5 koron (cz. 5 korun, słow. 5 korún) to czechosłowacka moneta obiegowa o nominale 5 koron, która została wyemitowana w 1925 roku i ostatecznie wycofana w 1953 roku. W tym okresie produkowano ją w czterech różnych stopach metalu oraz w trzech rozmiarach. Obie strony monety zaprojektował Otton Gutfreund.
Wzór
Na centralnej części awersu znajduje się godło państwowe Czechosłowacji, przedstawiające heraldycznego lwa wspiętego w koronie z podwójnym ogonem. Na piersi lwa umieszczony jest herb Słowacji, czyli podwójny krzyż na trójwzgórzu. Poniżej widnieje rok bicia monety (umieszczony zewnętrznie), a wzdłuż otoku znajduje się inskrypcja „REPUBLIKA ČESKOSLOVENSKÁ” (napisana wewnętrznie). Otok otaczający monetę zdobi perełkowanie.
Na rewersie niemal całą wysokość zajmuje nominał, a po prawej stronie dodano oznaczenie „Kč” (element ten został pominięty w wariancie z lat 50.). W tle widać fabrykę z dwoma wysokimi kominami oraz górniczą wieżę szybową. Inicjał projektanta „G” znajduje się w dolnej części, a otok również ozdobiono perełkowaniem.
Nakład
Podstawą prawną wprowadzenia monet o nominale pięciu koron była ustawa z 25 września 1924 roku dotycząca emisji pięciokoronówek. Na początku monety produkowano z miedzioniklu (MN25 – 75% miedzi, 25% niklu) i miały one masę 10 g (zgodnie z ustawą z 1 kg surowca miało powstać 100 sztuk monet). Rozporządzeniem rządu z 17 czerwca 1925 roku ustalono, że do obiegu wprowadzonych zostanie maksymalnie 200 mln koron w postaci monet o nominale 5 Kč. Wzór monet oraz ich średnicę (30 mm) określono w tym samym dniu w zarządzeniu Urzędu Bankowego przy Ministerstwie Finansów.
W ustawie z 22 czerwca 1928 roku o emisji drobnych monet zapisano, że monety pięciokoronowe będą bite ze srebra (próba 500 – 50% srebra i 50% miedzi). Zgodnie z rozporządzeniem rządu z 19 września 1928 roku zachowano dotychczasowy wygląd zarówno awersu, jak i rewersu monety. Ustalono, że nowy typ będzie miał średnicę 27 mm i będzie wybijany z 7 g srebrnych krążków. W przeciwieństwie do wcześniejszego ząbkowanego rantu, zastosowano gładką krawędź z ozdobnymi wklęsłymi żłobieniami w kształcie naprzemiennych fal i krzyżyków (〜 × 〜). Te monety weszły do obiegu 18 września 1928 roku i początkowo funkcjonowały obok „starych”, miedzioniklowych pięciokoronówek, które straciły status oficjalnego środka płatniczego z końcem września 1931 roku.
Dnia 11 marca 1937 roku uchwalono nowelizację ustawy o dalszej emisji drobnych pieniędzy, w której wskazano, że monety o nominale 5 Kč będą bite z czystego cynku. Zachowano wcześniejszy wygląd zewnętrzny monet, ich wzór oraz średnicę. Z uwagi na różny ciężar materiałów, nowe krążki ważyły 8 g (z 1 kg metalu miało powstać 125 monet).
W przedwojennej Czechosłowacji wyprodukowano łącznie nieco ponad 75 mln sztuk pięciokoronówek (30 mln miedzioniklowych, 28 mln srebrnych i 17,2 mln niklowych). Po upadku Czechosłowacji, w 1939 i 1940 roku mennica w Kremnicy, korzystając ze starych stempli, wyemitowała blisko 3,4 mln monet dla potrzeb Protektoratu Czech i Moraw oraz 90 tys. dla Republiki Słowackiej. Na Słowacji monety te wycofano z obiegu 1 grudnia 1939 roku, a w Protektoracie 31 lipca 1941 roku. Zarządzenie czesko-morawskie dotyczyło jednak wyłącznie monet niklowych, podczas gdy monety srebrne nie zostały nigdy zdemonetyzowane.
Tuż po zakończeniu II wojny światowej, zarządzeniem Ministra Finansów z 4 lipca 1945 roku ponownie dopuszczono do obrotu przedwojenne niklowe monety o nominale 5 Kč. Pozostały one w obiegu jedynie do końca maja 1947 roku, kiedy to wyemitowano nową monetę o nominale 2 Kčs. W 1951 roku rozpoczęto produkcję próbnych serii nowej edycji pięciokoronówek, które miały zastąpić monety dwukoronowe. Początkowo do ich produkcji używano czystego glinu, ale ostatecznie zdecydowano się na duraluminium (stop aluminium zawierający 96% glinu, 3% miedzi, 0,5% manganu i 0,5% magnezu). Moneta miała średnicę 23,5 mm – taką samą jak w przypadku monet 2 Kčs – oraz ząbkowaną krawędź. Emisję planowano na przełom lutego i marca 1952 roku, jednak nie doszło do niej z powodu zaawansowanych prac nad reformą walutową, która została wprowadzona rok później. W 1952 roku wyprodukowano 40 mln aluminiowych monet, a kolejne 50 mln planowano na rok 1953 (najprawdopodobniej na początku roku wytworzono 715 tys. sztuk przy użyciu stempla z roku poprzedniego). Poza nielicznymi wyjątkami cały nakład monet aluminiowych został przetopiony w maju 1954 roku.
Wraz z wejściem w życie reformy walutowej 1 czerwca 1953 roku wycofano wszystkie dotychczasowe monety z obiegu, w tym srebrną pięciokoronówkę, która formalnie nigdy wcześniej nie została zdemonetyzowana.
Zobacz też
- czechosłowackie monety obiegowe
- 5 koron wzoru z 1966
Uwagi
Przypisy