5 Pułk Artylerii Ciężkiej (5 pac)
5 Pułk Artylerii Ciężkiej (5 pac) był oddziałem artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej, działającym podczas wojny polsko-bolszewickiej.
Wiosną 1919 roku rozpoczęto formowanie brygad artylerii dla dywizji piechoty. Każda brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej oraz pułku artylerii ciężkiej, który miał strukturę dywizjonu trzybateryjnego. Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej przeznaczony był jako rezerwa artylerii Naczelnego Dowództwa.
Na mocy dekretu Naczelnego Wodza Wojska Polskiego z dnia 1 września 1919 roku, wyznaczono dowódców wszystkich ośmiu istniejących wówczas pułków artylerii ciężkiej. Dowództwo 5 pułku artylerii ciężkiej objął pułkownik Michał Kłobukowski. Latem 1920 roku bateria zapasowa pułku stacjonowała w Jarosławiu.
W składzie Grupy Poleskiej we wrześniu 1919 roku walczyła 2. bateria 5 pac, wyposażona w cztery niemieckie działa kal. 150 mm.
W październiku 1919 roku opracowano plan rozbudowy artylerii, który zakładał zakończenie organizacji baterii i dowództw formowanych w kraju przez baterie zapasowe pułków artylerii do dnia 31 grudnia. W okresie od października do końca grudnia 1919 roku bateria zapasowa 5 pułku miała wystawić baterie 4, 5 oraz dowództwo II dywizjonu.
Organizacja i działania 5 pac
Na koniec listopada 1918 roku we Lwowie utworzono baterie artylerii „Basia”, „Longinus” oraz „Iwan”. W styczniu 1919 roku połączono te baterie w jeden oddział, który nazwano 4 pułkiem artylerii ciężkiej, dowodzonym przez majora Niepołomskiego. Bateria „Basia” stała się 1. baterią, „Iwan” – 2. baterią, a „Longinus” – 3. baterią. Jeszcze przed formalnym utworzeniem pułku, Inspektorat Artylerii zmienił jego numer, w wyniku czego oddział stał się 5 pułkiem artylerii, a dowództwo objął ppłk Kłobukowski. 15 kwietnia bateria „Iwan” została wyłączona ze składu pułku i skierowana na front śląski, a nowa 2. bateria została sformowana we Lwowie.
20 kwietnia pułk po raz pierwszy w całości otworzył zmasowany ogień na pozycje ukraińskie. To skuteczne wsparcie ogniowe polskiej piechoty pozwoliło na odrzucenie Ukraińców z krańców Lwowa. Po intensywnym ostrzale 1. bateria została skierowana do Winnik, gdzie wspierała II/39 pp, a od 12 maja współdziałała z pododdziałami 38 pp w rejonie Grzybowie i Zaszkowa, a następnie Jaryczowa i Pikulic. W kolejnych dniach bateria została przydzielona do grupy artylerii por. Dobrowolskiego i wspierała 40 pp w walkach o Przemyślany. 31 maja ostrzeliwała Zborów, a następnie przemieściła się przez Tarnopol i Zbaraż do Gontowej, zajmując stanowiska ogniowe. W tym czasie 2. i 3. bateria przebywały we Lwowie.
W związku z ofensywą ukraińską 1. bateria wycofała się pod Olszanicę, gdzie 24 czerwca wspierała oddziały 5 Dywizji Piechoty, a cztery dni później uczestniczyła w polskiej kontrofensywie. W połowie lipca 1. bateria stacjonowała w Zbarażu, gdzie przybyło dowództwo dywizjonu 5 pac oraz pluton 3. baterii. Stąd dywizjon został skierowany do Czabarówki pod Zbruczem, aby wspierać 19 pułk piechoty. W połowie listopada dywizjon przeniósł się do Tarnopola, a 1. bateria została skierowana na przezbrojenie. W styczniu 1920 roku 3. bateria przemieściła się w rejon Płoskirowa, biorąc udział w walkach w okolicach Kołoskowa i Deraźni. W marcu na froncie została zastąpiona przez 2. baterię, a sama udała się do Lwowa na przezbrojenie. 18 kwietnia 1. i 2. bateria połączyły się w Międzybożu. W tym czasie 5 pułk artylerii ciężkiej został przekształcony w 5 dywizjon artylerii ciężkiej, co skutkowało przeniesieniem baterii zapasowej do Jarosławia.
Podczas wyprawy kijowskiej dwubateryjny 5 dywizjon artylerii ciężkiej marszował przez Latyczów i Winnicę do rejonu Niemirowa, gdzie 3 maja uczestniczył w defiladzie. 18 maja dywizjon otrzymał rozkaz wymarszu do Zmierzynki, gdzie załadował się do eszelonów i został przerzucony na front północny. Przez Tarnopol, Lwów, Kowel, Brześć, Wilno dotarł do Łyntup, a 2 czerwca, już marszem pieszym, udał się w rejon Głębokiego. Tam 17 czerwca do dywizjonu dołączyła 3. bateria. W rejonie Brostkowic dywizjon wspierał macierzystą 5 Dywizję Piechoty.
4 lipca rozpoczęła się wielka sowiecka ofensywa Frontu Zachodniego, dowodzona przez Michaiła Tuchaczewskiego. 5 dywizjon artylerii ciężkiej rozpoczął działania opóźniające, cofając się przez Plissę, Lidę, Szczuczyn, Grodno, Białystok i Nurzec. Walczył o wieś Treblinkę przy moście na Bugu, wystrzeliwując w kierunku nieprzyjaciela około 1100 pocisków. 12 sierpnia dywizjon dotarł do Wołomina, a dwa dni później został załadowany w Pruszkowie do wagonów i skierowany w rejon Kulikowa oraz Zagłębia Naftowego. Jego 1. bateria została wysłana do Dęblina i przydzielona do dyspozycji dowódcy 14 Dywizji Piechoty. 8 września dywizjon działał na froncie w okolicach Kędzierzawic i Krasnego. Uczestniczył w polskiej ofensywie w Małopolsce Wschodniej, biorąc udział w walkach pod Złoczowem, Brodami, Radziwiłłowem i Starym Konstantynowem, kończąc swój szlak bojowy 6 października w Krasiłowie.
Po zawieszeniu broni 5 dywizjon artylerii ciężkiej został skierowany do Jarosławia, gdzie przeprowadzono demobilizację. W sierpniu 1921 roku dywizjon został przeniesiony do Lwowa. W tym czasie Ministerstwo Spraw Wojskowych rozwiązało 5 Lwowską Brygadę Artylerii, a w jej miejsce utworzono 6 pułk artylerii ciężkiej, którego dowództwo objął ppłk Tadeusz Łodziński. Trzon nowo powstałej jednostki stanowiły wojenne 5 Lwowski i 12 Kresowy dywizjon artylerii ciężkiej.
Żołnierze pułku
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Michał Romanowski: Zarys historii wojennej 6-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
Piotr Zarzycki: 6 pułk artylerii ciężkiej „Obrońców Lwowa”. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 54. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1997. ISBN 83-87103-32-2.