5 Małopolski Pułk Strzelców Pieszych – oddział piechoty Wojska Polskiego w Francji.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został utworzony we Francji w oparciu o polsko-francuską umowę z 9 września oraz protokół wykonawczy z 21 września 1939 roku. Miejscem formowania pułku była Parthenay, w departamencie Deux-Sèvres. 15 lutego 1940 roku z 4 pp wydzielono zawiązki, co oznaczało początek istnienia 5 pułku piechoty 2 Dywizji Strzelców Pieszych. Na stanowisko dowódcy pułku powołano ppłk dypl. Bronisława Kowalczewskiego. Oprócz etatowych pododdziałów, w składzie pułku stworzono także dywizyjną kompanię szturmową. Rekruci przydzieleni do pułku pochodzili głównie z Polonii we Francji oraz z ochotników z obozów internowania w Rumunii, Węgrzech, Łotwie i z samej Polski. Na koniec maja do pułku dołączyli ostatni rekruci. Tworzące się pododdziały mieszkały w bardzo trudnych warunkach: na strychach, w stajniach, garażach i stodołach. Sukcesywnie do pułku dostarczano uzbrojenie oraz ekwipunek. W trakcie formowania, aż do rozpoczęcia działań bojowych, prowadzono szkolenie z żołnierzami.
Działania zbrojne
Od 17 maja 1940 roku pułk został wprowadzony w stan gotowości bojowej, a od 19 maja 1940 roku rozpoczęto transport kolejowy, przewożący żołnierzy oraz uzbrojenie na zaplecze linii Maginota do Wassy i Doulevant de Chateau, gdzie pułk dotarł 21 maja. Następnie, w dniach 25-29 maja, pułk przeszedł pieszo 100 km do rejonu Colombey-les-Belles i znalazł się w odwodzie 3 armii francuskiej. 30 maja 1940 roku pułk otrzymał oficjalną nazwę 5 Małopolski Pułk Strzelców Pieszych. Od 30 maja do 9 czerwca pułk intensywnie szkolił się i uzupełniał brakujące wyposażenie. 9 czerwca ogłoszono pogotowie transportowe, a 11 i 12 czerwca pułk został przewieziony koleją w rejon Belfortu. Pułk, wraz z 2 Dywizją Strzelców Pieszych, wszedł w skład 45 Korpusu Armijnego 8 Armii francuskiej. W nocy z 14 na 15 czerwca 1940 roku dowódca dywizji otrzymał rozkaz od dowódcy 8 Armii, aby wydzielić 5 Małopolski Pułk Strzelców Pieszych oraz Wileński Dywizjon Rozpoznawczy do oddziału pod dowództwem płk Duluca. 5 pułk został przewieziony transportem samochodowym 100 km na północ od głównych sił dywizji, w rejon miejscowości Vesoul nad rzeką Saoną. Jego zadaniem była osłona oddziałów francuskiej 3 Armii oraz opóźnianie działań niemieckich wzdłuż osi Lure-Belfort. W trakcie transportu kolumny pułku były atakowane przez niemieckie lotnictwo. Szerokość pasa osłony wynosiła ponad 80 km. Niemieckie 6 i 8 Dywizje Pancerne pomimo oporu, 16 czerwca przeprawiły się przez rzekę Saonę na odcinku oddziału rozpoznawczego oraz II batalionu. I batalion w walce powstrzymał Niemców przed przeprawą przez Saonę. Następnie, 17 czerwca pułk rozpoczął odwrót, by dołączyć do dywizji. I batalion, wraz z pododdziałami pułkowymi i dowództwem pułku, próbował przebić się przez miejscowości Hericourt i Montbeliard, zajęte przez niemiecką 1 Dywizję Pancerną. Po początkowym sukcesie, polskie oddziały nie były w stanie się przebić. Po negocjacjach, żołnierze I batalionu oraz dowództwo pułku zostali wzięci do niewoli. III batalion, po walkach obronnych pod Fougeroles, próbował transportem samochodowym dotrzeć do dywizji, jednak po wiadomości o zajęciu Lure, obie części batalionu zostały podzielone na małe grupy z zadaniem przedostania się do południowej Francji lub Szwajcarii. II batalion, w dniu 17 czerwca, odłączył się od atakującego nieprzyjaciela i dołączył do dywizji w nocy z 17 na 18 czerwca. 19 czerwca wziął udział w walkach o Maiche, wspierając 4 Warszawski Pułk Strzelców Pieszych. W nocy z 19 na 20 czerwca 1940 roku II batalion 5 pułku przeszedł granicę francusko-szwajcarską i został internowany.
Dalsze losy małopolskich strzelców pieszych
Granicę przekroczyło 31 oficerów i 576 żołnierzy. Pułk został rozwiązany w 1945 roku. W okresie od sierpnia 1944 do maja 1945 roku ewakuowano kilkudziesięciu żołnierzy i oficerów pułku do Francji, z czego nieco mniej niż połowa dotarła do Wielkiej Brytanii, gdzie odtwarzała 2 Brygadę Strzelców Pieszych 4 DP. Tradycje pułku kontynuował w Wielkiej Brytanii 5 Małopolski Batalion Strzelców Pieszych.
Żołnierze pułku
dowódca pułku – ppłk dypl. Bronisław Kowalczewski
szef sztabu pułku – mjr dypl. Antoni Gac
dowódca I batalionu – mjr Stanisław Allinger
dowódca II batalionu – ppłk dypl. Henryk Konas
dowódca III batalionu – ppłk Franciszek Głowacki
dowódca kompanii szturmowej – por. Kazimierz Pochwat
plut. Aleksander Lewandowski
Przypisy
Bibliografia
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939; Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Józef Smoliński: 2 Dywizja Strzelców Pieszych : (Francja – Szwajcaria). Warszawa: [s. n], 1992. ISBN 83-00-03620-2. Brak numerów stron w książce
Józef Smoliński: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie : 1939-1945. Warszawa: „Egros”, 1997. ISBN 83-86268-66-2. Brak numerów stron w książce
W 50-lecie Powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Londyn 1969.
Janusz Zuziak: Wojsko Polskie we Francji 1939–1940. Organizacja i działania bojowe. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2013. ISBN 978-83-7399-580-2.
