży (1789–1793) → pułk izasławski (1793-)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.

Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.

Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.

Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.

Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.